Miejsce zabawy w edukacji

Spis treści:

1. Wprowadzenie
2. Co to jest zabawa ?
3. Klasyfikacja zabaw
4. Zabawa, jako najlepsza szkoła życia dla dziecka – praktyczne działania nauczyciela
5. Zakończenie i wnioski
6. Bibliografia

1.Wprowadzenie

Pracuję w przedszkolu 16 lat i z doświadczenia wiem, że uznając potrzebę zabawy w życiu dziecka i organizując pracę w przedszkolu pod kątem jej zaspokojenia, stworzymy dziecku to, czego może od nas, dorosłych oczekiwać najbardziej – tego, że je rozumiemy i znamy jego potrzeby.
Temat pracy pozwolił mi na jeszcze lepsze, teoretyczne przygotowanie się do pracy zawodowej, poszerzenie już nabytej wiedzy oraz utwierdzenie się w przekonaniu, że swoją pracę zawodową staram się wykonywać jak najlepiej i zawsze z myślą o swoich podopiecznych.
Potwierdzenie tego, że zabawa jest dominującą formą działania dziecka przed jego wstąpieniem do szkoły, znajdziemy w pedagogice jak i psychologii. W pedagogice wyodrębniono trzy podstawowe formy działania człowieka – zabawę, naukę i pracę. Wiek przedszkolny określony został jako wiek zabawy. Nie przekreśla to jednak faktu, że już w tym wieku dziecko uczy się i pracuje. S. Szuman uznał aktywność własną dziecka, która przejawia się w zabawie za pierwszoplanowy czynnik rozwoju psychicznego dla okresu przedszkolnego. W pierwszych latach życia, do wieku przedszkolnego włącznie, zabawa stanowi dominującą formę aktywności dziecka, choć nie zanika i w późniejszych okresach rozwoju.
O zabawie, my nauczyciele wiemy już wiele. Możemy wyliczyć rodzaje zabawy i jej cechy. Wiemy, że kształci i rozwija charakter dziecka. Pamiętać musimy jednak o tym, że obowiązkiem nauczyciela w przedszkolu jest zainspirowanie dziecka do zabawy, organizowanie warunków do zabawy oraz nie przeszkadzanie w zabawie.

2. Co to jest zabawa?

Tak jak w psychologii tak i pedagogice przedszkolnej problem zabawy jest ciągle otwarty i dyskusyjny. W naszej praktyce przedszkolnej ujmujemy zabawę dwojako:
• jako swobodnie podejmowaną przez dziecko działalność, w której ono samo jest inicjatorem – zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne, ruchowe, tematyczne – z regułami ustalanymi przez dzieci;
• jako metodę pracy z dziećmi, posiadającą właściwości zabawy;

Studiując literaturę przedmiotu można zauważyć wiele określeń zabawy.
J. Huizinga – uczony holenderski pisze : „Z uwagi na formę można (...) nazwać zabawę czynnością swobodną, którą odczuwa się jako nie tak pomyślaną i powtarzającą się poza zwykłym życiem, a która mimo to może całkowicie zaabsorbować grającego, z którą nie łączy się żaden interes materialny, przez którą żadnej nie można osiągnąć korzyści, która dokonuje się w obrębie własnej, określonej przestrzeni, czynnością przebiegającą w pewnym porządku, według określonych reguł i powołującą do życia związki społeczne, które ze swej strony chętnie otaczają się tajemnicą lub przy pomocy przebierania uwydatniają swą inność wobec zwykłego świata.” Autor wyróżnia następujące, charakterystyczne cechy zabawy : swobodne działanie, niezwykłość aktywności, odrębność i ograniczoność. Na pierwszym miejscu stawia nieskrępowane zachowanie twierdząc, że każda nakazana zabawa nie jest zabawą, lecz poleconym jej odtworzeniem.
W. Okoń nawiązując do tezy L. Chwistka, polskiego filozofa lat międzywojennych, traktuje zabawę jako : „ (...) swoisty rodzaj kontaktu człowieka z rzeczywistością w różnych okresach życia, jako taki sposób przeżywania świata rzeczywistego, który nie tylko dostarcza przyjemności, lecz także zapewnia równowagę i harmonię między człowiekiem a jego światem. Zabawa dzieje się w innej rzeczywistości, którą możemy nazwać rzeczywistością zabawy albo po prostu drugą rzeczywistością.” Według autora zabawa jest czynnością przyjemną dla samego procesu działania, podczas gdy praca jako czynność wykonywana niezależnie od przyjemności jest ukierunkowana na sam rezultat, wynik i cel działania. Wszelka zabawa zdaniem W. Okonia, jest czynnością wolną, ponieważ uczestniczy się w niej nie dla jakiegoś pożytku.
Warto zwrócić uwagę na definicję zabawy, której autorem jest S. Szuman . Jego zdaniem zabawa jest charakterystyczną, naturalną, wrodzoną i swoistą formą aktywności dziecka oraz specjalną metodą, dzięki której małe dziecko uczy się i zdobywa doświadczenie.
Zabawa wg D. Waloszek to czynność, działanie, które odczuwa się poza zwykłym życiem, a które mimo to może całkowicie zaabsorbować bawiącego się. Zabawa jest czynnością, działaniem, z którym nie łączy się żaden interes materialny i nie osiąga się ekonomicznych korzyści. Rozumienie zabawy z pierwszej części definicji odnosi się najczęściej do zabaw dzieci. Sens zabawie ludzi dorosłych (ale cechy te charakterystyczne są również dla zabaw dzieci) nadaje druga część definicji. Zabawa wg D. Waloszek istnieje między:
powagą ------------------------niepowagą
dobrem------------------------ złem
prawdą-------------------------nieprawdą
komizmem--------------------życiem „serio”
mądrością----------------------głupotą
śmiechem----------------------smutkiem
pięknem------------------------brzydotą
wolnością----------------------podporządkowaniem
fikcją---------------------------realiami
rozumieniem------------------intuicją
obiektywizmem---------------subiektywizmem


„ Jest swobodną, spontaniczną reakcją na świat; płaszczyzną, na której powaga przeradza się w groteskę, dobro obraca się w zło, zło w dobro, przedstawienie prawdy jako nieprawdy i odwrotnie. Jest żonglowaniem nastrojów, gdzie piękno zamienia się brzydotę, brzydota w piękno, jest działaniem z własnej woli dziecka podporządkowanym regule, konwencji, działaniem rzeczywistym przekształconym w fikcję, istnieje między racją a uczuciem; świat obiektywny zawiera się w subiektywnej jego interpretacji. Jest życiem człowieka, przygotowaniem do życia. Jest podstawową płaszczyzną doświadczania siebie, prezentacji siebie, doświadczania kontaktów ze światem, uczenia się świata. Jest swoistą edukacją człowieka”
Podsumowując przedstawione definicje zabawy zauważyć można, że wszyscy badacze wspólnie zauważają bezinteresowny jej charakter oraz swobodę w działaniu. To także cecha, odróżniająca zabawę od innych form działalności człowieka, na którą zwrócili uwagę cytowani przeze mnie autorzy. Kolejna cecha zabawy, którą zauważamy w definicjach to taka, że każda aktywność zabawowa kierowana jest przez odpowiednie normy, które ją porządkują, tworząc ład (jak pisze J. Huizinga). Zwrócono uwagę również na element napięcia, jaki występuje w toku przygotowań do zabawy, jak i w czasie jej trwania.
Wracając do bezinteresowności zabawy nie oznacza to, że zabawa jest czymś bezwartościowym. Często jednak z wypowiedzi dorosłych wynika, że za taką ją uważają. Mówią : „ Znowu się bawisz, lepiej się poucz, znowu marnujesz czas na zabawę.” Nawet same dzieci mają świadomość, że zabawa jest czymś gorszym niż nauka, dlatego często pytają : „ Już się pouczyłem, czy mogę się pobawić?”
Swoboda w działaniu jest aktywnością samorzutną, dobrowolną i bez przymusu. J. Huizinga podkreśla, że zabawa nie jest zadaniem, które można narzucić, czy zadać, bo wówczas aktywność zabawowa przestaje być zabawą. Przykładem tego może być sformułowanie: „ No teraz możesz już iść się pobawić.
Fikcyjność miejsca i czasu to cecha, dzięki której przedmioty codziennego użytku w zabawie zmieniają prawie zawsze swoje zastosowanie. Czas również zostaje przesunięty czy to o porę dnia, roku, czy epokę. Dlatego też budowla zrobiona z krzeseł i koca, w zabawie zmienia się w okręt, który wyrusza a podróż dookoła świata, albo staje się jaskinią, w której mieszka smok. Każda aktywność zabawowa kierowana jest przez odpowiednie normy zachowań i reguły, które najczęściej ustalają sami uczestnicy zabawy, czyli dzieci. Osoba, która włącza się do niej musi się podporządkować. Napięcie w zabawie, w trakcie jej trwania, jak i przygotowań do niej jest bardzo ważne i widoczne, poprzez ogromne zaangażowanie bawiącego się w to, co się dzieje.
Przedstawione przeze mnie fragmenty niektórych poglądów i teorii na zabawę dziecka, wskazują na ich wieloraki i złożony charakter oraz na to, że zabawa pozwala dziecku być aktywnym i działać. Podejmując zabawę dziecko kształci za jej pośrednictwem różne funkcje psychiczne, zdobywa wiadomości o świecie, doskonali umiejętności, które potrzebne mu będą w przyszłości.

3. Klasyfikacja zabaw

Rozważając zagadnienie zabawy słuszne będzie również zastanowić się nad jej klasyfikacją. Próby klasyfikacji zabaw dzieci podejmowało wielu autorów i w różnych pozycjach pedagogicznych można znaleźć różny jej podział.
Można klasyfikować zabawę pod względem treści i formy oraz dokonywać ich podziału z uwagi na liczbę dzieci biorących w nich udział. Można je też rozpatrywać w zależności od wieku dzieci i środowiska, w jakim się znajdują.
S. Szuman wprowadza m.in. zabawy:
- spostrzegawczo – manipulacyjne
- tematyczno – umysłowe
- zbiorowe
- zabawy w role ( zabawy twórcze lub inaczej tematyczne)
P.A. Rudik zaproponował klasyfikację, która do dziś w teorii i praktyce ma znaczne powodzenie. Wyodrębnił cztery kategorie zabaw:
- konstrukcyjne
- dydaktyczne
- twórcze (czynnościowo – naśladowcze lub tematyczne )
- ruchowe
Nie ma jednak pełnej zgodności w ujęciu tego problemu przez różnych autorów. Każdy z nich wyodrębnia inne rodzaje zabaw, określając je odmiennymi terminami. Najczęściej powtarzające się rodzaje zabaw, choć często o innej nazwie to:
- zabawy manipulacyjne
- konstrukcyjne
- dydaktyczne
- ruchowe
Uwzględniając inicjatywę i samodzielność dziecka, zabawy można podzielić na :
- spontaniczne
- spontaniczne z udziałem nauczyciela
- zabawy według określonych zasad

Podział, który przyjęty jest w pedagogice przedszkolnej, a mnie osobiście bardzo odpowiada to :
a) samorzutne zabawy dzieci
• tematyczne
• konstrukcyjne
• ruchowe
• badawcze
• manipulacyjne, jako wstępny etap rozwoju zabaw konstrukcyjnych i badawczych
b) „ zabawy” organizowane przez nauczyciela
• „zabawy” i gry dydaktyczne
• „zabawy” ruchowe
• „zabawy” inscenizowane

W dalszej części mojej pracy, podczas moich praktycznych działań jako nauczyciela przedszkola, a dotyczących roli zabaw w edukacji, szerzej opiszę niektóre rodzaje zabaw, już w praktycznym zastosowaniu.

4. Zabawa, jako najlepsza szkoła życia dla dziecka – praktyczne działania nauczyciela

Zabawa stanowi podstawową formę aktywności i działalności dziecka. Znajomość istotnych cech zabawy, które pokrótce zaprezentowałam w poprzedniej części pracy, jest bardzo przydatna dla praktycznej działalności nauczyciela w przedszkolu. Wiem z oświadczenia, że zorganizowanie pracy w przedszkolu pod kątem zaspokojenia przez dzieci potrzeby zabawy, to podstawa do przygotowania naszych podopiecznych do dalszego życia, ponieważ dzięki zabawie dziecko bez nakazów i z przyjemnością uczy się. Rolą dorosłych, a w szczególności nauczyciela w przedszkolu jest to, aby sprzyjać aktywności dzieci, to znaczy ich zabawie.
Bez względu na rodzaj zabawy należy pamiętać o tym, że dziecko w czasie jej trwania musi być bezpieczne, wiec nauczyciel musi być obok dziecka. Musi to robić w sposób dyskretny, aby dzieci zawsze mogły zwrócić się o pomoc, aby podsunąć pomysł na uatrakcyjnienie zabawy, a jednocześnie powstrzymywać agresję czy ataki wśród dzieci. Nauczyciel codziennie jest świadkiem takich sytuacji, w których może, a nawet powinien „wejść” w zabawę, aby pomóc lub wesprzeć dziecko. Przykładem na to mogą być chociażby gry zespołowe – planszowe, w które dzieci z mojej grupy bardzo lubią grać. Są to jednak 4 i 5 latki, które nie potrafią czytać, a trzeba np. sprawdzić, jaka czynność do wykonania kryje się pod numerkim lub znaczkiem na planszy. Poproszona przez dzieci, czytam jakiego działania dotyczy dany punkt. Częściej jednak proponuję dzieciom, aby same wymyśliły reguły gry (oczywiście kontrolując przy tym, czy w trakcie zabawy stosują się do nich wszyscy uczestnicy). Dzieci wówczas same, na kartonikach, swoimi umownymi znakami tworzą „legendę” do danej gry. Mamy w sali do dyspozycji wiele samodzielnie wykonanych plansz do gier, oraz różnego rodzaju labirynty, domina obrazkowe, karty, puzzle, układanki. Powstały one wszystkie po zainspirowaniu dzieci i mojej minimalnej pomocy.
Rolą nauczyciela powinno być również to, aby dyskretnie dzieci obserwować, ponieważ tylko w ten sposób można zaobserwować, co jego dzieci potrafią robić samodzielnie a w czym powinien pomóc. Nie powinno się zabraniać dziecku robić czegoś, o co prosi lub próbuje zrobić. Samo powinno przekonać się, że jeszcze jest na to za wcześnie. Np. w sytuacji, gdy dziecko 3 letnie chce pisać literki lub układać wyrazy z rozsypani literowej. Należy mu to udostępnić a nie mówić, że jest na to za małe lub, że na pewno sobie nie poradzi. Nauczyciel w oczach dziecka będzie wówczas tym, który umożliwia sprawdzenie się, daje szansę a nie zniechęca.
Trzeba jednak pomagać dziecku w taki sposób, aby nie przeszkadzać, aby sprzyjać usamodzielnianiu. Wiedzieć również, w jaki sposób pomóc. Niektóre dzieci potrzebują częstych podpowiedzi ze strony nauczyciela, innym należy podsuwać trudniejsze zadania, jedne sympatyzują ze sobą a innych nie należy łączyć w zabawie. Poznać należy więc możliwości dzieci, ich potrzeby, relacje międzydziecięce i samodzielność w wykonywaniu różnego rodzaju zabaw. Znajomość dzieci pod tym kątem pozwoli na pewno na uniknięcie sytuacji konfliktowych, nieporozumień a sprzyjać będzie dobrej zabawie.
Nauczyciel powinien być tym kimś, kto stanowi wzór do naśladowania. Potrafi pogodzić zwaśnionych kolegów, łagodzi spory i rozwiązuje konflikty. Wie jak zrobić daną rzecz, co powiedzieć, jak wytłumaczyć. Tylko wtedy, gdy reakcja nauczyciela na zachowania dziecka będzie spokojna i łagodna, gdy będzie on radził i rozstrzygał spory a nie nakazywał i wymagał, wówczas dziecko w przedszkolu będzie czuło się dobrze i bezpiecznie.
Należy dziecku podpowiadać rozwiązania, ale zawsze zostawić „furtkę”, dzięki której samo dokończy zadanie, samo znajdzie rozwiązanie. Wtedy uwierzy w siebie i będzie miało satysfakcję, że zrobiło coś samo, że potrafi.
Praca w przedszkolu jest pracą specyficzną. Dzieci w grupie jest 25, jeden nauczyciel. Każda osoba inna, z różnymi predyspozycjami, wymaganiami, możliwościami i umiejętnościami. Aby wszyscy byli zadowoleni, czuli się równi i potrzebni, konieczny jest kodeks – umowa, która obowiązuje bezwzględnie wszystkich w naszej sali – i dzieci i dorosłych. Taką „mapę” praw i obowiązków (w mojej grupie nazywaną „złotą kartą” bo zapisana jest na błyszczącym arkuszu papieru), ustalamy wspólnie z dziećmi i wspólnie z nimi jej przestrzegamy. Zawarte są w niej m.in. takie punkty:
1. Zawsze odkładamy na miejsce rzeczy, które wzięliśmy,
2. Pamiętajmy o częstym myciu rąk,
3. W sali staramy się chodzić a nie biegać,
4. Staramy się nie mówić głośno,
5. Pomagamy sobie nawzajem,
6. Używamy magicznych słów – proszę, przepraszam, dziękuję,
Gdy wspólnie z dziećmi stworzymy taki kodeks postępowania i wspólnie z nimi będziemy go przestrzegać, wówczas każdy dzień w przedszkolu będzie udany ( także zabawa!).
Aby zaprosić dzieci do ciekawej zabawy musimy zadbać również o to, aby wyposażenie sali oraz zagospodarowanie przestrzeni było atrakcyjne dla dziecka. Jest to kolejne działanie nauczyciela, które sprzyja rozwojowi dziecka. Nie chodzi tu na pewno o to, aby w sali były same atrakcyjne i drogie zabawki. Wręcz przeciwnie. W sali zabaw mojej grupy stoi „ skrzynia skarbów”, w której znajdują się różnego rodzaju chusty, apaszki i zwiewne szaliki ( zrobione nawet z pasków firanek ), które dzieci chętnie w ciągu dnia wykorzystują do zabawy. Wspólnie z dziećmi, co jakiś czas dokonujemy przeglądu zabawek i w miarę możliwości naprawiamy je, sklejamy, usuwamy te, z którymi nic nie da się już zrobić. Mamy w sali drewniane płotki, które można przesuwać i w miarę potrzeby tworzyć kąciki zabaw lub miejsca, które muszą być w danej chwili „zasłonięte”. Każde dziecko ma w przedszkolu swoją poduszeczkę przyniesioną z domu, która wykorzystywana jest podczas odpoczynku, do ćwiczeń gimnastycznych, zabaw tematycznych i ruchowych. Dzieci mają do dyspozycji bardzo dużo różnego rodzaju klocków, które posegregowane są według rodzaju i ułożone w pojemnikach na półkach. Mogą również decydować, którą szafkę przesunąć, aby było nam wygodnie, gdzie ustawić pojemniki z klockami, samochody czy lalki. Czują się wówczas gospodarzami we własnej sali.
Warunkiem udanej zabawy jest dobre samopoczucie dziecka. Po tym, że dziecko się nie bawi lub robi to niechętnie można poznać, że nie czuje się w przedszkolu dobrze. Rolą nauczyciela jest to, aby tak zorganizować dzień w przedszkolu, aby zabawa była na pierwszym miejscu, aby rozwijała dziecko i pozwalała mu na wykonywanie takich działań, które będę emocjonujące, radosne i swobodne.

Wszystkie wymienione przeze mnie rodzaje zabaw są w mniejszym lub większym stopniu wykorzystywane w przedszkolu. W mojej pracy pedagogicznej dużą rolę odgrywają bardzo lubiane przez dzieci, choć pracochłonne i trudne do zorganizowania i przygotowania zabawy teatralne. To przede wszystkim inscenizowanie różnego rodzaju utworów, z wykorzystaniem przebrania, scenografii i rekwizytów. Mają one za zadanie rozwijać mowę i myślenie. Dają radość twórczego działania. Dziecko musi nauczyć się tekstu na pamięć lub dobrze poznać treść opowiadania, aby potem odtworzyć tekst w sposób twórczy i samodzielny. Przygotowanie strojów, rekwizytów, muzyki, dekoracji to wiele pracy nauczyciela, dzieci oraz często również rodziców. Na takiego typu zabawę mogę pozwolić sobie z grupą raz czy dwa razy do roku. Przygotowujemy bajkę inscenizowaną przez dzieci z okazji święta mamy i taty, babci i dziadka, z okazji świąt bożonarodzeniowych. Były to już w mojej praktyce zawodowej jasełka, utwór H. Bechlerowej „O żabkach w czerwonych czapkach”, E. Ostrowskiej „Nocne kłopoty zabawek Doroty”, wiersze J. Tuwima i J. Brzechwy, opowiadania o wróbelku Elemelku z tomików H. Łochockiej. Samo przygotowanie takiego przedsięwzięcia jak zabawa w teatr pomaga w wychowaniu intelektualnym, bo kształci pamięć, spostrzegawczość i myślenie, rozszerza wiedzę dziecka o świecie. Wpływa również na wychowanie estetyczne, zachęcając do własnej aktywności twórczej i rozwijając wyobraźnię artystyczną. Uczy współpracy i integruje grupę, więc wychowuje społecznie. Nauczyciele powinni wykorzystywać w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym różne teatralne metody zabawowe z uwagi na ich możliwości edukacyjne. Pomogą one nauczycielowi poznać zainteresowania, zdolności i umiejętności dzieci.
Każda zabawa z podziałem na role, z rekwizytem czy tekstem, zabawy poprawiające koncentrację i integrujące grupę, mające charakter improwizacji na dany temat (dowolny lub zainspirowany przez nauczyciela) są podstawą do tworzenia przedstawienia, które dzieci zaprezentują w środowisku przedszkolnym. Zapewniam, że warto pokusić się o taką zabawę.

5. Zakończenie i wnioski

Już od wieków, zabawa uznana jest za podstawową formę aktywności dziecka. Zabawy przygotowują do dalszego życia. Zaspokajają potrzeby aktywności i poznania rzeczywistości. Rozwijają i kształtują zmysły dziecka, wzbogacają jego życie uczuciowe i wyobraźnię. Wpływają również na rozwój społeczny. Zabawy uczą wytrwałości, rozwijają poczucie estetyki, uwagę i orientację, myślenie, spostrzegawczość i pamięć, inteligencję twórczą i wyobraźnię. Budują poczucie przyjaźni i koleżeństwa. W zabawach zespołowych dziecko musi nauczyć się podporządkowania pewnym regułom, bo uczy się zarówno wygrywać jak i przegrywać. Poprzez aktywność zabawową dziecko rozwija swój umysł, rozszerza swoje doświadczenia, doskonali umiejętności fizyczne i umysłowe, rozwija się intelektualnie i emocjonalnie. Zabawa musi posiadać cechy swobody, nie wolno do niej dziecka zmuszać. Ono również ma prawo decydowania, w co się bawić, z kim oraz jaki zabawa będzie miała przebieg.
Dzieci mają wrodzoną potrzebę eksperymentowania, dlatego też repertuar ich zabaw to naturalne okazje do uczenia się. Dobrze wiedzą, że aby się czegoś nauczyć należy próbować i że coś nieznanego, do zabawy zachęca i intryguje. Podczas zabawy zaobserwować możemy pomysłowość dziecka. Podczas zabawy dzieci rozwijają swoje zdolności i sprawdzają się. Całe zaangażowanie jest w bawieniu się.
Zabawa:
- pełni funkcję przygotowawczą( uczy przyszłych zadań życiowych )
- służy wyrównywaniu braków codziennego życia,
- zaspakaja trudne do realizacji pragnienia,
- kształci osobowość dziecka,
- pełni funkcję wychowawczą ( ma ogromny wpływ na socjalizację dzieci),
- sprzyja zaspokajaniu wrodzonej dzieciom potrzeby działania,

Wszystkie te wnioski to najlepszy dowód na to, że zabawa w edukacji dzieci powinna zajmować miejsce naczelne. A my, nauczyciele jak najwięcej powinniśmy o niej wiedzieć i stosować jako główną strategię pracy z dziećmi – obok strategii zadaniowej.


Przypisy:
1. Huizinga J., Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Warszawa 1998, s. 55-56
2 tamże s. 15
3 Okoń W., Zabawa a rzeczywistość. Warszawa 1987, s.133
4 Szuman S., Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży. Encyklopedia wychowania. t. I, s. 251
5 Waloszek D., zabawa edukacja. Zielona Góra 1996, s. 9
6 tamże s. 34
7 Huizinga J., Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Warszawa 1989, s. 20 - 21
8 Szuman S., Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego. Warszawa 1946, s. 79
9 Okoń W., Zabawa a rzeczywistość. Warszawa 1987, s. 159
10 red.Dudzińska J., Metodyka wychowania w przedszkolu. Warszawa 1974, s. 17
11 red. Kwiatowa M., Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Warszawa 1985, s. 169
12 tamże, s. 172

7. Bibliografia

1. Cieślikowski J., Wielka zabawa. Wrocław 1985
2. Cybulska J., Dudzińska I., Inscenizowanie zabaw na postawie literatury dziecięcej. Warszawa 1991
3. red. Dudzińska I., Metodyka wychowania przedszkolnego. Warszawa 1991
4. Huizinga J., Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Warszawa !998
5. Okoń W., Zabawa a rzeczywistość. Warszawa 1987
6. Stankiewicz B., Zabawy twórcze i widowiska lalkowe w wychowaniu przedszkolnym. Warszawa 1975
7. Szuman S., Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego. Warszawa 1946
8. Szuman S., Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży. Encyklopedia wychowania. T. I
9. Trawiska H., Zabawy rozwijające dla małych dzieci. Warszawa 1988
10. Waloszek D., Zabawa edukacja. Zielona Góra 1996

mgr Anna Stasiak – Sprawka
Oddział przedszkolny
przy Zespole Szkół im. Jana Pawła II
w Różankach