Sztuka i wychowanie we współczesnym świecie

„Nie tylko wychowanie
ma służyć sztuce,
ale to właśnie sztuka
ma służyć wychowaniu”. (B. Suchodolski)

Na sztukę i wychowanie we współczesnym świecie wpływa wiele czynników, między innymi osiągnięcia techniczne i środki masowego komunikowania. Postęp
w zakresie nauki i techniki, konsumpcyjny charakter życia (dążenie, aby mieć, a nie być) to wszystko nie sprzyja rozwojowi sztuki. W dzisiejszych czasach dbamy coraz bardziej o rozwój intelektu związanego z nauką i techniką zapominając o uczuciach i wyobraźni. Jedynym ratunkiem, możliwością wprowadzenia równowagi pomiędzy rozwojem uczuć i wyobraźni a rozwojem intelektu jest sztuka.
Sztuka jest środkiem wychowania, ale jednocześnie wywołuje przeżycia mające charakter całkowicie swobodny i bezinteresowny. Uczucia, wyobraźnia, zdolność do reakcji najbardziej osobistych zostają przez nią wzbudzone i poruszone jest więc również sposobem odkrywania osobowości człowieka. Zawiera w sobie indywidualne style życiowe, obejmuje kulturalne dziedzictwo artystyczne, rozszerza ludzkie możliwości twórcze, poszerza grono odbiorców, jest coraz bardziej dostępna. Kształtuje postawy twórcze i odbiorcze, a więc dla prawidłowego rozwoju człowieka ma znaczenie zarówno tworzenie jak i odbieranie sztuki, zmienia emocjonalny i intelektualny stosunek ludzi do otaczającej ich rzeczywistości, a także ich poglądy na świat.
Wychowanie natomiast polega na tym, aby ludzi „nauczyć patrzeć ich własnymi oczami”. Wychowawcze znaczenie sztuki przejawia się tym, iż umożliwia ona pełniejsze, bardziej osobiste myślenie o świecie i człowieku, w które angażują się zmysły i intelekt. Sztuka nie jest przy tym tylko próbą oderwania się od rzeczywistości, ale również potrzebą komunikowania się z innymi, rozumienia ich przeżyć i doświadczeń osobistych. Włączała się zawsze we wszystkie ludzkie sprawy, zarówno polityczne, narodowe oraz społeczno- ekonomiczne, jako składnik wszystkich działań ludzkich (także w wychowaniu). Zapewnia ciągłość kultury łącząc przeszłość i teraźniejszość, przekazując wartości, które odradzają się w kolejnych, zmieniających się pokoleniach.
Dwie koncepcje odzwierciedlające stosunki panujące między sztuką a wychowaniem to:
1. wychowanie estetyczne przez które rozumiemy rozwijanie estetycznej wrażliwości potrzebnej do poznania i oceny sztuki inaczej nazywamy ją wychowaniem do sztuki; polega ona na kształtowaniu kultury estetycznej człowieka (zdolności do oceny zjawisk artystycznych dawnych i obecnych).
2. druga koncepcja ma rozwijać osobowość przez sztukę, powinna ona służyć wychowaniu.
Brak zrozumienia sztuki przez społeczeństwo sprawia, iż jest ona konsumowana na najniższym poziomie, pogłębia stan izolacji jednostek, zbiorowość zastępuje wspólnotę (nie ma dialogu osobistego człowiek- człowiek, ponieważ wspólnota powstaje na poziomie wrażeń, uczuć, myśli, intuicji, które związane są z przeżywaniem sztuki, aktem tworzenia).
Współczesny człowiek zdaniem Herberta Read to: „...ptak, któremu podcięto jedno skrzydło. Świat współczesny każe mu posługiwać się skrzydłem intelektu, podczas gdy skrzydło uczuć i wyobraźni wciąż pozostaje kalekie. Harmonię lotu zapewnić może tylko sztuka, narzędzie integralnego rozwoju wszystkich sił, sztuka przywrócona społeczeństwu”.
Wychowanie przez sztukę jest propozycją uruchamiania aktywnych dyspozycji prawdziwego, autentycznego człowieczeństwa: uczuć, woli twórczej, wyobraźni, i to w sposób prowadzący do integracji człowieka. Read przedstawia cztery kierunki kształcenia: różne rodzaje komunikowania, czyli „dramat”, wychowanie fizyczne i muzykę, czyli „taniec”, rysunek, zajęcia plastyczne, rzemiosło odpowiadające dzisiejszym zajęciom praktyczno-technicznym. Cele wychowania przez sztukę:
1. utrzymać naturalną intensywność wszystkich rodzajów percepcji i wrażenia;
2. koordynować różne rodzaje percepcji i wrażenia wzajemnie pomiędzy sobą i w stosunku do otoczenia;
3. spowodować wyrażanie uczuć w formie komunikatywnej;
4. wyzwalać konstruktywne siły wyobraźni;
5. nauczyć właściwego wyrażania własnych myśli.
Realizacji ich służą zajęcia różnego rodzaju, od obserwacji do twórczości własnej.
„Sztuka jest manifestacją i przekształceniem ślepych sił zbiorowości, umożliwia ludziom życie zgodne z ich instynktami i pragnieniami- w tym sensie jest sztuka identyczna z wychowaniem”.
„Wychowanie przez sztukę może zapewnić stopniowe przechodzenie od intuicyjno- formatywnych czynności dziecka do intuicyjno- przekształcających działań człowieka dorosłego, artysty”.

Bibliografia:
Read Herbert „Teoria wychowania estetycznego”
Wojnar Irena „Nauczyciel i wychowanie estetyczne”
Wojnar Irena „Teoria wychowania estetycznego”