Wspomaganie rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym poprzez zabawę

"Zabawa pomaga dziecku poznać świat czterema podstawowymi metodami- poprzez naśladowanie, eksplorowanie, próbowanie i konstruowanie".

Podstawową formą działalności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa. Stanowi ona pewną część życia człowieka. Zabawa jest dziecku potrzebna jak: jedzenie, ubranie, sen. Dobra zabawa tzn. taka, która oprócz sprawiania radości, jednocześnie uczy i rozwija w każdej sferze życia. Zabawa jest podstawową formą aktywności dziecka. W okresie przedszkolnym wszelkie interakcje z innymi dziećmi odbywają się głównie za jej pośrednictwem. Zaspokaja ona potrzebę ruchu, tak ważną w tym okresie. Ponadto wspomaga rozwój mięśni i wszystkich części ciała. Ma także ogromne znaczenie dla rozwoju: psychicznego i społecznego dziecka. Podczas zabawy kształtują się uczucia społeczne, dzieci przyswajają sobie normy, które realizują we własnym postępowaniu. Przez zabawę z rówieśnikami dzieci uczą się:
-nawiązywania kontaktów społecznych,
-współpracy ze sobą,
-dzielenia się z innymi,
-wzajemnej przyjaźni
Zabawa jest najlepszym sposobem poznawania rzeczywistości, otaczającego ją świata oraz uczenia się życia w świecie. Pochłania uwagę dzieci, zapewnia im mnóstwo satysfakcji i daje możliwość zdobywania pierwszych istotnych doświadczeń wypływających z kontaktów, z innymi dziećmi. Zabawa jest też czynnikiem kształtującym sprawności i umiejętności dziecka, np.:
-sprawności manualne,
-psychomotoryczne,
-koordynację wzrokowo - ruchową,
-umiejętności odróżniania i poznawania kształtów, barw, wielkości przedmiotów, itp.
Aktywność zabawowa ma zawsze zabarwienie emocjonalne. Zazwyczaj towarzyszy jej mnóstwo różnorodnych emocji, wyzwalających nie tylko pozytywne uczucia: przyjemności, zadowolenia, poczucia satysfakcji, ale również takie, które związane są: z niepokojem, czy strachem. To właśnie zabawa uwalnia dzieci od napięć spowodowanych ograniczeniami, jakie na ich zachowania nakłada środowisko. Zabawa jest sytuacją sprzyjającą aktywności mownej dziecka. Dziecko czegoś nie wie, coś musi przezwyciężyć, ma problemy... W ten sposób "rodzi się" u niego potrzeba mówienia- pytania, szukania, porady u nauczyciela, opiekuna, chęć wyrażania swoich pragnień i emocji. Niewątpliwie wpływa to korzystnie na usprawnienie narządów mowy, wzrost komunikatywności, wzbogacenia zasobu słownictwa, a także przyswajania form gramatycznych. Na ogół każdy typ zabawy ma swój wkład w przystosowaniu psychiczno- społecznym dziecka.
Jedną z takich form jest ZABAWA DOWOLNA, SWOBODNA Dziecka - gdzie ma ono najwięcej możliwości do zaspokojenia swoich potrzeb- dzieci robią to co chcą, kiedy i jak chcą. Czyli zabawa dowolna stwarza warunki do rozwoju aktywności spontanicznej dziecka. Nauczyciel obserwując zabawy dowolne dzieci, poznaje ich aktywność i stara się stworzyć warunki do dalszej zabawy, np. podsuwa treść do zabawy, zabawki- zachęcając do wyboru akcesoria do różnych kącików zainteresowań.
Kąciki zainteresowań dają możliwość do ZABAW TEMATYCZNYCH, FIKCYJNYCH DZIECI- pomagają one przy rozwijaniu aktywności twórczej dzieci. Przyjmuje się, że zabawy tematyczne są najbardziej typowym przykładem zabaw dzieci w wieku przedszkolnym. Niewątpliwie każde z dzieci w tym czasie lubi bawić się w coś lub kogoś. Swoje inspiracje dzieci czerpią z rzeczywistości i otaczającego je świata, a w szczególności z dużym zainteresowaniem przyglądają się zachowaniom dorosłych gromadząc w ten sposób treści do zabawy, przyswajając sobie tę rzeczywistość, naśladując i przetwarzając. Nauczyciel zaś biorąc bezpośredni udział w zabawie tematycznej powinien uważać, by swoją aktywnością nie stłumić aktywności dzieci. Nauczyciel może natomiast dostarczać dzieciom treści do zabawy np.: ze wspólnych rozmów, m.in.: w związku z oglądanym czasopismem, książką, itp. Gdy nauczyciel stworzy odpowiednie warunki materialne, emocjonalne i będzie odpowiednio kierował daną zabawą- niewątpliwie będzie to sprzyjała rozwojowi aktywności dziecka. "W zabawach tematycznych w sposób najbardziej naturalny przejawia się, rozwija własna aktywność dziecka, dzięki której może ono tworzyć i rozwijać własne pomysły, trudzić się i dociekać oraz dążyć do celu." Czyli dziecko utrwala wcześniej zdobyte wiadomości i zdobywa nowe doświadczenia oraz przejawia zainteresowanie, które jest jednym z czynników wyzwalających aktywność.
Na usamodzielnienie i uspołecznienie dzieci wpływają również ZABAWY KONSTUKCYJNE. Początkowo większość zabaw konstrukcyjnych ma charakter odtwórczy. Dzieci kopiują to, co widzą w życiu codziennym, np.: budując z klocków, piasku. Natomiast dzieci 5 lub 6- letnie wykorzystują już materiały specjalnie i odpowiednio dobrane, aby zrobić coś zgodnie z planem. Jednym z rodzajów zabaw konstrukcyjnych jest rysowanie. W wieku przedszkolnym obserwujemy znaczne różnice indywidualne w odzwierciedlaniu rzeczywistości rysunkiem. Zależne są one od wielu czynników: zakresu doświadczeń w rysowaniu, od ogólnego poziomu rozwoju umysłowego, od rozwoju elementarnych funkcji percepcyjno- motorycznych, zaangażowanych w czynności rysowania. Jednakże dla dzieci w wieku przedszkolnym szczególnie kształcący walor posiadają rysunki o charakterze ornamentu- szlaczki oraz układy przestrzenne figur geometrycznych, linii lub ich kombinacje. Wykonanie tych rysunków wymaga od dziecka dokonania analizy wzoru, wyodrębnienia poszczególnych części ze złożonej całości, a następnie rysowania ich w pewnej kolejności i we właściwym położeniu w stosunku do pozostałych elementów oraz do całego układu. Czyli zabawy konstrukcyjne pobudzają inwencję twórczą dziecka.
Jeszcze innym rodzajem zabaw wspomagających rozwój dziecka są ZABAWY BADAWCZE. Polegają one na sprawdzeniu, badaniu różnych rzeczy i zjawisk, zaspokajając jednocześnie intelektualną ciekawość dzieci, a tym samym dostarczają im wielu wrażeń, np. zabawy magnesami, przelewanie cieczy, porównywanie ciężaru ciał, teatrzyk cieni.
Wspaniałym środkiem do wyzwalania i rozwijania aktywności u dzieci w wieku przedszkolnym są wszelkiego rodzaju ZABAWY I ZAJĘCIA MUZYCZNE. Oczywiście każda z wymienionych form zróżnicowana jest w stosunku do możliwości rozwojowych dzieci : trzy-, cztero-, pięcio- i sześcioletnich. Poprzez aktywny udział w tego typu zajęciach i zabawach dziecko ma możliwość "wypowiadać się" głosem (śpiewem), gra na instrumentach perkusyjnych (bębenek, tamburyno, grzechotka, kołatka, dzwoneczki, itp. a także ruchem.
Zabawy ze śpiewem zawierają zazwyczaj elementy swobody, dlatego są uwielbioną przez dzieci formą zajęć. Dzięki nim rozwija się słuch, a także wyrabiają się sprawności głosowe malucha. Dziecko podejmuje i realizuje czynności zabawowe, ponieważ pragnie być czynne- dążenie do działania jest jego potrzebą "bycia aktywnym". Zawsze jednak aktywności muzycznej dzieci towarzyszy pełne zaangażowanie i przeżywanie wykonanych w zabawie czynności.
Zabawa ze śpiewem jest jednocześnie zabawą ruchową i zawiera w sobie przeróżne elementy ruchu, zależnie od piosenki, bądź utworu muzycznego na którym się opiera. Dzieci słysząc muzykę, najczęściej w sposób zupełnie spontaniczny: podrygują, przytupują, klaszczą, galopują, itp. - czyli wyzwalają własną aktywność. Ruch przy akompaniamencie muzyki jest odbiciem nie tylko sprawności fizycznej dziecka, lecz i wyczucia rytmu, budowy utworu oraz jego nastroju. Zgodna z rytmem lub innymi elementami muzyki, reakcja ruchowa dziecka prowadzi do głębszego poznawania, rozumienia i przeżywania muzyki. Przezywanie i realizowanie muzyki ruchem bezpośrednio pokazuje jej oddziaływanie na osobowość malucha. Dynamika fizycznego rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym sprzyja temu, że odczuwają one potrzebę codziennych ZABAW RUCHOWYCH: biegają, skaczą na jednej nodze, chodzą na piętach, noszą krążek na głowie, ćwiczą równowagę, skaczą przez przeszkody, wspinają się, itp.
Ruch towarzyszy różnym rodzajom zabawy, też i takim, które odbywają się na wolnej przestrzeni- powietrzu. Dzieci mają możliwość spacerowania z lalkami, umiejętnego naśladowania zwierząt, samochodów, czy maszyn. Atrakcyjną formą zajęć na powietrzu są wszelkiego rodzaju wycieczki, poprzez które dzieci mają bezpośredni kontakt ze wszystkim, co następnie jest treścią ich własnej zabawy (np. po wycieczce do lasu zrozumiała będzie zabawa w leśne ptaki, jeżeli dzieci w lesie je zauważyły - miały okazję doświadczyć tego typu zjawisk).
Muzyka daje również możliwości twórcze. Dzieci mają szansę narysować lub namalować coś, a także ulepić, czy wyrzeźbić, itp.
ZABAWY RUCHOWO- MUZYCZNE sprowadzają się do umuzykalnienia tzn. usprawnienia słuchu, motoryki, jak również rozwoju społecznego dziecka. Każda zabawa muzyczno - ruchowa sprzyja rozwojowi aktywności dzieci.
Poprzez głębokie zaangażowanie dzieci kształtują czynności manualne związane z pracą ręki w operowaniu różnymi rekwizytami, jak i czynności lokomocyjne tj. bieg, chód, taniec, itp., czy też czynności myślowe, wynikające z konieczności analizowania wykonanych zadań.
Wnioskując zabawa wspomaga rozwój dziecka w wieku przedszkolnym. Dziecko poprzez czynny udział w czynnościach zabawowych rozwija się fizycznie i psychicznie, nabywa różnorodnych umiejętności, poznaje otaczający go świat, a także wzbogaca swoje życie emocjonalne.

WYKORZYSTANA LITERATURA:

1. Guz S., O Zadaniach wychowania przedszkolnego i głównych formach działalności dziecka., W: Wychowanie w przedszkolu nr 11/1983.
2.Hurlock E.B., Rozwój Dziecka, PWN, Warszawa 1985.
3.Kwiatkowska M., Topińska Z., Metodyka Wychowania Przedszkolnego, PZWS, Warszawa 1972.
4.Nartowska H., Różnice indywidualne, czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego, WSIP, Warszawa 1986.
5.Żebrowska M., Psychologia dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1975.