Człowiek, świat i Bóg w poezji Bolesława Leśmiana - konspekt zajęć języka polskiego w klasie III gimnazjum

(dwie jednostki lekcyjne)

Temat: Człowiek, świat i Bóg w poezji Bolesława Leśmiana.

Cele lekcji:
Cel główny: treści filozoficzne w poezji Bolesława Leśmiana
Cele operacyjne;
uczeń zna: biografię Bolesława Leśmiana, treść i problematykę utworów poety,
uczeń umie: wskazywać i rozpoznawać środki artystyczne w utworze poetyckim, wyodrębnić w wierszu treści filozoficzne i symboliczne, dostrzegać piękno i artyzm utworów literackich, podjąć dyskusję na temat zawarty w utworze(np. obraz Boga w twórczości Leśmiana)
uczeń rozumie: związek między biografią, osobowością i zainteresowaniami a twórczością pisarza, funkcje środków artystycznych w utworze poetyckim ,treści filozoficzne w literaturze
Metody pracy:
-praca zbiorowa, praca grupowa,
-pogadanka heurystyczna
Pomoce dydaktyczne:
-B.Leśmian, ”Poezje”, arkusze papieru, flamastry, słownik terminów literackich.

Przebieg lekcji:

1.Wprowadzenie do tematu:
-podanie przez nauczyciela biografii Bolesława Leśmiana

Bolesław Leśmian – debiutowała w okresie Młodej Polski. Podobnie jak Staff ,Leśmian nie był związany z żadnym z ugrupowań działających w XX w. Nie współpracował ze Skamanrami ani futurystami. Urodził się w Warszawie w 1878r., zdobył wykształcenie prawnicze, studiował w Kijowie. Wczesne utwory drukował jeszcze w Młodej Polsce, schyłek wieku XIX .
Pierwsze wiersze drukował w czasopiśmie redagowanym przez Zenona Przasnyskiego.
W okresie Młodej Polski w 1912 r. wydał pierwszy tomik poetycki pt.: „Sad rozstajny”. Kolejne utwory ukazywały się w okresie XX-lecia: „Łąka” tomik z 1920r., „Napój cienisty”, tomik z 1936r., „Dziejba leśna” z 1938r. Oprócz zbiorków poezji interesowały go baśnie wschodu. Wydał ich zbiór pt. „Klechdy polskie”. Z zainteresowań wschodem powstały dwie książki: „Klechdy sezamkowe” i „Przygody Sindbada Żeglarza”.
Leśmian przez większość swojego życia nie był związany z Warszawą. Żył i mieszkał na prowincji w Hrubieszowie i Zamościu. Pod koniec życia osiedlił się w Warszawie i powołano go na członka Polskiej Akademii Literatury (należał także Żeromski, Staff). Zmarł w 1937 r.
w Warszawie. Cała jego twórczość poetycka jest oryginalna.

2.Zapisanie tematu lekcji
3.Omówienie tematu
Podanie przez nauczyciela cech wierszy Leśmiana:
-poezja charakteryzuje się obecnością treści filozoficznych, egzystencjalnych, symbolicznych,
-cechą utworów jest zmysłowość, stopniowanie uczuć, emocji miłosnych ze scenerią przyrody,
-w balladach świat realny splata się z e światem fantastycznym, wykorzystuje poeta motywy ludowe i łączy żartobliwy nastrój utworu z treściami filozoficznymi ( np. „Dusiołek”),
-w utworach Leśmiana występuje obraz Boga zdegradowanego, bezsilnego wobec zła, nędzy, stworzonego przez siebie świata,
-Leśmian jest mistrzem wiersza sylabotonicznego,
-operuje neologizmami, dociera do etymologii wyrazów,
-w balladach wykorzystuje motywy ludowe zaczerpnięte z folkloru, które są pretekstem do rozwiązań filozoficznych,

Leśmian nie chciał przyporządkować się żadnemu z licznych kierunków artystycznych na przełomie XIX i XX wieku, bo sądził, że wszelki program dla poezji jest tym, czym klatka dla słowika. Nie znaczy to, że wszystko odrzucał.
Jego wyobraźnia jako artysty słowa zadecydowała o powstaniu w praktyce twórczej poety harmonijnej syntezy poetyckich prądów z drugiej poł. XIX w. i pierwszej XX w.
Konstruował wiersze według tradycyjnych wzorów. Dbał kunsztowne strofy, rytmikę, precyzję składni. W swej poezji dawał dramatyczną czy wręcz tragiczną wizję życia.
Jest to poezja zaświatów mówiąca o zatracie i kresie ludzkiej egzystencji.
Krytyka widziała w twórczości Leśmiana „Różnorakie obszary, otchłanie i przepaści,

Cz. Miłosz w „Traktacie poetyckim” pisał „co do Leśmiana, ten wyciągnął wnioski. Jeżeli ma być sen, to sen aż do dna”.

4.Odczytanie i interpretacja wiersza pt.: „Urszula Kochanowska”.
(Leśmian dokonuje reinterpretacji tego co się dzieje w ostatnim, XIX trenie J.Kochanowskiego). Urszula jest w niebie, Urszula wbrew pozorom nie przybywa tam szczęśliwa.
Bóg długo musi ją utulać, by ukoić żal po odejściu z ziemi.
Chce uczynić dla niej wszystko, by byłą szczęśliwa.
Urszula z nieśmiałością prosi o przeniesienie do krainy zaświatów swojego domu rodzinnego
z Czarnolasu.
Wizerunek nieba u Leśmiana jest odmienny od naszych wyobrażeń o nim.
Niebo jest zwyczajne, domowe. W tym niebie Urszula z lubością oddaje się codziennym praktykom, które nauczyła się wykonywać w domu.
Obraz szczęścia będzie jeszcze okazalszy, gdy odwiedzą ją rodzice i sam Bóg .Dlatego też Urszula przygotowuje się z ochotą do wizyty i czeka.
Dwie ostatnie strofy przedstawiają dramatyczną sytuację.
W strofie ostatniej wizyta Boga jej nie cieszy „ To Bóg , nie oni..”
Byłaby ucieszona gdyby odwiedzili ją rodzice.
Utwór zawiera refleksje natury filozoficznej. Człowiek mając wyobraźnię o zaświatach, podkłada pod to marzenie o życiu na ziemi. Człowiekowi najwięcej szczęścia daje życie ziemskie i obietnice szczęścia w niebie nie zadawalają go, nie zdołają sprostać jego oczekiwaniom.
W tym wierszu poeta wyraża polemikę z ” Trenami” Kochanowskiego. Tam niebo było arkadią, u Leśmiana tą arkadią jest ziemia.
{Wnioski z interpretacji należy zapisać do zeszytu. Interpretacji można dokonywać podczas wspólnej pracy całego zespołu lub uczniowie, po otrzymaniu zestawu pytań, będą pracować
w grupach.,
5.Odczytanie i analiza wiersza pt.: „Dwoje ludzieńków” z tomu „Łąka”:
-należy zwrócić uwagę, że w tym wierszu stylizacja ludowa jest pretekstem do refleksji filozoficznych.

Pytania i problemy:
-Zwrócenie uwagi na tytuł – zdrobnienie charakterystyczne dla twórczości ludowej , a liczebnik zbiorowy określa istoty płci odmiennej.
-O czym mówią dwa pierwsze wersy? Co poeta określa w dwóch pierwszych wersach ? (to wyznanie poety z podkreśleniem własnego ja, i powołanie się na pieśń wyłkaną w żałobie, a więc również z jej interpretacją oraz wskazaniem jej genezy i podaniem tematu: „ O tych dwojgu ludzieńkach co kochali się w sobie”).
-Jaki jest stosunek samego podmiotu lirycznego do wydarzeń opisanych w tej pieśni ludowej ( ta pieśń „często dzwoni w duszy podmiotu, przeżywa ją mocno”)
-Co oznacza spójnik „lecz” rozpoczynający drugi dwuwiersz? (wiąże zapowiedź tematu z fabułą)
-Czy poeta wskazuje dokładnie na miejsce wydarzenia? (miejsce zostało ledwie zasygnalizowane, ogród pod jaworem , motyw charakterystyczny dla poezji ludowej) ).

Uwaga- wierszą można nazwać miniaturową tragedią miłosną

-wyodrębnienie zdarzeń rozgrywających w pierwszej części tej tragedii – pięć aktów ścieśnionych w ramy dwuwersowych strof:
-wygnanie miłosne i nagłe przymusowe rozstanie,
-długa rozłąka z czyjejś winy i woli,
-ponowne spotkanie połączone z zachorowaniem obojga,
-beznadziejna choroba przynosząca śmierć,
-śmierć ze świadomością , że w życiu szczęścia zabrakło.

Wniosek: tematem utworu jest dramat nieszczęśliwej miłości.

-Gdzie rozpoczyna się drugi dramat? (zawarty w ostatnich trzech dwuwierszach: jest to przestrzeń pozaziemska)
-Jaki problem został tu zawarty? ( mówi o przyniesionym przez śmierć zatraceniu trzech wartości: miłości , boga , świata, na nic zdały się chęć i modlitewna pokora dla umarłych ludzieńków „już miłości nie było, nie było już Boga , nie było już świata”).

Uwaga: J.Kwiatkowski mówi o tym utworze, że to jedno z arcydzieł Leśmiana, jest wierszem o narastaniu nieszczęścia i nicości w losie baśniowej pary kochanków nie- kochanków.

-Jak jest tonacja wiersza ? (wyraża niepokój wywołany utratą życia, temu podporządkowana forma wersyfikacyjna).

6. Odczytanie i interpretacja wiersza pt. „Szewczyk”
- jest to jedno z ogniw cyklu pieśni ”kalekujących” z tomu „Łąka”

Pytania i problemy:
-Kto jest bohaterem utworu (istota należąca do ludzi kalekich, a więc skazanych na utrudniony los, z którym trzeba się borykać).
-Jaki związek ma zdrobnienie „szewczyk” z wyrażeniem „Co mu na imię – Niepojęty ( stwarza kontrast: niewielka cząstka, zaledwie „kęs istnienia” znalazła się w zestawieniu z ogromną przestrzenią świata i zaświata, a także z Bogiem)
-Co znaczy „Niepojęty”? (neologizm oznaczający Bóg wszechobecny)

Uwaga: pieśń z „Ksiąg wtórnych” J.Kochanowskiego również w ten sposób mówi o Bogu.
„Kościół cię nie ogarnie, wszędy pełno ciebie
I w otchłaniach , w morzu , na ziemi , na niebie”

-W jaki sposób kalectwo szewczyka odnosi się do sfery psychicznej (jest obłędny)

Wniosek:
W szewczyku jest coś z romantycznego szaleństwa, przede wszystkim porusza się na czyn niewykonalny, przede wszystkim ma jednak własną wizję świata, życia, a po swojemu rozumiejąc jego sens , stara się go wypełnić.
-Jakie dwa motywy zawarte zostały postępowaniu bohatera. (pracy szewca i szycia)
-odczytywanie cytatów „w szyciu...”
-Co znaczy odczytana wypowiedź? (apel o wypełnienie ludzkiej egzystencji treścią jedynie możliwą i daną przez los pracą i życiem)
-Czy jednak szewczyk wykona swoje zadanie? Jaki sens ma jego praca.
Jaki sens wyraża poeta poprzez przedstawienie szewczyka, który pracuje nad butami „na miarę stopy boga Nieobjętego”
(szewczyk tych butów nigdy nie uszyje, ważne jest sama praca, będąca cząstką życia wykonywana do określonej granicy „ póki starczy sił”)
Ważne jest samo życie, odcięte („kresu mogiły)
Uwaga: o pojmowaniu Boga przez Leśmiana informacja nauczyciela
Jak inaczej nazwany został bóg w „szewczyku”?
O czym to świadczy?(„Nieobjęty”, „Bóg obłoków, „Bóg rosy” – jest władzą natury, który na zasadzie części zamiast całości reprezentujemy właśnie obłoki i rosę. Panowaniem swoim obejmuje też sfery pozaziemskie) .
-Jakie są relacje między Bogiem a Szewczykiem (Bóg nie okazał się zbyt hojny , dał obłędnemu szewczykowi, kuternodze „tylko kęs istnienia”
A ten nie chce pozostać dłużny. Pragnie odwdzięczyć się darem większym nie otrzymał-butami, chroniącymi Boga przed skaleczeniem stóp i będącymi ozdobą jego godności).
Uwaga nauczyciela:
W przypisywaniu Bogu cech ludzkich i w wyobrażaniu go w ludzkich sytuacjach przejawił się charakterystyczny dla Leśmiana humor paradoksu, ocierający się o dramatyzm i tragizm istnienia. Szewczyk chętnie widziałby Boga „przyobutego” a nie chodzącego boso.

-Omówienie kompozycji (muzyczność, rytm, archaizmy, w. potoczne, refren i jego rola).

7.Odczytanie i interpretacja wiersza pt.”Dusiołek”.

Pytania i problemy:
-Wskazanie cech ludowych w tej balladzie:
(wiara w zmory i możliwość ich pokonania).
-Kto jest bohaterem utworu i jakie zdarzenie go spotkało (chłop Bajdała).
-Jaki jest typ ballady? (żartobliwy, język potoczny, dowcipny)
-Zastanowienie się, jaki element poważny wpisany został w tę żartobliwą historię).
Zwrócenie uwagi na ostatnią strofę (Bajdała i narrator, który utożsamia się z Bajdałą formułuje pretensje do Boga: w balladę wpleciony jest element filozofii. Bóg jako stwórca świata jest również odpowiedzialny za istniejące zło. Z tym faktem bohater ballady i narrator nie mogą się pogodzić).

8.Odczytanie i interpretacja wiersza pt.” „Trupięgi”
- Na ile części można podzielić ten wiersz? (dwie)
- Jaki charakter ma I część z co zawiera:
(część opisowa, autor podaje tu analizę sytuacji nędzarzy,, biedaków, którzy w obliczu śmierci kogoś bliskiego „trwonią grosz ostatni, by „obuć na wieczność” zmarłego).
-Jaką postawę przyjmuje autor w I części wiersza.
(wyraża współczucie dla poszkodowanych przez los, uświadamia że w obliczu śmierci wszyscy stają się równymi).
-Co jest widzialnym znakiem równości ludzi po śmierci?
(tytułowe trupięgi przywdziane przez wszystkich na to ostateczne spotkanie z Bogiem).
-Zastanowienie się: co poeta chce przekazać poprzez podejmowanie takiego problemu społecznego jak sytuacja nędzarzy.
(Podmiot liryczny- poeta solidaryzuje się z nędzarzami tego świata. Wygłasza też swój protest skierowany do Boga czyniąc go odpowiedzialnym że świat pełen nędzy i nierówności między ludźmi. Buntuje się przeciwko bezsilności Boga wobec takiego świata).
9.Podsumowanie.
Własne refleksje na temat omówionych utworów, znaczenie poezji filozoficznej w życiu młodego człowieka.
Uwaga: Jeśli zabraknie czasu na lekcji, interpretację jednego z przedstawionych utworów można zadać na pracę domową.