Koncepcja nauczania Marii Montessori

KONCEPCJA NAUCZANIA MARII MONTESSORI
Maria Montessori stała się prekursorką pedagogiki wieku dziecięcego. Ten bowiem okres ma decydujące znaczenie w całej dalszej edukacji. Uważa też, że dzieci najlepiej rozwijają się w grupach niejednorodnych wiekowo (4-6 lat; 7-9 lat; 10-12 lat). Według Montessori pierwsze 6 lat życia to najważniejszy okres w życiu człowieka. Rozwój dziecka jest głównie wynikiem jego aktywności. Niemożliwe jest nauczanie przedszkolaka poprzez wykłady czy napominania. Dziecko musi dokonywać eksperymentów i doświadczeń przy pomocy konkretnych materiałów; potrzebuje praktycznego kontaktu z rzeczywistością, aby odkryć jej tajemnice.
Za najważniejsze zadanie wychowania uważała przygotowanie do swobodnego i samodzielnego życia. Wyraża przekonanie, że konieczne jest unikanie krępowania spontanicznych reakcji dziecka i narzucającej woli, jeżeli chce się umożliwić swobodny rozwój jego sił wrodzonych, jego potencjalnych możliwości. Uważa także, że dziecko osiągnie samodyscyplinę, gdy aktyw¬ność jego będzie kierowana zainteresowaniami.
Idee pedagogiki M. Montessori stały się popularne w wielu krajach, w tym w Polsce. W wielu przedszkolach polskich stosuje się tzw. nauczanie całościowe. Koncepcja Montessori zakłada, że o wynikach nauczania i wychowania decyduje:
- własna spontaniczna aktywność dziecka,
- jego zainteresowania,
- samodzielność w rozwiązywaniu problemów teoretycznych i praktycznych.
W swojej koncepcji Maria Montessori za najważniejsze uważała przygotowanie dziecka do swobodnego i samodzielnego życia oraz rozwoju jego potencjalnych możliwości. Uczeń tylko wtedy osiągnie samodyscyplinę, jeśli jego aktywność kierowana jest zainteresowaniami, a nie presją dorosłych.
Nadrzędną wartością w pracy pedagogicznej nauczyciela jest rozwój dzieci. Maria Montessori wyróżnia trzy podstawowe warunki rozwoju, a mianowicie urządzenie otocznia, materiał dydaktyczny i osobowość nauczyciela. Duże znaczenie przypisywała Montessori rozwijaniu zmysłów dzieci, czemu służy odpowiednio pod tym kątem przemyślane wyposażenie przedszkola i jego otoczenia. Oferty płynące ze środowiska stanowią tzw. "pożywkę" dla rozwoju. Chłonie ono z otaczającego świata najpierw nieświadomie, potem w sposób zamierzony i celowy, różne wrażenia, zdobywa wiedzę i doświadczenia, które wpływają na jego rozwój. Tak, więc Maria Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego, wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.
„Urządzenie otoczenia", w którym przebywa dziecko to este¬tyka pomieszczeń przewidzianych do nauki i zabawy, funkcjo¬nalność sprzętów i mebli, a nawet odpowiednia architektura. Wszystko to powinno tworzyć odpowiedni klimat, umożliwiają¬cy dziecku dobre samopoczucie w pomieszczeniach przewidzia¬nych do nauki i zabawy. Poza tym każde dziecko ma potrzebę posiadania „własnego terytorium prywatności" np. fragmentu ławki, półki czy szafki. Każdy przedmiot lub obiekt z otoczenia dziecka powinien mieć ściśle określone miejsce, gdyż powinien panować ład. „Nieporządek w otoczeniu dziecka wpływa na nieporządek w myśleniu".
Kolejnym warunkiem w rozwoju przedszkolaka jest materiał dydaktyczny. Maria Montessori sądziła, że przy wykorzystaniu szerokiego repertu¬aru materiałów dydaktycznych, zwiększając liczbę wrażeń i rozwijając zmysły, wychowuje się jednocześnie dziecko mo¬ralnie i estetycznie, gdyż umożliwia się dziecku dokonywanie oceny różnicy między określonymi bodźcami oddziałującymi nań z zewnątrz. Montessori wyznawała zasadę: ”To, co się robi własnymi rękami zostaje w pamięci”. Omawiany materiał nie może być w nauczaniu ważniejszy od dziecka. Powinien być podzielony na: praktyczny, sensoryczny, językowy, matematyczny i kulturalny. Wszystkie materiały powinny być zbudowane według zasad: izolacyjna, wielkości, sensoryczna, atrakcyjności, bezpośredniego celu, pośredniego celu, samopoprawności materiału oraz struktury użycia i materiału.
Trzecim, a zarazem podstawowym warunkiem rozwoju dziecka jest, zdaniem Marii Montessori, osobowość nauczyciela. Do szczególnie istotnych powinności edukacyjnych nauczyciela należą: inspirowanie spontanicznych relacji dziecka, świadcze¬nie dziecku pomocy, tworzenie atmosfery porządku w nauce i zabawie, prowadzenie systematycznej obserwacji, rejestrowa¬nie spostrzeżeń, ich wartościowanie i w konsekwencji konstruowanie oceny opisowej. W swej pracy nauczyciel powinien kierować się następującymi zasadami: swoboda dziecka ograni¬czona interesem zbiorowym; rozwijanie samodzielności i nie¬zależności dziecka, gdyż... nie sposób być wolnym, nie będąc samodzielnym... rozwijanie odpowiedzialności dzieci za środo¬wisko nauki i zabawy; respektowanie praw dziecka do poczucia bezpieczeństwa. Zaleca się, aby nauczyciel wykonywał prezentację w obecności jednego dziecka, co daje większą możliwość koncentracji niż w grupie. Przygotowując taką prezentację dla przedszkolaka nauczyciel powinien pamiętać o następujących zasadach:
• Nauczyciel musi doskonale znać materiał, jego cel, zarówno pośredni jak i bezpośredni.
• Materiał musi być kompletny.
• W miejscu prezentacji nic nie może rozpraszać uwagi dziecka.
• Prezentację wykonuje się na dywanie lub przy stoliku.
• Dziecko musi dojrzeć do prezentacji określonego materiału.
• Nauczyciel musi wzbudzać w dziecku ciekawość, nadzieję i pozytywne nastawienie.
• Małe dziecko podczas prezentacji potrafi skupić uwagę tylko na jednej rzeczy.
• Nauczyciel musi prezentować materiał w sposób możliwie prosty i przyjemny dla oka.
• Nauczyciel musi być całkowicie skoncentrowany.
• Nauczyciel kończy prezentacje słowami: „Teraz twoja kolej”, „popracuj teraz sam”, „spróbuj zrobić to sam”.

Literatura:
1. Juszczyk S., Kisiel M., Budniak A. (2011); Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna w sytuacji zmiany społecznej, kulturowej i oświatowej, UŚ Katowice
2.Polnik – Klajn A. (2002); Pedagogika Marii Montessori we współczesnych placówkach przedszkolnych, IMPULS, Kraków
3.Smeds M. B.,Wennerstroem K. S. (2007); Pedagogika Montessori w przedszkolu i szkole: IMPULS, Kraków
4.Steenberg U. (2004); Pedagogiki Marii Montessori w przedszkolu; tłum. M. Jałowiec, Jedność – Herder, Kielce – Freiburg im Breisgau
5.Surma B. (2012); Nowe wyzwania i perspektywy dla wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej, WAM Kraków
6. Zwiernik J. (1996); Alternatywa w edukacji przedszkolnej, Wydawnictwo Uniwersytet Wrocławski