Drama jako metoda aktywizująca

Drama jest jedną z metod aktywizujących, wspierającą nauczanie przedmiotowe, ułatwiającą rozwój zdolności umysłowych. Jest przede wszystkim metodą całościowego, wszechstronnego rozwijania osobowości, doskonalenia komunikacji interpersonalnej i wychowania moralnego. To specyficzna forma artystyczna, zbliżona do teatru, wykorzystująca jego techniki i środki; jest rodzajem improwizacyjnego zdarzenia teatralnego (przedstawienia), w którym biorą udział wszyscy uczestnicy kierowani przez pedagoga, inicjatora fikcji scenicznej. Kreują oni jednorazową sztukę, której są twórcami i odbiorcami jednocześnie. W trakcie tworzenia uczestnicy doznają głębokich przeżyć estetycznych, a poza tym wielokierunkowo uczą i rozwijają, zgodnie z planowanymi przez pedagoga celami, szczególnie zaś przygotowują się do życia społecznego.
Drama jest sposobem poznawania świata za pomocą działania. Jest metodą pedagogiczną, w której wchodzenie w określone role pozwala kreować rzeczywistość. Rozwija wyobraźnię, fantazję, wrażliwość emocjonalną, a także plastykę ciała. W dramie dziecko musi się wczuć w postać, działać, a nie grać (w odróżnieniu do teatru). Jej uczestnicy działają bez scenariusza.
Nauczyciel nastawia się głównie na przeżycia uczniów, co czyni poznanie bardziej trwałym. Dostarczając dziecku odpowiednich przeżyć, uczy się je właściwych reakcji wobec napotkanych w życiu trudności.
Głównymi celami dramy są:
- kształcenie wrażliwości uczniów,
- doskonalenie umiejętności rozmowy o uczuciach własnych, wewnętrznych przeżyciach, lękach i radości,
- uświadomienie własnej indywidualności przy jednoczesnym poszanowaniu odrębności innych,
- kształcenie określonych zachowań społecznych (pomoc słabszym, poszanowanie, koleżeńskość)
- eliminowanie negatywnych zachowań wynikających z charakteru dziecka,
- panowanie nad emocjami, koncentracją,
- doskonalenie mimiki, ekspresji, operowania ciałem,
- wzbogacenie słownictwa, frazeologii, zakresu pojęć,
- kształtowanie umiejętności poprawnego władania językiem,
- przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w życiu poprzez umiejętne i świadome korzystanie z dóbr kultury.
Każdy prowadzący ma możliwość wszechstronnego poszerzania celów, co jest ważnym elementem dramy.
Drama należy do technik twórczych, których nauczyciel nie może ująć w ramy twardego schematu (konspektu). Na zajęciach nie da się bowiem przewidzieć zachowania uczestników, a prowadzący musi odpowiednio reagować na zaskakujące go sytuacje.
Istnieje wiele technik dramowych wykorzystywanych szczególnie na lekcjach języka polskiego, ale z powodzeniem mogących mieć zastosowanie na matematyce, środowisku społeczno-przyrodniczym, muzyce, kulturze fizycznej, technice i plastyce. K. Pankowska wymienia następujące techniki dramy: rozgrzewka, gry, zabawy, etiudy dramowe, wywiady, rozmowy, dokumentowanie, sytuacje symulowane, improwizacje.
Anna Dziedzic wyodrębniła cztery grupy technik:
- typowe role
• rozmowy w rolach - polega ona na dawaniu i przyjmowaniu odpowiedzi;
• wywiady - mogą być dwuosobowe, a także z grupą osób
• improwizacje - oparte są często na osnowie opowiadania nauczyciela lub na podstawie utworu literackiego. Uczniowie działają w grupach, bez nastawiania się na efekty artystyczne;
- konwencje rzeźby - najprostszą formę rzeźby stanowi sytuacja, gdy uczeń przyjmuje określoną pozę zastygając w bezruchu
• obrazu - to obrazy stworzone z ludzi. Najważniejsze zdarzenie zostaje uchwycone w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane w bezruchu (stop-klatka); mogą nimi być zjawiska abstrakcyjne, takie jak radość, smutek, samotność, a także konflikty w rodzinie, w szkole;
• filmu,
- techniki plastyczno-manualne (rysunki - może być realistyczny, fantastyczny, odnosi się głównie do utworów literackich - może być uwarunkowany nastrojem, postaciami, elementami charakterystycznymi; plany, makiety, przedmioty, modele, kostiumy, muzeum),
- ćwiczenia głosowe - ich celem jest rozwijanie barwy głosu, intonacji, korygowanie wad wymowy, mają na celu poprawienie oddechu, emisji i dykcji, mają więc nauczyć dzieci poprawnej wymowy; są to zabawy w naśladowaniu głosów zwierząt, odgłosów różnych przedmiotów, itp.; i pisemne – list, który jest jedną z form bycia w roli. Odczytanie listu bohatera literackiego może stanowić punkt wyjścia do poznania utworu oraz zrozumienia motywów postępowania postaci literackich; dziennik lub pamiętnik - może być odczytany jako świadectwo minionej epoki.
Posługując się dramą w wychowaniu i nauczaniu dzieci musimy być świadomi, że zajęcia tego typu angażując dzieci, mogą burzyć to, co na wielu lekcjach było powszechne, czyli ciszę, dyscypliną, pełną akceptację poczynań nauczyciela, przyjęcie postawy biernej w opozycji do czynnej postawy nauczyciela. Musimy być świadomi hałasu, który będzie towarzyszył zajęciom, musimy go w pewien sposób akceptować, rozumieć, a także kontrolować. Z tego względu należy przeprowadzać z dziećmi ćwiczenia wpływające na podniesienie poziomu koncentracji. Należy też wprowadzić określone znaki dźwiękowe, które będą dla dzieci sygnałem do zatrzymania się, wyciszenia.
Także odpowiednio dobrana muzyka może być wykorzystywana do dyscyplinowania grupy, za jej pomocą możemy określić czas przygotowania, wyznaczyć moment rozpoczęcia i zakończenia ćwiczeń dramowych.
Przygotowanie nauczyciela do lekcji dramy polega na:
- ustaleniu celów zajęć,
- określeniu tematu lekcji,
- ustaleniu fikcyjnego miejsca, w którym będzie rozgrywała się akcja dramy,
- przypisaniu ról uczniom i sobie,
- określeniu ważnego wydarzenia, od którego zacznie się drama,
- ustaleniu struktury zajęć i zasad kierowania grupą.
Chociaż na lekcjach dramy nie można przewidzieć rozwiązań problemów, odpowiedzi uczniów, to ma ona określoną strukturę, mianowicie:
- wprowadzenie przez nauczyciela (opowiadanie, zdarzenie, instrukcja), sytuacja wyjściowa inicjująca fikcję dramatyczną,
- przygotowanie się uczestników do wejścia w role w formie różnych technik (rozmowy, sytuacje, scenariusz sytuacji),
- odegranie ról przez uczestników,
- omówienie pracy uczniów (analiza, ćwiczenia, pytania, rozmowy, komentarze, dyskusja)
Drama z istoty swej jest sytuacją wychowawczą, aktywizującą uczniów do podjęcia trudnych zadań, które realizując uczą się i rozwijają.
Nauczyciel pracujący tą metodą musi zadbać zarówno o cele, jak i o właściwe treści fabuł. Wywołując trudne sytuacje, zdarzenia konfliktowe, negatywne, kłopotliwe, musi zawsze kierować uwagę uczniów na rozwiązania pozytywne (i wielość tych rozwiązań) i stwarzać warunki, które wywołują takie pozytywne nastawienia i zadania. Musi sam wyznawać najwyższe wartości moralne, umieć odróżniać dobro od zła, być humanistą, wierzyć w człowieka.
W procesie twórczym dziecko korzysta z doświadczenia społecznego, ale głównie własnego, które ciągle wzbogaca. Przez te doświadczenia odkrywa dla siebie coś nowego, co z reguły wzbudza w nim silne przeżycia emocjonalne.
Aby proces dydaktyczny nie był dla uczniów nudny, powinni oni przyswajać wiedzę, zdobywać umiejętności, angażując się emocjonalnie.
Drama ułatwia i przyspiesza naukę oraz wszechstronne dojrzewanie dziecka do społecznego i twórczego życia. Umożliwia aktywne zdobywanie indywidualnych i zespołowych doświadczeń w prezentacji i rozwiązywaniu różnorodnych problemów, świadomą refleksję i podejmowanie decyzji.
Drama jest sposobem poznawania świata za pomocą działania. Jest metodą pedagogiczną, w której wchodzenie w określone role, improwizacje nauczyciela i uczniów pozwalają kreować rzeczywistość. Opiera się na naturalnej skłonności człowieka do naśladownictwa i zabawy oraz umiejętności życia fikcją literacką. Ta fikcja dramy pozwala na otwarcie się, sprzyja zatem poznawaniu i rozwijaniu swoich możliwości. Służy więc realizacji nadrzędnego celu dramy, jakim jest rozwijanie człowieka, dokonywanie w nim pozytywnych zmian. Dzięki dramie można zmieniać złe nawyki w zachowaniu uczniów oraz uwrażliwić ich na problemy otaczającego świata.

Bibliografia
Anna Dziedzic: Drama a wychowanie, Wydawnictwa CODN, Warszawa 2000
Aleksandra Matelska, Zabawy dramowe w edukacji wczesnoszkolnej, Oficyna Współczesna s.c., Poznań 2001
Praca zbiorowa, Przygoda z dramą 1, Wyd. Ligra, Wrocław 1994
Anna Dziedzic, J. Pichalska, E. Świderska: Drama na lekcjach języka polskiego, WSiP, Warszawa 1992
http://www.profesor.pl