Studium indywidualnego przypadku ucznia z Zespołem Aspergera

"Dziecko jest pergaminem szczelnie zapisanym
drobnymi hieroglifami, których część tylko zdołasz
odczytać, a niektóre potrafisz wytrzeć lub tylko
zakreślić i własną wypełnić treścią."

Janusz Korczak


Spis treści

Wstęp

I . Identyfikacja problemu występującego u dziecka

I.1.Diagnoza psychologiczno-pedagogiczna

I.2.Obserwacje dotyczące ucznia -w czasie indywidualnych zajęć
dydaktycznych i rewalidacyjnych

I.3. Praca w klasie.

I.4. Sytuacja rodzinna dziecka

II. Cele i założenia programu edukacyjno-terapeutycznego

II.1. Sfery wymagające dodatkowego wsparcia

II.2 Sfery wymagające wzmocnienia

II.3. Metody pracy

III. Zadania i rodzaje stosowanych ćwiczeń
wraz z wybranymi przykładami
IV. Efekty oddziaływań dydaktyczno- terapeutycznych

I . Identyfikacja problemu występującego u dziecka

Chłopiec ur.16.05.2001r- uczeń z zespołem Aspergera oraz niedosłuchem , aparatowany.
Uczęszcza do I klasy w szkole masowej, w klasie uczy się 14 uczniów.
Chłopiec uczy się razem z pozostałymi dziećmi , jednak część zajęć dydaktycznych prowadzona jest w formie indywidualnej.

I.1.Diagnoza psychologiczno-pedagogiczna

Chłopiec z obustronnym niedosłuchem zmysłowo –nerwowym nieznacznego stopnia.
Wada wymowy- dyslalia wieloraka , rotacyzm.
Nadpobudliwość psycho –ruchowa.
Zespół Aspergera.

I.2.Obserwacje dotyczące ucznia -w czasie indywidualnych zajęć
dydaktycznych i rewalidacyjnych

W czasie zajęć indywidualnych kontakt z chłopcem jest dobry. Bardzo chętnie rozmawia na różne tematy , opowiada o swojej rodzinie , zainteresowaniach, o tym jak spędza czas poza szkołą .
Chłopiec ma duże problemy ze skupieniem uwagi , dłuższa koncentracja szybko go męczy, bardzo łatwo się rozprasza.
Potrafi pracować efektywnie nad czymś co go interesuje , ale wymaga nadzoru i ciągłego zwracania uwagi na wykonywane przez niego zadanie.
Dobrze pracuje w sytuacjach , w których wykonywane zadanie wymaga kilku operacji myślowych np. wybór odpowiedniego obrazka i dodatkowo zaznaczenie go wybranym kolorem. W zadaniach typu odwzorowywanie liter po śladzie szybko się nudzi- potrafi pracować dłużej gdy jego uwagę skupi się dodatkowo np. na opowiadanej historyjce.

Bardzo duże napięcie mięśniowe , który towarzyszy pisaniu także przyczynia się do szybkiego zmęczenia .

I.2 Praca w klasie

Chłopiec jest bardzo śmiały ,łatwo nawiązuje kontakt z dorosłą osobą , ma natomiast kłopoty w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami ( często podejmuje próby zabawy , ale nieadekwatnie do sytuacji), częściej bawi się sam i dość łatwo popada w konflikty z innymi dziećmi ( na co zwraca uwagę również mama chłopca).
Często dokucza dzieciom , choć nie zawsze zdaje sobie z tego sprawę , w swoim przekonaniu ma dobre intencje.
Chętnie chodzi do świetlicy szkolnej , często opowiada o jednym z chłopców, z którym się bawi ( mają wspólne zainteresowania).

Uczeń ma kłopoty z utrzymaniem porządku na ławce , w związku z tym ilość przyborów , którą ma w danej chwili przed sobą powinna być ograniczona do minimum i związana z konkretnym zadaniem , które wykonuje w danej chwili. Zbyt duża ilość rzeczy rozprasza dodatkowo jego uwagę.

Uczeń ma bogaty zasób słów , dużą wiedzę o otoczeniu.
Czyta proste zdania , z chęcią wykonuje zadania matematyczne ,nie lubi pisać , chętnie rysuje , ale tylko to co związane jest z jego zainteresowaniami.
Docenianie wysiłku chłopca i wzmocnienia pozytywne wpływają na jego motywację do pracy.

I.3.Sytuacja rodzinna

Chłopiec wychowuje się w rodzinie pełnej . Ma młodsze rodzeństwo , siostrę. Ojciec pracuje zawodowo , matka zajmuje się domem i dziećmi. Rodzice poświęcają dziecku wiele uwagi i czasu. Bardzo angażują się terapię. Czasami przejawiają postawę zbyt opiekuńczą w stosunku do syna ( zwłaszcza mama) wprowadzając atmosferę napięcia i pewnego niepokoju.

Chłopiec uczestniczy dodatkowo w treningu umiejętności społecznych, prowadzonym poza szkołą.

II. Cele i założenia programu edukacyjno-terapeutycznego

II.1. Sfery wymagające dodatkowego wsparcia

- wydłużanie czasu koncentracji uwagi na działaniu celowym
- ćwiczenia graficzne , zmniejszenie napięcia mięśniowego
- rozwijanie umiejętności i motywowanie do samodzielnej pracy nad wykonywanym zadaniem
- wdrażanie do ukierunkowanej aktywności w czasie zajęć lekcyjnych
- nawiązywanie prawidłowych relacji z rówieśnikami- zachęcanie do kontaktów z innymi uczniami poprzez wspieranie emocjonalne ucznia
- prowadzenie indywidualnych zajęć dydaktycznych w oparciu o podstawę programową klasy I,
- dostosowanie tempa realizacji programu do możliwości psychofizycznych chłopca
- indywidualizacja postępowania dydaktycznego i wychowawczego w zakresie metod , wymagań i sposobu oceniania postępów w nauce, uwzględniająca dysfunkcje
- wdrażanie do samodzielnej organizacji pracy ( przygotowanie potrzebnych przyborów , pakowanie plecaka)
- ćwiczenia niwelujące nadpobudliwość psycho-ruchową
- terapia logopedyczna

II.2 Sfery wymagające wzmocnienia

- usprawnianie spostrzegania wzrokowego i orientacji przestrzennej ( szybkie rozpoznawanie obrazów wzrokowych , różnicowanie obrazów bardzo podobnych, ujmowanie zależności między całością obrazu a jego elementami składowymi)
- myślenie przyczynowo – skutkowe
- usprawnianie syntezy i analizy wzrokowej,
- usprawnianie koordynacji słuchowo wzrokowej
- motywacja do nauki – stawianie jasnych prostych poleceń i zadań na miarę możliwości chłopca , których wypełnienie da mu możliwość odniesienia sukcesu i wpłynie na większą motywację do nauki
- rozwijanie zainteresowań

II.3. Metody pracy

W pracy rewalidacyjnej wykorzystuję elementy metody Dobrego Startu M.Bogdanowicz , M.Frostig, P.Dennisona, Glottodydaktyki B.Rocławskiego ćwiczenia relaksacyjne, ćwiczenia grafomotoryczne , prowadzę terapię logopedyczną.

Bardzo ważne zasady w pracy z uczniem

- formułowanie jasnych i prostych poleceń
- dzielenie zadań na mniejsze części
- kontrolowanie poprawności wykonywania zadań
- nadzór nad ciągłością pracy- wykonaniem zadania do końca
- wyznaczenie czasu na wykonanie konkretnego zadania
- określenie bardzo konkretnych wymagań związanych z jakością realizowanych prac
- stosowanie wzmocnień pozytywnych

III. Zadania i rodzaje stosowanych ćwiczeń
wraz z wybranymi przykładami

Usprawnianie funkcji wzrokowej

1. Ćwiczenia spostrzegania wzrokowego i orientacji przestrzennej (na materiale konkretnym )
a) szybkie rozpoznawanie treści obrazów wzrokowych:
• odszukiwanie obrazków przedstawiających określoną czynność
• dobieranie jednakowych obrazków
• rozpoznawanie figur płaskich.
• dobieranie jednakowych par figur
• dobieranie par jednakowych liter
• rozpoznawanie i nazywanie liter,

b) umiejętność różnicowania bardzo podobnych obrazów wzrokowych
• segregowanie obrazków podobnych tematycznie
• wyszukiwanie różnic pomiędzy obrazkami
• różnicowanie i układanie figur geometrycznych pod względem kształtu, wielkości, koloru i kierunku, położenia, przeznaczenia.

c) ujmowanie zależności między całością obrazu i jego elementami składowymi
• tworzenie całości z mniejszych elementów- puzzle
• odtworzenie prostych układanek przestrzennych według modelu
• dobieranie takich samych figur i nakładanie na wzór.

2.Ćwiczenia pamięci wzrokowej

• układanie obrazków w kolejności w jakiej były pokazywane
• rozpoznawanie tych samych figur w zmienionych układach
• zapamiętywanie jak największej liczby eksponowanych figur

Usprawnianie funkcji słuchowej

1.Analiza i synteza wyrazowa zdań
• dzielenie zdań na wyrazy, liczenie wyrazów,
• rozwijanie zdań, porównywanie liczby wyrazów w zdaniach,
• wyodrębnianie wyrazu ze zdania, konstruowanie zdania z danym wyrazem,
• układanie zdań o podanej liczbie wyrazów.

2. Analiza i synteza sylabowa wyrazów
a) podział wyrazów na sylaby
- określanie pozycji sylab w wyrazie,
• wydzielanie sylab w nagłosie wyrazów
• wydzielanie sylab w wygłosie wyrazów
• wydzielanie sylab środkowych w wyrazach 3-sylabowych
- wyszukiwanie podanych sylab w różnych wyrazach
b) układanie wyrazów z sylab
• rozpoznawanie wyrazów wypowiedzianych sylabami
• kończenie wyrazów rozpoczynających się tą samą sylabą,
• tworzenie wyrazów przez dodanie sylab początkowych do podanych sylab końcowych
• tworzenie wyrazów rozpoczynających się końcową sylabą poprzedniego wyrazu

3. Analiza i synteza głoskowa wyrazów
• wyodrębnienie początkowej głoski w wyrazie
• wyodrębnienie końcowej głoski w wyrazach z wyjątkiem dźwięcznych
• wyodrębnienie głoski środkowej w wyrazach.

Usprawnianie koordynacji słuchowo – ruchowej i słuchowo- wzrokowej

- odtwarzanie rytmu i wiązanie go z układem przestrzennym
-rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającego wystukiwanemu rytmowi
- rytmiczne wystukiwanie sylab w wyrazie

Usprawnianie manualne
1.Rozluźnianie napięcia mięśniowego palców
• duże ruchy ręką
• ćwiczenie płynności ruchów okrężnych

2.Usprawnianie końców palców
• nawlekanie koralików
• wystukiwanie rytmu
• wycinanie form z papieru po konturze

3. Ćwiczenia graficzne
• kreślenie linii poziomych , pionowych , po śladzie i samodzielnie
• kreślenie linii falistych , kolistych
• łączenie liniami zaznaczonych punktów
• rysowanie stopniowo zmniejszających się kół w kierunku odwrotnym do wskazówek zegara
• kopiowanie rysunków konturowych - przez kalkę , ,,koszulkę’’

Rozwój umiejętności czytania i pisania

1. Ćwiczenia w czytaniu.
a) wzrokowa analiza wyrazu:
• podkreślanie, kolorowanie określonych liter w wyrazie,
• liczenie liter w wyrazach,
• układanie wyrazów z liter ruchomego alfabetu.
b) prawidłowe rozpoznawanie liter:
• łączenie liter z obrazkami przedmiotów o łatwej do wyodrębnienia pierwszej głosce,
• uzupełnianie brakujących liter w podpisach pod obrazkami.
c) synteza na poziomie sylaby
• przekształcanie sylab przez łączenie spółgłoski ze zmieniającymi się samogłoskami,
• składanie wyrazów z rozsypanych sylab.

2. Ćwiczenia dotyczące pisania.

a) ćwiczenia graficzne:
• odrysowywanie przez kalkę
• odtwarzanie kształtu liter wg wzoru
• „opracowywanie” kształtu poszczególnych liter i ich połączeń

b) ćwiczenia ortograficzne:
• wstępna analiza wyrazu przed napisaniem,
• uzupełnianie brakujących części wyrazu
• pisanie z pamięci,

Terapia logopedyczna

1. Ćwiczenia wspomagające artykulację
• ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy (języka, żuchwy, podniebienia miękkiego i warg)
• ćwiczenia oddechowe, mające na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechu, ważne dla uzyskania koordynacji rytmu oddychania ze strukturą wypowiedzi.

2.Ćwiczenia koordynujące wadliwą artykulację

• wywołanie prawidłowego wzorca artykulacyjnego danej głoski
• utrwalanie uzyskanych prawidłowo brzmiących głosek w izolacji, w sylabach, w wyrazie,
• utrwalenie tego wzorca w ciągu mownym (wprowadzenie go do spontanicznej mowy dziecka).

Niwelowanie nadpobudliwości psycho-ruchowej

1. Budowanie przez dziecko pozytywnego obrazu samego siebie (poczucia własnej wartości)
2.Wyrobienie umiejętności rozpoznawania i nazywania przeżywanych emocji oraz wyrażania ich w sposób zgodny z obowiązującymi normami społecznymi zabawy i ćwiczenia związane z emocjami( mój rysunek mówi, złoszczę się gdy... , lubię jak..., projektowanie uczuć-bajki )
3.Poprawa koncentracji uwagi ( rób to co ja , słuchaj uważnie i podnieś rękę gdy...)
4.Stworzenie okazji do rozładowania skumulowanej energii i napięć, które przeszkadzają w prawidłowym funkcjonowaniu poprzez zabawy ruchowe, relaksacyjne i ćwiczenia oddechowe

Nawiązywanie prawidłowych relacji z otoczeniem

1.Trening umiejętności społecznych
• ćwiczenia związane z nawiązywaniem i kończeniem rozmowy ,
• empatia
• rozumienie i stosowanie mowy ciała
• właściwe zachowanie w określonych sytuacjach

2.Radzenie sobie w trudnych sytuacjach społecznych
• umiętność odmowy
• rozwiązywanie konfliktów
• wybór możliwych rozwiązań i skutki tego wyboru w konkretnych sytuacjach

IV . Efekty oddziaływań terapeutycznych –I semestr

Prowadzone przeze mnie zajęcia obejmowały zajęcia dydaktyczne jak i ćwiczenia w zakresie:

- rozwijania motoryki dużej i małej ( kształtowanie rytmicznych, płynnych ruchów pisarskich, gimnastyka nadgarstka, dłoni i palców, rozmaite ćwiczenia manualne).
- usprawniania analizy i syntezy słuchowej ( w zakresie głosek).
- usprawniania percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej na materiale konkretny poprzez : dobieranki, loteryjki, domina, układanki z części na wzorze, obok wzoru, bez wzoru, rebusy, zagadki, historyjki
- pracy nad własnymi emocjami
- obniżaniu napięcia emocjonalnego
- nawiązywania prawidłowych relacji z rówieśnikami
- rozwijania umiejętności społecznych poprzez pomoc we właściwej interpretacji wskazówek społecznych i wytworzeniu prawidłowej odpowiedzi emocjonalnej
- interpretacji sygnałów niewerbalnych
- rozwijania zainteresowań

Na początku semestru we współpracy z nauczycielami uczącymi ucznia oraz terapeutką z Poradni opracowaliśmy system punktacyjny dla chłopca , który odnosi się do oceny jego pracy i zachowania w szkole .
System ten ma za zadanie motywować chłopca do pracy nad zmianą swoich zachować i wzmacniać zachowania pozytywne.

Jeśli chodzi o pracę indywidualną z uczniem wraz z upływem czasu i poznawaniem chłopca , była ona dla mnie nieco łatwiejsza niż na początku roku szkolnego. Chłopiec poznał już i przyzwyczaił się do zasad panujących na zajęciach. W miarę swoich możliwości stara się je respektować , wykonywać polecenia i zadania – z różnym skutkiem.
Jednego dnia potrafi się skoncentrować na dość długo i wykonać zadanie do końca , innego bardzo łatwo się rozprasza . Trudno mu usiedzieć wtedy w ławce , wstaje , kręci się . Bardzo często opowiada różne wymyślone przez siebie historie, które skojarzą mu się z akurat wykonywanym zadaniem – wtedy bardzo trudno mu wrócić do danej aktywności.
Zdarza mu się , że gdy nie chce zrobić jakiegoś zadania – najczęściej związanego z pracą pisemną w ćwiczeniach – „chce je sobie zadać do domu”,
nie reaguje już natomiast agresją lub złością , co zdarzało się wcześniej , gdy jakieś polecenie mu się nie „podoba”.
Nie mniej jednak należy zauważyć , że chłopiec bardzo emocjonalnie , nie zawsze adekwatnie , reaguje w różnych sytuacjach ,– wizyta u kolegi , urodziny, dodatkowa praca , którą chce wykonać , wywołują u niego bardzo silne reakcje ,już na długo przed tym zanim sytuacja ta zaistnieje .
Zdarza się , że wydarzenie , które ma mieć miejsce za dwa , trzy dni , już o wiele wcześniej tak rozprasza chłopca i wytrąca z równowagi , że dezorganizuje jego pracę na lekcjach i wpływa na zachowanie.

Wnioski do dalszej pracy :

Praca nad wyciszeniem nadpobudliwości emocjonalnej i ruchowej u chłopca jest w dalszym ciągu na pierwszym miejscu , poza tym dalszego wsparcia wymagają następujące sfery:

• wdrażanie do samodzielnej organizacji pracy ( przygotowanie potrzebnych przyborów , pakowanie plecaka)
• wydłużanie czasu koncentracji uwagi na działaniu celowym
• ćwiczenia graficzne , zmniejszenie napięcia mięśniowego
• rozwijanie umiejętności i motywowanie do samodzielnej pracy nad wykonywanym zadaniem
• wdrażanie do ukierunkowanej aktywności w czasie zajęć lekcyjnych
• prowadzenie indywidualnych zajęć dydaktycznych w oparciu o podstawę programową klasy I,
• dostosowanie tempa realizacji programu do możliwości psychofizycznych chłopca
• indywidualizacja postępowania dydaktycznego i wychowawczego w zakresie metod , wymagań i sposobu oceniania postępów w nauce, uwzględniająca dysfunkcje
- nadzór nad ciągłością pracy- wykonaniem zadania do końca
- wyznaczenie czasu na wykonanie konkretnego zadania
- określenie bardzo konkretnych wymagań związanych z jakością realizowanych prac

• motywacja do nauki – stawianie jasnych prostych poleceń i zadań na miarę możliwości chłopca , których wypełnienie da mu możliwość odniesienia sukcesu i wpłynie na większą motywację do nauki

• nawiązywanie prawidłowych relacji z rówieśnikami- zachęcanie do kontaktów z innymi uczniami poprzez wspieranie emocjonalne ucznia
• ćwiczenia niwelujące nadpobudliwość psycho-ruchową

Literatura

Dykcik W., (red.), Pedagogika specjalna, Wyd. Nauk. UAM, Poznań 2001.
Dykcik W., (red.), Nowatorskie i alternatywne metody w praktyce pedagogiki specjalnej, Wyd. Nauk. UAM, Poznań 2001.
E. Minczakiewicz Dziecko niepełnosprawne. Rozwój i wychowanie. Impuls, Kraków 2003