Zdrowe odżywianie i aktywność ruchowa - ścieżki realizacji edukacji zdrowotnej w przedszkolu

Zdrowe odżywianie i aktywność ruchowa – ścieżki realizacji
edukacji zdrowotnej w przedszkolu

„Szlachetne zdrowie, Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz, Aż się zepsujesz.”
/ Jan Kochanowski /

Przedszkole, obok rodziny, jest siedliskiem, na którym spoczywa największy ciężar i odpowiedzialność za prowadzenie i efekty edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży, gdyż:każde dziecko
ma prawo do edukacji zdrowotnej, podobnie jak do nauki czytania i pisania
edukacja do zdrowia wspiera realizację podstawowych zadań szkoły, zdrowie jest nieodłącznym warunkiem osiągnięć szkolnych,
w przedszkoli istnieją możliwości prowadzenia systematycznej, zaplanowanej edukacji zdrowotnej całej populacji dzieci i młodzieży oraz co najmniej części rodzicow,
edukacja zdrowotna w przedszkolu stanowi ważny element polityki zdrowotnej państwa.
Zdrowie nie jest podarowane nam raz na zawsze aby utrzymać je na wskazanym poziomie należy owe zdrowie permanentnie pielęgnować. Dbałość ta winna być zainicjowana już od najmłodszych lat w postaci wychowania. Czynność ta jest niezwykle trudna – jednak kompleksowo podsycana niewątpliwie przynosi w późniejszym czasie efekty. „Złożoność edukacji zdrowotnej polega na uwzględnieniu przed uczniem zdrowia sfery praktycznej i myślowej wartości witalnych.” W związku z tym, iż nauka o kulturze fizycznej przedstawia zarówno teorię jak i praktykę zachowania i powielania zdrowia fizycznego – staje się jednocześnie jednym z ważniejszych jego wymiarów. Kardynalna droga do zdrowia „prowadzi przez aktywność ruchową, a w konsekwencji do pełniejszego rozwoju fizycznego oraz wyższego poziomu sprawności i wydolności fizycznej oraz samopoczucia.” Takie zadanie leży głównie w obszarze zadań przedszkola i szkoły. Właśnie ta osobliwość pozwala nam wspierać zdrowie każdego wychowanka. Jednak by tak się stało – działania te winny być dobrze zorganizowane i prowadzone w sposób przemyślany, przynoszący zamierzone efekty.
Edukacja zdrowotna koncentruje się wokół pojęcia „zdrowie” (jako kategorii pozytywnej), na czynnikach je warunkujących oraz dbałości o zdrowie. Jej celem jest nie tylko ochrona zdrowia, czyli niedopuszczenie do zaburzeń i problemów (utrzymanie „status quo”, co jest istotą profilaktyki). Ważne jest także doskonalenie i umacnianie zdrowia uczniów i pracowników przez pomaganie im w kształtowaniu zachowań prozdrowotnych i tworzeniu środowiska sprzyjającego zdrowiu. „W edukacji zdrowotnej jest także miejsce na profilaktykę” . Można uznać, że stanowi ona fundament dla programu profilaktyki. Działania profilaktyczne powinny być ściśle powiązane
z innymi elementami edukacji zdrowotnej oraz działaniami w zakresie promocji zdrowia.
W dotychczasowej praktyce program profilaktyki ukierunkowany jest głównie na zwalczanie/przeciwdziałanie różnego rodzaju patologiom, w tym szczególnie używaniu substancji psychoaktywnych i agresji.
We wstępie do podstawy programowej z 2008 r. zapisano, po raz pierwszy w historii szkolnictwa w Polsce, że: „Ważnym zadaniem szkoły jest także edukacja zdrowotna, której celem jest kształtowanie u uczniów nawyku (postaw) dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu”. Zrezygnowano ze ścieżek edukacyjnych, w tym „edukacji prozdrowotnej”, ale wymagania dotyczące edukacji zdrowotnej uwzględniono w wielu przedmiotach. Jest to w rzeczywistości ścieżka międzyprzedmiotowa (choć nie użyto takiej nazwy). Nowym rozwiązaniem jest powiązanie edukacji zdrowotnej
z wychowaniem fizycznym: − na I etapie edukacyjnym wyodrębniono obszar „wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna”; − na II, III i IV etapie edukacyjnym zapisano, że wychowanie fizyczne „pełni wiodącą rolę w edukacji zdrowotnej”; − w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych wyodrębniono blok tematyczny „edukacja zdrowotna”. Rozszerzono zakres edukacji zdrowotnej o aspekty zdrowia psychospołecznego, ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności życiowych (osobistych i społecznych).
„Edukacja zdrowotna jest procesem dydaktyczno-wychowawczym, w którym dzieci uczą się jak żyć, aby zachować i doskonalić zdrowie własne i innych ludzi oraz tworzyć środowisko sprzyjające zdrowiu, a w przypadku choroby lub niepełnosprawności aktywnie uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie i zmniejszać jej negatywne skutki.
Celem edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży jest udzielanie im pomocy w:
− poznawaniu siebie, śledzeniu przebiegu swojego rozwoju, identyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów zdrowotnych;
− zrozumieniu, czym jest zdrowie, od czego zależy, dlaczego i jak należy o nie dbać;
− rozwijaniu poczucia odpowiedzialności za zdrowie własne i innych ludzi;
− wzmacnianiu poczucia własnej wartości i wiary w swoje możliwości;
− rozwijaniu umiejętności osobistych i społecznych sprzyjających dobremu samopoczuciu
i pozytywnej adaptacji do zadań i wyzwań codziennego życia;
− przygotowaniu się do uczestnictwa w działaniach na rzecz zdrowia i tworzenia zdrowego środowiska w domu, szkole, miejscu pracy, społeczności lokalnej” (edukacja zdrowotna jest ważnym elementem edukacji obywatelskiej).
„Pomostem pomiędzy edukacją zdrowotną i profilaktyką jest strategia rozwijania umiejętności życiowych”. Wymagania dotyczące tych umiejętności znajdują się w wielu przedmiotach. Są one także kluczowym elementem programów profilaktycznych oferowanych szkołom przez różne organizacje oraz ważnym komponentem programu wychowawczego.
Promocja zdrowia powinna obejmować działania, które chronią, oraz wzmacniają zdrowie uwzględniając oddziaływanie nie tylko na małego człowieka, ale także na jego najbliższe otoczenie. Dzieci w wieku przedszkolnym działają często odruchowo i podświadomie, co jest wynikiem niewykształconych lub nie wypracowanych jeszcze nawyków. Powoli, pod wpływem szybkiej nauki ruchów naturalnych, świadomego kształtowania u dzieci nawyków oraz kierowania dziecięcą wyobraźnią, aktywność ruchowa przekształca się w działanie celowe i zamierzone. Nabywanie określonych umiejętności i sprawności powinno przebiegać poprzez zabawę i gry ruchowe, które mają kształtować u dzieci orientację, koordynację ruchową, szybkość reakcji oraz poczucie rytmu. Zawarte w nich elementy dyscypliny i współdziałania w grupie, odpowiedzialności za siebie oraz innych, przekazane dzieciom w sposób przez nie niezauważony, pozwolą na utrwalenie pożądanej wiedzy i doświadczeń. Przedszkole, które promuje zdrowie powinno nie tylko kontrolować stan zdrowia swoich podopiecznych, ale również dbać i ciągle zwiększać ich potencjał. Należy również nauczyć dzieci rozwiązywania bieżących problemów, radzenia sobie ze stresem, uczulać na właściwe odżywianie się, zwracać uwagę na niedostateczną aktywność ruchową oraz wskazywać na właściwe zachowania prozdrowotne.
Dla harmonijnego rozwoju dzieci pożądane jest stwarzanie okazji do aktywności ruchowej. Tymczasem kondycja biologiczna i sprawność fizyczna dzieci w wieku przedszkolnym budzi wiele kontrowersji i po prostu nie jest dość dobra. Głównymi przyczynami takiego stanu jest styl życia
i niedostateczna aktywność ruchowa. Szybkie tempo życia, brak czasu dla własnych dzieci, złe nawyki wyniesione z rodzinnego domu to jedne z wielu problemów środowiska lokalnego. Dorośli i dzieci ruszają się coraz mniej. Powszechnym jest dowożenie dzieci samochodami nawet do najbliższych miejsc, wypoczynek przed telewizorem lub komputerem. Niepokoi nie tylko coraz mniejsza aktywność ruchowa dzieci i negatywne wzorce przekazywane w tej kwestii przez dorosłych. Również w sferze odżywiania popełniamy wiele karygodnych błędów. Jemy szybko
i byle co. Nie dbamy o wartość odżywczą naszych posiłków, a przychodząca z zachodu moda na fast foody , często wzmacniana przez rodziców (organizacja przyjęć urodzinowych, forma nagrody za sukcesy dziecka) sprzyjają utrwalaniu złych nawyków żywieniowych. Nie lepiej przedstawia się sytuacja psychicznego dojrzewania dzieci. Natłok obowiązków, wieczny pośpiech nie sprzyja budowaniu więzi rodzinnych. Toteż dziecko przychodzące do przedszkola ma trudności
w nawiązywaniu kontaktów rówieśniczych oraz we współdziałaniu w grupie.
Edukacja prozdrowotna jest fundamentalnym prawem socjalnym dziecka, zagwarantowanym zapisami w „Konwencji o prawach dziecka". Jest to nie tylko przekazywanie wiedzy o tym, co jest korzystne lub szkodliwe dla zdrowia, lecz również rozwijanie umiejętności,
a także nawyków, które pomogą skutecznie wykorzystywać tę wiedzę. Należy więc stworzyć dzieciom sposobność do kształtowania takich postaw i wartości. Holistyczne podejście do zdrowia stanowi znakomitą płaszczyznę integrującą wiele różnych działań edukacyjnych .Wspomaga wszechstronny i harmonijny rozwój dziecka. Poprzez zabawę i doświadczanie, angażowanie wszystkich zmysłów jednocześnie, przyswojenie wiedzy o zdrowiu staje się dla dzieci łatwiejsze,
a przede wszystkim atrakcyjniejsze. Dzięki wieloletnim działaniom z zakresu promowania zdrowia i propagowania zdrowego stylu życia w przedszkolu, wzrosła świadomość dbania o zdrowie rodziców oraz ich dzieci, co można zauważyć na przestrzeni lat również w naszym przedszkolu.

Bibliografia:
1. Drabik J., Resiak M., Nauczyciel jako pedagog i promotor zdrowia, Gdańsk 2009,
2. Drabik J., Pedagogiczna kontrola pozytywnych mierników zdrowia fizycznego, Gdańsk 2006,
3. Woynarowska B. Edukacja zdrowotna w szkole w Polsce. Zmiany w ostatnich dekadach i nowa propozycja.
4. Sokołowska M. Co będzie z edukacją zdrowotną? Remedium 2006,
5. Kannas L. „Zdrowie” – nowy przedmiot szkolny w Finlandii: budowanie programu i metodologii jego nauczania i kształcenia nauczycieli. [w]: Woynarowska B (red):Kształcenie nauczycieli
i pedagogów w zakresie edukacji zdrowotnej. Katedra Biomedycznych Podstaw Rozwoju
i Wychowania, Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005