Współpraca rodziny i szkoły

Współdziałanie nauczycieli i rodziców jest bardzo istotne dla prawidłowego funkcjonowania szkoły i rodziny. Zarówno rodzice jak i pedagodzy za cel nadrzędny stawiają sobie dobro dzieci. Aktywna współpraca umożliwia harmonijny rozwój uczniów, wpływa zarówno na ich postępy w nauce, jak i w zachowaniu oraz daje szansę na doskonalenie się nauczycieli i rodziców jako wychowawców odpowiedzialnych za wielostronny rozwój dzieci i młodzieży.

W procesie wychowania kluczową rolę odgrywają dwie osoby: wychowawca i wychowanek. Wychowawca jako osoba o wiele bardziej doświadczona, posiadająca o wiele szerszą wiedzę, ma możliwość przekazania swojemu podopiecznemu wielu cennych wskazówek ułatwiających funkcjonowanie w środowisku społecznym.
Człowiek uczy się przez całe swoje życie, poprzez własne błędy, nowe doświadczenia i umiejętności kreuje swoją osobowość i stabilizuje własny charakter. Jest jednostką podległą procesowi edukacji, jednak efekty tego procesu uzależnione są od poprawności przekazu jak i odbioru informacji.
Jeżeli chodzi o samo wychowanie, to należy zwrócić uwagę na fakt, że człowiek jest tego typu jednostką, która lubi obserwować zachowania innych, lubi przejmować pewne cechy i style osobowości, szuka dla siebie wzorca, autorytetu, kogoś kogo mógłby naśladować. Na swój wizerunek człowiek pracuje przez lata, jednak o wiele łatwiej przyswaja sobie te cechy, które przejawia środowisko rówieśników, niż te które zostały mu wpojone w gronie rodzinnym.
Rodzina stanowi naturalne środowisko wychowawcze dzieci i młodzieży. Podobnie jak środowisko lokalne i grupy rówieśnicze tworzy „wspólnotę, w której uczestnictwo jest trwałe lub obejmuje dłuższy okres życia, oparte jest na czynnikach naturalnych, takich jak urodzenie, zamieszkiwanie w określonym terytorium, spontaniczne potrzeby wieku młodzieńczego itp.
Rodzina jednocześnie inspiruje i kontroluje styczności społeczne swojego dziecka. Kształtuje w dziecku poczucie bezpieczeństwa i pewności oraz zaspokaja podstawowe potrzeby psychiczne jak: potrzeba pomocy, współdziałania, bezpośrednich osobistych kontaktów. Wreszcie rodzina stanowi tę grupę społeczną, która pełni ogromną rolę w kształtowaniu postaw dzieci i młodzieży, ich stosunku do świata wartości. Wychowanie ma na celu nadanie umiejętności właściwego wyboru, prawidłowego myślenia, racjonalnego działania, przyjęcia wartościowych postaw. W sytuacjach trudnych, gdy młodzi ludzie musza decydować, rodzina jawi się jako doradca i sprzymierzeniec.
Szkoła podobnie jak rodzina odgrywa bardzo ważną rolę w rozwoju dzieci i młodzieży. W działalności dydaktyczno-wychowawczej stawia sobie za cel wielostronny rozwój uczniów, przede wszystkim zaś przejawia troskę o przygotowanie ich do społecznego uczestnictwa, należytego wykonywania pracy zawodowej i aktywnego udziału w życiu kulturalnym. Szkoła oddziałuje nie tylko na intelekt uczniów, ale także rozwija ich uczucia i dążenia. Osobliwość wpływów szkoły polega głównie na tym, że naucza i wychowuje w warunkach instytucjonalnych, tzn. zgodnie z obowiązującym regulaminem i programem szkolnym, a więc w sposób planowy i przy pomocy specjalnie przygotowanego personelu pedagogicznego. Jako instytucja powszechnego kształcenia i wychowania podejmuje się pracy dydaktyczno-wychowawczej w formalnie zorganizowanych grupach roboczych, jakimi są klasy. Szkoła spełnia rolę głównego organizatora i koordynatora działalności wychowawczej w rejonie, z którego wywodzą się uczęszczający do niej uczniowie. Obowiązkiem szkoły jest pomaganie rodzinom, które nie radzą sobie z wychowaniem dzieci lub też wyraźnie zaniedbują obowiązki rodzicielskie.
W szkole uczeń przebywa 5-8 godzin dziennie i w tym czasie należy zabezpieczyć mu możliwość zaspokojenia wszystkich jego potrzeb. Na czas trwania zajęć szkoła ma obowiązek zastąpić rodziców.
Rodzina i szkoła to podstawowe ogniwa wychowania. W związku z powyższym należy zwrócić uwagę na fakt, jak olbrzymie znaczenie ma wzajemna współpraca między rodzicami i nauczycielami dla poprawnego rozwoju tego procesu. Pomimo, iż oba te środowiska są w zasadzie dla siebie obce, działają dla dobra uczniów, klas i całej społeczności szkolnej w procesie nauczania i wychowania. Współdziałanie ma na celu usprawnienie pracy wychowawczej z uczniami. Nie dotyczy to tylko uczniów mających trudności w nauce lecz wszystkich bez wyjątku. Szczera i swobodna wymiana opinii zarówno rodziców, jak i nauczycieli pozwala uniknąć mylnych domysłów na temat uczniów i umożliwia podjęcie odpowiednich środków wychowawczych. Innym celem współpracy jest lepsze poznanie przez nauczycieli i rodziców poszczególnych uczniów zarówno w środowisku szkolnym, jak i domowym. Pozwala to na wychwycenie różnic w zachowaniu ucznia na obu tych płaszczyznach. Rodzice często nie zdają sobie sprawy z tego, że negatywne zachowanie dziecka w szkole nie jest winą nauczycieli, lecz ich samych. Dziecko wzoruje się na postępowaniu dorosłych, które nie zawsze jest prawidłowe. Częste kontakty nauczycieli i rodziców ułatwiają ich wzajemne poznanie się i rozumienie. Jednak niezbędnym do tego środkiem jest przyjaźń i obopólne zaufanie, w przeciwnym razie działanie każdej ze stron będzie bezowocne. Kolejnym czynnikiem bardzo ważnym dla usprawnienia pracy wychowawczej w szkole jest zjednywanie rodziców dla ogółu uczniów. Chodzi tu o organizowanie różnego rodzaju wycieczek, uroczystości szkolnych, zawodów sportowych. Oczywiście nie wszyscy rodzice mają możliwość na podejmowanie tego typu działań, ale ci którym się to udaje przynoszą korzyść przede wszystkim samym uczniom. Współpraca nauczycieli i rodziców powinna opierać się na zasadzie demokratyzmu i partnerstwa, wymianie opinii i spostrzeżeń na temat rozwoju fizycznego, psychicznego, i społecznego uczniów, ich potrzeb, problemów związanych z ich wychowywaniem. Wspólne przedsięwzięcia pozwalają się lepiej poznać, przez co działanie na korzyść wychowanków jest skuteczniejsze. Nauczyciel dzięki informacjom uzyskanym od rodziców na temat ucznia, wie w jakich warunkach się uczy, czego może od niego oczekiwać, jakie są jego słabsze strony, wie jakich błędów pedagogicznych względem niego popełnić mu nie wolno. Dzięki współpracy rodzice i nauczyciele obalają najczęściej odczuwaną wcześniej do siebie wzajemną niechęć, mylne wyobrażenia i przestają być dla siebie wrogami. Poprzez wzajemne rozmowy można ujednolicić lub wyrównać sprzeczne niejednokrotnie wymagania stawiane uczniom przez szkołę i rodzinę, zwłaszcza w sferze wychowania moralnego, społecznego, estetycznego i ideowego, co pozwala uniknąć nieprzyjemnych sytuacji oraz zaoszczędzić dzieciom zaburzeń w zachowaniu a sobie problemów wychowawczych. Udzielanie sobie wzajemnej pomocy przez nauczycieli i rodziców ułatwia dotarcie do uczniów społecznie nieprzystosowanych i udzielenie im właściwej pomocy. Ostatecznym wynikiem wzajemnego współdziałania rodziców i nauczycieli jest stwarzanie właściwej atmosfery wychowawczej w szkole i domu. Samopoczucie uczniów w dużej mierze zależy od nastawienia do nich rodziców i nauczycieli, i jest tym lepsze, im bardziej są oni wyrozumiali i serdeczni dla wychowanków, a zarazem pozbawieni pobłażliwości w stawianiu im wymagań. Na właściwą atmosferę wychowawczą wpływa również satysfakcja nauczycieli i rodziców z powodu zadowalającego rozwoju dzieci i młodzieży. Oczywiście stworzenie odpowiedniej atmosfery jest czasochłonne ale na pewno opłacalne.
Aby współpraca między rodzicami a nauczycielami przynosiła korzyści muszą być spełnione następujące zasady:
1. Zasada pozytywnej motywacji (wypracowanie u rodziców potrzeby nawiązania kontaktów z nauczycielami).
2. Zasada partnerstwa (obie strony nawzajem się szanują).
3. Zasada wszechstronnego przepływu informacji (wymiana opinii między stronami).
4. Zasada jedności oddziaływań wychowawczych (obie strony powinny podążać w tym samym kierunku).
5. Zasada aktywnej i systematycznej współpracy (obecność na zebraniach).

Bez nawiązania osobistych kontaktów za pośrednictwem rozmowy wzajemne współdziałanie jest mało realne. Rozmowa jest procesem wzajemnego oddziaływania a nie tylko zwykłą wymianą myśli i uczuć. Rozmówcy mają możliwość nie tylko dzielenia się posiadaną wiedzą lub własnymi spostrzeżeniami i odczuciami, lecz również mogą wpływać na zmianę swych dotychczasowych opinii i ocen w omawianych wspólnie sprawach.

Aby rozmowa przebiegała w sposób prawidłowy muszą zostać spełnione poniższe warunki:
1. Uważne i cierpliwe wysłuchanie swego rozmówcy.
2. Nawiązanie kontaktu psychicznego między rozmówcami.
3. Okazywanie sobie właściwych postaw i oczekiwań.

Najczęstszymi błędami popełnianymi podczas rozmowy są:
1) Dyrygowanie (pouczenia, upomnienia, sugestie),
2) Debatowanie (toczenie sporów i trwanie z uporem przy własnym stanowisku),
3) Dogmatyzowanie (powoływanie się na autorytety lub własne doświadczenie i wiedzę),
4) Diagnozowanie (stawianie rozpoznania, które zaskakuje rozmówcę),
5) Interpretowanie (samowolne i subiektywne komentowanie wypowiedzi rozmówcy),
6) Generalizowanie (pochopne ocenianie jednostki i nadmierne uogólnianie4 swych wypowiedzi),
7) Bagatelizowanie (lekceważenie rozmówcy i jego problemu),
8) Moralizowanie (pouczanie, upominanie i ocenianie rozmówcy),
9) Monologizowanie (niedopuszczanie do głosu partnera rozmowy),
10) Emigrowanie (wyłączanie się z rozmowy w sensie zewnętrznym i wewnętrznym - okazywanie braku zainteresowania rozmówcą),
11) Racjonalizowanie (drobiazgowe analizowanie każdego słowa rozmówcy i niedocenianie jego emocji i dążeń),
12) Poddawanie się projekcji (przenoszenie własnych doświadczeń, myśli i uczuć na rozmówcę nie licząc się z obiektywnym stanem rzeczy),
13) Identyfikowanie (utożsamianie się z rozmówcą, tracenie do niego dystansu i samokontroli),
14) Fiksacja (branie na siebie określonej roli np. wszystkowiedzącego ojca),
15) Abstrahowanie (ogólne, mało ko9nkretne wyrażanie się i używanie w swoich wypowiedziach języka naukowego),
16) Egzaminowanie (stawianie rozmówcy zbyt wielu pytań, rozmowa ma charakter badania, przesłuchania),
17) Eksternalizowanie (omijanie wiodącego problemu rozmowy i poruszanie zagadnień nieistotnych),
18) Działanie na przekór (przerywanie wątku rozmowy i kierowanie jej wbrew rozmówcy na inny temat).

Kolejnym narzędziem stymulującym wzajemną współpracę między rodziną a szkołą jest dyskusja. Różni ją od rozmowy to, że jej uczestnicy dążą do uzgadniania swych kontrowersyjnych stanowisk w omawianych kwestiach. Odpowiednim wprowadzeniem do dyskusji jest stworzenie sytuacji problemowej, tj. przedstawienie i uzasadnienie celu, jakiemu ma ona służyć oraz ukazanie doniosłości problematyki, mającej być przedmiotem jej rozważań. Rozmówcy dążą do rozwiązania problemu i końcowego podsumowania przeprowadzonej konwersacji. Rodzice i nauczyciele wyciągając wnioski mają możliwość do indywidualnego wypowiedzenia się na temat poruszanego problemu. Prowadzącym dyskusję jest zazwyczaj nauczyciel i to na nim spoczywa cały ciężar jej przebiegu. Dyskusja może być uczestnicząca (równorzędność stron), przesadnie kierowana (przewaga nauczyciela nad rodzicami), frontalna (większa grupa osób wyraża bez uprzedniego uzgadniania swoje opinie podlegające dalszej konfrontacji), zespołowa (grupa dzieli się na kilkuosobowe zespoły), panelowa (wymiana opinii kilku osób znających dobrze określony temat w obecności rodziców i nauczycieli).
Rodzice poprzez czynny udział w życiu szkoły (np. w radzie rodziców) zwiększają prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu. Powinni oni zadbać o rozwój życia kulturalnego oraz form spędzania czasu wolnego przez uczniów. Wszelkiego rodzaju imprezy organizowane na terenie szkoły bądź wycieczki wyjazdowe lub zawody sportowe integrują uczniów i mobilizują do przyłożenia jeszcze większych starań, aby w środowisku szkolnym ich klasa czy też ich szkoła zdobyła renomę najlepszej placówki w regionie. Każde dziecko (w zasadzie każdy człowiek) narażone jest na różnego typu niepowodzenia. Nauczyciel jest osobą, na której można polegać w takich sytuacjach, ale nie jedyną, która jest w stanie pomóc. Rodzice odgrywają tu niemniej ważną rolę. To oni maja decydujący wpływ na poziom zaangażowania i motywacji do nauki swoich dzieci. Powinni oni zapewnić swoim wychowankom jak najlepsze warunki do nauki oraz okazywać ciągłe zainteresowanie ich postępami i trudnościami w nauce. Rodzice winni umiejętnie posługiwać się systemem nagradzania i karania dziecka. W przypadku otrzymania oceny niedostatecznej dziecko liczy na zrozumienie i pomoc ze strony najbliższych. Rodzice podchodząc do dziecka w sposób opanowany i życzliwy mają większe szanse na wykrycie powodów niepowodzeń szkolnych i ich niwelowanie. To od rodziców i stosowanego przez nich systemu wychowawczego zależy w dużej mierze to, kim w przyszłości będą ich dzieci. Rodzina ma fundamentalne znaczenie w kreowaniu się osobowości młodego człowieka. To na płaszczyźnie tego środowiska, młoda osoba nabywa wiedzę, uczy się określonych postaw, norm i wartości. Przejmuje wyznawany przez pokolenia kodeks „rzeczy ważnych”. Traktując rodziców jako najwyższy autorytet, żyje zgodnie z przekazanymi prawami, które warunkują także jej przyszłość. Wychowanie to proces powodujący u jednostki bardzo trwałe zmiany, nawyki- niejednokrotnie mające charakter nieodwracalny. Rodzice powinni bardzo rozważnie do niego podchodzić, bowiem dziecko już od najmłodszych lat naśladuje ich postępowanie uważając je za poprawne. Jedną z funkcji rodziny jest funkcja socjalizująca, zapewniająca wdrożenie młodego człowieka do samodzielnego życia w społeczeństwie. Rodzice bardzo często obwiniają nauczycieli za niewłaściwe zachowanie swoich dzieci, zapominając, że to oni sami są głównie odpowiedzialni za to kim są i jak postępują ich pociechy.

LITERATURA:

1. Łobocki M., „Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania”, Wyd. „Nasza Księgarnia”, Warszawa, 1985.
2. Suchodolski B., „Pedagogika”, PWN, Warszawa, 1980.
3. Pilch T., „Wychowanie i środowisko”, PWN, Warszawa, 1979.
4. Pomykało W., „Encyklopedia Pedagogiczna”, Wyd. FUNDACJA INNOWACJA, Warszawa, 1997.
5. Putkiewicz Z., „Podstawy psychologii, pedagogiki i socjologi”, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 1987.
6. Wroczyński R., „Wprowadzenie do pedagogiki społecznej”, PWN, Warszawa, 1964.