Rozwój ruchu robotniczego w drugiej połowie XIX wieku

Rozwój ruchu robotniczego w drugiej połowie XIX wieku

Powstanie i działalność partii robotniczych była związana z szybkim rozwojem gospodarczym oraz postępującymi procesami industrializacyjnymi. Nastąpił liczebny wzrost Proletariatu. Na organizowanie się robotników w związki zawodowe, a następnie w partie polityczne miały wpływ warunki bytowe jak i również wzrost świadomości społecznej robotników. Na początku zostały zorganizowane dla robotników kasy zapomogowe, później tworzyły się związki zawodowe, a następnie kółka socjalistyczne mające charakter samokształceniowy. Zakładali je głównie przedstawiciele inteligencji. Pierwsze kółko socjalistyczne utworzył Jan Hłasko w 1875 roku w Petersburgu, kolejne powstało w latach 1877- 1878 w Warszawie i składało się z robotników. Waryński tworzył tajne kasy oporu, które miały za zadanie uświadomić robotników przez zbieranie składek na fundusz strajkowy. W Krakowie utworzono 5 takich tajnych kółek. Wybuchały także liczne strajki.
Kilku wybitniejszych socjalistów zbiegło przed aresztowaniami za granicę. Najwybitniejsi z nich skupili się w Genewie: Waryński, Mendelson, Diksztajn, Dłuski i Jankowska. W założonym tu piśmie „Równość” ogłoszono w 1879 roku pierwszy program socjalistów polskich, opracowany jeszcze w Warszawie, a z konspiracyjnych względów nazwany brukselskim. Mówił on o wielkim zadaniu klasy robotniczej, która dokona rewolucji społecznej, obali kapitalizm i doprowadzi do uspołecznienia środków produkcji.
Partie socjalistyczne:
- I Proletariat (sierpień 1882). Przywódcy: Waryński, Rechniewski, Dulęba, Kunicki. Program: rewolucja proletariacka, która doprowadzi do powstania socjalistycznego państwa, konieczność walki z caratem, potępienie powstań narodowowyzwoleńczych. W 1883 Waryński został aresztowany i skazany na długoletnie więzienie. Po licznych aresztowaniach jej członków partia zawiesiła działalność w 1886.
- II Proletariat (1887). Przywódcą był Mendelson. Nie zdobył jednak szerszego poparcia wśród robotników
- Związek Robotników Polskich. Przywódcy: Tański, Marchlewski, Warszawski – Warski. Nie wypracował on własnej ideologii,
- Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich (17-23 listopada 1872). Koniecznym stawało się scalenie ruchów socjalistycznych.
Z inicjatywy Bolesława Limanowskiego socjaliści zebrali się w Paryżu. Apelowano o zjednoczenie i utworzenie jednej partii socjalistycznej. Po raz pierwszy wysunięto hasło walki o niepodległość Polski jako republiki demokratycznej.
- Polska Partia Socjalistyczna (marzec 1893 – listopad 1906). Powstała w wyniku połączenia się Ii Proletariatu z ZRP. Z inicjatywy Mendelsona przybrała nazwę PPS. Jednak już latem 1893 doszło do rozdźwięku między kierunkiem internacjonalistycznym a nowym narzuconym przez emigrację. Część działaczy warszawskich postanowiła odciąć się od programu i zmienić nazwę partii na Socjaldemokrację Królestwa Polskiego. Polska miała być republiką demokratyczną. Zakładano przekształcenie ewolucyjne na forum parlamentu. W 1905 w PPS nastąpił na PPS – Frakcję Rewolucyjną z Piłsudskim i Wasilewskim i PPS - Lewicę z Marią Koszucką. W 1918 PPS – Lewica połączyła się z SDKPiL.
- Socjaldemokracja Królestwa Polskiego (1893-1899). Przywódcy: Marchlewski, Róża Luksemburg, Warski. Organem prasowym było pismo „Sprawa Robotnicza”. Zakładała dyktaturę proletariatu jak również walkę o niepodległość. Na tym tle doszło do rozłamu i powstała:
- Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (1900-1918). Zakładali rewolucję proletariacką przy wspólnym udziale różnych narodowości – internacjonalizm. Uważali uzyskanie niepodległości za nierealne i szkodliwe.

Maciej Wierzchnicki