Szwajcarski system edukacyjny

Dorota Sowa
Kraków

SZWAJCARSKI SYSTEM OŚWIATOWY
W Szwajcarii nie ma jednolitego systemu oświaty – jest ich 26, czyli tyle ile kantonów. Kantony podejmują decyzję o nauczaniu języków w danych szkołach, ilości godzin lekcyjnych w ciągu jednego dnia i tygodnia oraz wieku dziecka rozpoczynającego naukę;

EDUKACJA PRZEDSZKOLNA nie jest obowiązkowa we wszystkich kantonach, ale większość dzieci (90,5%) uczęszcza do przedszkoli (ecole enfantine/ jardin d’enfent /Scuola dell’infanzia) przez 2 lata przed rozpoczęciem nauki szkolnej;

SZKOŁA PODSTAWOWA (Primarschule, ecole primaire/scuola primaria o elementare) jest obowiązkowa dla wszystkich dzieci w wieku 6 lat. W zależności od kantonu nauka może trwać 4-6 lat.

SZKOŁA ŚREDNIA dzieli się na ogólnokształcącą i zawodową, którą wybierają uczniowie w zależności od rodzaju kariery podejmowanej w przyszłości. W wieku 18 bądź 19 lat uczniowie przystępują do matury, która jest warunkiem starania się o naukę na wyższej uczelni.

SZKOŁY WYŻSZE obejmują uniwersytety, wyższe szkoły zawodowe i wyższe szkoły pedagogiczne.

SYSTEM OŚWIATOWY W SZWAJCARII DZIELI SIĘ NA KILKA STOPNI:
- PRZEDSZKOLNY – Vorschulstufe (ISCED 0);
- PODSTAWOWY – Primarstufe (ISCED 1);
- ŚREDNI PIERWSZY – Sekundarstufe I ( ISCED 2);
- ŚREDNI DRUGI – Sekundarstufe II (ISCED 2 und 4);
- TRZECI – Tertiarstufe (ISCED 5 und 6);
- CZWARTY – Quartiarstufe ( kształcenie podyplomowe);
- PEDAGOGIKA specjalna i lecznicza;

STOPIEŃ PRZEDSZKOLNY – Vorschulstufe
Przedszkole – Kindergarten
Zapewnia rozwój dziecka i przygotowuje je do rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej.
Dzieci zajmują się:
sztuką, rzemiosłem, muzyką, tańcem, grami edukacyjnymi, treningiem percepcji, umiejętności słuchania, a w ciągu ostatniego roku – podstaw pisania, czytania i matematyki.
Czas spędzony w przedszkolu to 18 – 22 godzin tygodniowo.
Grupy przedszkolne liczą średnio 18 dzieci.
Przystosowanie dziecka do szkoły jest sprawdzane przez personel. W niektórych kantonach decydują o tym rodzice lub inspektoraty, komisje szkolone bądź kuratoria. W kilku kantonach niemieckojęzycznych przeprowadza się egzaminy. W porze obiadu przedszkole jest zamknięte i dzieci wracają do domu na 2 godziny. Po południu przez ok. 2,5 godz. kontynuują zajęcia w przedszkolu.

STOPIEŃ PODSTAWOWY – Primarstufe
Stopień podstawowy jest obowiązkowy i bezpłatny. W większości kantonów trwa 6 lat. Ilość lekcji wynosi 23 – 32 tygodniowo. Są to szkoły koedukacyjne. Wszystkie przedmioty prowadzone są przez jednego nauczyciela.
We wszystkich kantonach uczy się:
• języka narodowego (w zależności od regionu – francuski, włoski, retoriański);
• języka obcego;
• matematyki; geografii; przyrody;
• historii i wiedzy o społeczeństwie;
• rysunków; robot ręcznych;
• muzyki i sportu;
Postępy szkolne oceniane są w skali 1-6 lub są to rozmowy oceniające, albo dwa razy w roku opisy wyników nauczania.

STOPIEŃ ŚREDNI PIERWSZY - Sekundarstufe I
Uczęszczanie do szkoły średniej stopnia I jest obligatoryjne i bezpłatne. Szkoła ma za zadanie przekazanie ogólnej wiedzy podstawowej i przygotować do dalszej nauki na poziomie stopnia średniego, czyli w szkołach maturalnych, albo średnich szkołach zawodowych. Nauka trwa 3 lata w 20 kantonach, a w pozostałych 4 lub 5 lat. Tydzień obejmuje 27-37 godzin. Klasa liczy średnio 19 uczniów. Plany nauczania ustalają poszczególne kantony. Niezależnie od tego nauczane są następujące przedmioty:
➢ język narodowy (w zależności od regionu); 2 języki obce;
➢ matematyka; przyroda; geografia;
➢ historia i wiedza o społeczeństwie;
➢ gospodarstwo domowe; roboty ręczne;
➢ rysunek; muzyka;
➢ sport;

STOPIEŃ ŚREDNI DRUGI – Sekundarstufe
Szkoły tego stopnia zapewniają przygotowanie zawodowe i ogólnokształcące.
2-letnie zawodowe z federalnym atestem zawodowym – odpowiednik polskiej zasadniczej szkoły zawodowej; Najpopularniejsze zawody to: handlowiec, sprzedawca, kucharz, elektromonter.
Uczeń może kontynuować naukę zdobywając maturę;
3-4 letnie ze świadectwem federalnym matury zawodowej odpowiednik polskiego technikum zawodowego;
Szkoły te zapewniają kształcenie w 6 kierunkach: techniczne, handlowe, kompozycji, przemysłowe, przyrodnicze, socjalne. Nauczane przedmioty: dwa języki narodowe, język obcy, historia gospodarka/przedsiębiorczość/, prawo, matematyka oraz kierunkowe przedmioty zawodowe. Nauka trwa średnio 36 godzin tygodniowo.
3- letnie szkoły średnie zawodowe (Fachmittelschulen – FMS) – zapewniają wykształcenie zawodowe i upoważniają do wstępu na wyższe uczelnie zawodowe o kierunkach: zdrowie, pedagogika, komunikacja i informacja, kompozycja i sztuka, muzyka i teatr.

STOPIEŃ TRZECI – Tertiarstufe
Umożliwia zdobycie wykształcenia na poziomie szkół wyższych:
uniwersyteckie szkoły wyższe – Universitare Hochschulen – UH, to szkoły kantonalne oferujące studia na kierunkach teologicznych, nauk socjalnych i duchowych, matematyki, nauk przyrodniczych, prawa, gospodarki, medycyny i farmacji;
wyższe szkoły zawodowe – Fachhochschulen – FH, obejmują kierunki: technika, technologie informacyjne, architektura, budownictwo i planowanie, chemia i biologia, rolnictwo i gospodarka leśna, usługi, projektowanie, zdrowie, sztuka, teatr, muzyka, psychologia i lingwistyka;
federalne techniczne szkoły wyższe – Eidgenossischen Technischen Hochschulen – ETH oferują studia z zakresu nauk przyrodniczych i inżynieryjnych, architektury, matematyki, nauk farmaceutycznych, sportu i wojskowości;
wyższe szkoły pedagogiczne – Pedagogische Hochschulen oferują przygotowanie do pracy pedagogicznej;

STOPIEŃ CZWARTY – Quartiarstufe ( kształcenie podyplomowe)
Kształcenie podyplomowe – WAB zapewnia kształcenie z zakresu:
➢ techniki;
➢ hotelarstwa; turystyki;
➢ gospodarki narodowej;
➢ zdrowia, spraw socjalnych;
➢ sztuki; kompozycji;
Jest ono oferowane zarówno przez konfederację, jak i poszczególne kantony. Rocznie ponad 30 000 osób bierze udział w kursach podyplomowych;

EDUKACJA NIEPUBLICZNA
Historyczne warunki kształtowania się szkolnictwa szwajcarskiego wystarczająco tłumaczą istnienie w nim sieci różnych szczebli i typów szkół w sektorze publicznym i niepublicznym. Na różnorodne formy koegzystencji i ścierania się sektorów, typów czy rodzajów poszczególnych szkół oddziałuje wiele czynników, m.in. Kulturowych, religijnych czy społeczno-politycznych. Choć powszechnie zwykło się przyjmować, że w Szwajcarii istnieje 26 różnych systemów szkolnych, to w rzeczywistości podstawowe założenia dotyczące zwłaszcza okresu edukacji objętej powszechnym obowiązkiem szkolny, są prawie lub zupełnie takie same. Występujące różnice dotyczą z reguły terminu rozpoczęcia i czasu trwania nauki, długości przerw wakacyjnych czy różnic programowych. Są one często wyrazem uszanowania szczególnego charakteru danego kantonu oraz obowiązujących w nim praw i zasad.

KATEGORIE SZKÓŁ PRYWATNYCH:
Szkoły wyznaniowe – reprezentują różne religie, oferują otwartość, tolerancję, respektowanie wartości moralnych oraz odmienność obrządków sakralnych;
Szkoły Steinera i szkoły alternatywne (eksperymentalne). Które są wyrazem ideałów i zgody na określony sposób życia i myślenia;
Szkoły międzynarodowe, pensjonaty z internatem lub ekskluzywne szkoły przeznaczone dla uczniów wywodzących się ze środowisk elitarnych, najczęściej spoza Szwajcarii;
Powszechne szkoły podstawowe i zakłady opiekuńczo-wychowawcze – uczęszczają dzieci poszkodowane środowiskowo, opóźnione w rozwoju oraz mające problemy w szkołach publicznych;
Szkoły językowe i zawodowe (również artystyczne) zakładane przez firmy i przygotowują do pracy w handlu, turystyce, administracji oraz wolnych zawodów w przypadku absolwentów szkół artystycznych;

SZKOŁY PRYWATNE
Szkoły prywatne w Szwajcarii z racji chlubnej przeszłości i wypracowanej tradycji odegrały poważną rolę w rozwoju edukacji, także publicznej. Dzięki swej żywotności i dużej swobodzie organizacyjnej, były często ośrodkami nowatorstwa pedagogicznego. Znakomita większość alternatywnych koncepcji edukacyjnych, jak np. wychowanie przez pracę, idea szkół bez ścian, czy nauczanie indywidualizujące powstała na podstawie lub w ramach szkolnictwa prywatnego jako tzw. szkoły eksperymentalne.
Globalny udział szkolnictwa prywatnego w Szwajcarii wynosi 7,2%. Do szkół subwencjonowanych przez władze publiczne uczęszcza 2,76% ogółu uczniów, zaś do szkół niesubwencjonowanych 4,46%. Udział szkół prywatnych na szczeblu podstawowym jest nieznaczny – wynosi około 2,7%, w szkołach średnich II stopnia – 12,2%.