Śladami Kawalerów Orderu Uśmiechu, czyli mały człowiek w świecie wielkich wartości

WSTĘP

Szacunek, prawda, uczciwość, odpowiedzialność czy sprawiedliwość – oto kilka spośród wielu uniwersalnych wartości bez których trudno byłoby współistnieć obok siebie ludziom. Nikt jednak nie rodzi się z gotową wiedzą na ich temat. Zyskuje ją obserwując uważnie najpierw najbliższych, potem nauczycieli i kolegów, naśladuje ich postawy ucząc się w ten sposób tego, co ważne i potrzebne. Zyskuje tym samym wiedzę, swoisty moralny drogowskaz, który pozwala rozumieć otaczający świat i podpowiada, jak w nim egzystować.
Współczesna cywilizacja oferuje wiele dóbr. Coraz częściej ich posiadanie staje się ważnym, a bywa, i jedynym celem w życiu, także małego człowieka. Treści prezentowane
w niektórych programach telewizyjnych czy grach komputerowych upraszczają lub deformują wiele aspektów rzeczywistości, podają gotowe, banalne rozwiązania niejednokrotnie oparte na agresji czy ataku, nie tłumacząc młodemu człowiekowi, jak odróżnić dobro od zła czy jak postępować w relacjach z innymi. Brakuje zrozumienia swoich emocji czy postaw innych ludzi.
Wprowadzanie dziecka w świat wartości moralnych wydaje się zatem niezbędne
w obecnym świecie. Niezaprzeczalnie, to środowisko rodzinne winno być tym, które jako pierwsze buduje duchowość dziecka, a przedszkole czy szkoła winno uzupełniać wiedzę dziecka w tym zakresie. Ponieważ jednak coraz częściej do placówek przychodzą dzieci wychowywane w modelu tzw. bezstresowym, nie nauczone ważnych i mądrych prawd czy umiejętności, na nas, nauczycielach spoczywa obowiązek przygotowania młodych ludzi do funkcjonowania w społeczeństwie, wychowywania ich ku normom uniwersalnym
i ponadczasowym.
Dlatego właśnie przedszkole winno być instytucją, która przygotowuje małego człowieka do funkcjonowania w społeczeństwie i wychowuje go ku wartościom uniwersalnym i ponadczasowym.
Powyższe przesłanki przyczyniły się do powstania tegoż programu autorskiego.

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE

Program „Śladami Kawalerów Orderu Uśmiechu, czyli mały człowiek w świecie wielkich wartości” adresowany jest do uczniów oddziałów przedszkolnych. Realizacja programu rozpocznie się w roku szkolnym 2017/2018. Miejscem realizacji programu będzie sala lekcyjna Szkoły Podstawowej Nr 23 w Toruniu.
Program realizowany będzie w ramach zajęć jeden raz w miesiącu. Przewidywana liczba uczestników zajęć: 25 osób. Głównym założeniem programu jest wprowadzanie dzieci w świat wartości etycznych.
Przy opracowywaniu programu „Śladami Kawalerów Orderu Uśmiechu, czyli mały człowiek w świecie wielkich wartości”, kluczowe znaczenie miał fakt, iż będzie on realizowany w szkole, która nosi imię Kawalerów Orderu Uśmiechu. Ponieważ wiedza małych dzieci na temat osób uhonorowanych przez kapitułę OU jest niewielka, pojawiła się idea omawiania kolejnych wartości etycznych na przykładzie odznaczonych przez kapitułę Kawalerów OU. Prezentacja ich życiorysu, postawy czy twórczości ma pomóc dzieciom w rozumieniu i budowaniu ich własnego systemu wartości. Dobór treści, dostosowany do wieku dziecka i jego wrażliwości, ma przybliżać pozytywne wzorce postaw i zachowań.
Jakkolwiek program powstał z myślą o macierzystej placówce autora, wykorzystywany może być w każdej innej szkole czy przedszkolu. Realizując jego treści należy pamiętać o indywidualnych możliwościach, umiejętnościach i wiedzy najmłodszych. Stosownie do potrzeb czy zainteresowań bliskich dziecku, można zatem wprowadzać zmiany.
Program zawiera szczegółowe zagadnienia i sposoby ich realizacji, przewidywane osiągnięcia dzieci oraz sposoby ewaluacji. Zalecane formy i metody mają wspomóc dziecko
w aktywnym i twórczym zdobywaniu nowej wiedzy i umiejętności.
CELE PROGRAMU

Cele ogólne:
Zgodnie z założeniami obowiązującej podstawy programowej wychowania przedszkolnego, edukacja najmłodszych ma zawierać treści i oddziaływania wpływające m.in. na:
a) wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez organizację warunków
sprzyjających nabywaniu doświadczeń w fizycznym, emocjonalnym, społecznym
i poznawczym obszarze jego rozwoju
b) wzmacnianie poczucia wartości, indywidualność, oryginalność dziecka oraz potrzeby tworzenia relacji osobowych i uczestnictwa w grupie
c) przygotowywanie do rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi oraz dbanie
o zdrowie psychiczne, realizowane m.in. z wykorzystaniem naturalnych sytuacji, pojawiających się w przedszkolu oraz sytuacji zadaniowych, uwzględniających treści adekwatne do intelektualnych możliwości i oczekiwań rozwojowych dzieci
d) tworzenie sytuacji edukacyjnych budujących wrażliwość dziecka, w tym wrażliwość estetyczną, w odniesieniu do wielu sfer aktywności człowieka: mowy, zachowania, ruchu, środowiska, ubioru, muzyki, tańca, śpiewu, teatru, plastyki.

Celem nadrzędnym programu będzie zatem stopniowe rozwijanie u dzieci ich wewnętrznego systemu wartości oraz umiejętnego kierowania się nim w życiu.
Cele szczegółowe:

Dziecko:
a) rozpoznaje i nazywa wartości moralne
b) przestrzega obowiązujących norm i zasad
c) prezentuje właściwe postawy społeczne oparte na koleżeństwie i życzliwości
d) akceptuje siebie
e) dostrzega, rozumie i nazywa uczucia i stany emocjonalne własne i innych
f) zna wybranych kawalerów Orderu Uśmiechu, wątki z ich życiorysu, dokonania, twórczość
g) wskazuje pozytywne przykłady postaw i zachowań prezentowanych w twórczości KOU
h) nabywa umiejętność oceny postaw społecznych bohaterów literackich, postaci fikcyjnych oraz zachowań obserwowanych w życiu codziennym
i) rozwija zdolność twórczego myślenia oraz procesy myślowe takie jak: analiza, synteza, wnioskowanie, uogólnianie
j) doskonali umiejętność słuchania ze zrozumieniem
k) wzbogaca słownictwo
l) dzieli się zdobytą wiedzą oraz wyraża przeżycia w ekspresji plastycznej, muzyczno-ruchowej oraz w zabawach parateatralnych.

OPIS OSIĄGNIĘĆ DZIECI

W wyniku działań w ramach programu dziecko powinno:
a) znać i nazywać wartości etyczne
b) przestrzegać norm obowiązujących w grupie i społeczności
c) umieć kontrolować swoje zachowania
d) akceptować siebie
e) zgodnie współdziałać z innymi
f) rozumieć i szanować innych, ich uczucia i emocje
g) właściwie komunikować się z otoczeniem, pokojowo rozwiązywać spory, aprobować opinie i wybory drugiego człowieka
h) znać wybranych KOU, ich twórczość i dokonania
i) dokonywać oceny postaw i zachowań wybranego bohatera literackiego lub autentycznej postaci
j) wzbogacić wiedzę i zasób słownictwa
k) rozwijać kreatywność i procesy myślowe
l) wyrażać swoje przemyślenia i przeżycia w formach artystycznych.

METODY I FORMY PRACY

Metody pracy

W czasie realizacji powyższego programu wykorzystywane będą następujące metody pracy:
a) czynne:
- metoda zadań stawianych do wykonania
- metoda ćwiczeń
- metoda kierowania własną aktywnością dziecka
b) słowne:
- opowiadanie, wiersz
- wyjaśnienie, objaśnienie
- rozmowa, pogadanka
c) oglądowe:
- pokaz i obserwacja
- uprzystępnianie sztuki
- metoda osobistego przykładu
Stosownie do potrzeb realizacji programu można wykorzystywać również metody problemowe, aktywizujące dzieci (np. dyskusja, metoda sytuacyjna, burza mózgów, drama).

Formy pracy

Odpowiednio do potrzeb, w programie wykorzystane będą następujące formy pracy z dzieckiem:
a) zbiorowa
b) grupowa
c) indywidualna.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

Do prawidłowej realizacji programu przydatne będą następujące środki dydaktyczne:
a) zdjęcia Kawalerów Orderu Uśmiechu
b) wybrane bajki, opowiadania i wiersze KOU
c) rysunki, lustracje, obrazki
d) rekwizyty, pacynki, stroje do przebierania się
e) odtwarzacz CD
f) płyty z nagraniami muzycznymi, opowiadaniami
g) tablica interaktywna
h) materiały plastyczne
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
- kształtowanie w dzieciach poczucia przynależności do grupy
- wdrażanie do stosowania form grzecznościowych wobec innych, uprzejmego witania się
i żegnania
- omawianie reguł i norm życia w grupie, wdrażanie do ich realizowania; uświadamianie dzieciom konsekwencji ich nieprzestrzegania
- wdrażanie do określania swoich uczuć, próby zrozumienia i nazwania uczuć innych
- uwrażliwienie na potrzeby innych
- dostarczanie wzorców właściwego postępowania (nauczyciel, kawalerowie OU, bohaterowie z ich książek)
- kształtowanie umiejętności pokojowego rozwiązywania sytuacji trudnych
- zachęcanie do oceny postępowania wybranych bohaterów bajek, opowiadań, kawalerów
- cykliczne prowadzanie zajęć dotyczących wartości, realizowanych różnorodnymi, wzbudzającymi zainteresowanie dziecka, metodami pobudzającymi do działania

EWALUACJA

Sposobem ewaluacji będzie bieżąca obserwacja dzieci oraz analiza ich zachowań. Szczególnej uwadze podlegać będą sytuacje, w których trzeba będzie dokonać wyboru, ocenić postępowanie bohatera, rozwiązać spór, okazać wsparcie, życzliwość czy pomóc drugiej osobie. Innym weryfikatorem będą także wytwory artystyczne dzieci oraz rozmowy
z rodzicami.

TREŚCI PROGRAMOWE

Prezentacja sylwetki wybranego kawalera OU, wątków jego życiorysu lub fragmentu
z książki służyć ma szerokiemu spojrzeniu na ujętą w temacie zajęć, określoną wartość. Ponieważ jednak niejednokrotnie uhonorowani Orderem (lub ich bohaterowie literaccy) są doskonałym przykładem na rozważanie wielu innych moralnych aspektów postępowania, możliwe będzie wzbogacanie treści o analizę innych wartości, jakimi kierowali się oni w swoim życiu.
Etapy realizacji programu:

1. WRZESIEŃ Zapoznanie z historią i ideą wręczania Orderu Uśmiechu:
a) przedstawienie historii wręczania Orderu
b) prezentacja znaku graficznego - Orderu
c) omówienie cech, jakimi wyróżnia się KOU
d) objaśnienie, że szkoła, do której uczęszczają przedszkolaki nosi imię KOU
e) prezentacja sylwetki oraz działalności Marka Michalaka, Kanclerza Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu
f) prezentacja tablicy z mapą Polski, na której zaznaczone są miasta, w których placówki szkolne także noszą imię KOU
g) wykonanie kartek z narysowanym symbolem odznaczenia, zdobienie jej przez dzieci, wysłanie jej do placówek im. KOU w Polsce oraz do Kanclerza Kapituły, p. Marka Michalaka

2. PAŹDZIERNIK
- Wprowadzenie, fundamentalnej względem innych, wartości SZACUNEK, rozumianej jako:
o kultura osobista w ujęciu grzeczności werbalnej i pozawerbalnej
o troska o uczucia, potrzeby i własność drugiego człowieka, dotrzymywanie słowa
o podziw, uznanie
o tolerancja dla odmienności
o poszanowanie własnej godności.

- Przybliżenie dzieciom sylwetki papieża Franciszka jako przykładu postawy opartej na głębokim szacunku względem innych, słabszych.
3. LISTOPAD
- Wprowadzenie pojęcia ŻYCZLIWOŚCI, rozumianej jako:
o postawy zrozumienia i przychylności okazywanej drugiemu człowiekowi,
o gotowości niesienia pomocy potrzebującym, słabszym.
- Rozmowy na temat życzliwości w oparciu o tekst pt. "Kredki" z cyklu "Znajomi
z zerówki" Małgorzaty Musierowicz, prezentacja sylwetki i dorobku autorki
- Zorganizowanie Dnia Życzliwości (21 listopada)
4. GRUDZIEŃ
- Realizacja treści skoncentrowanych wokół wartości ODPOWIEDZIALNOŚĆ, rozumianej jako:
o rzetelne wypełnianie powierzonych obowiązków
o dbałość o dobro i zapobieganie złu
o skutki braku odpowiedzialności
o gotowość do ponoszenie konsekwencji swoich wyborów i zachowań
- Prezentacja sylwetki Ireny Sendlerowej (wątki z jej działalności opiekuńczej, pełnionej z poczuciem odpowiedzialności za losy podopiecznych, dotkniętych chorobą, ubogich, sierot z getta).
5. STYCZEŃ
- Wprowadzenie wartości POKOJOWOŚĆ rozumianej jako przeciwieństwa przemocy, a ściślej.:
o unikanie wszelkich form przemocy
o rozwiązywanie sytuacji i problemów z uwzględnieniem dobra ogólnego oraz
o interesów wszystkich stron (strategie pokojowe).
- Działalność pokojowa Dalajlamy XIV
6. LUTY
- Omówienie kolejnej fundamentalnej wartości ODWAGA w ujęciu:
o postawy przełamywania własnego lęku w dążeniu do celu, niekiedy pokonywaniu barier, przeciwstawianiu się złu
o odwaga cywilna - przyznawanie się do winy, ponoszenie konsekwencji.
- Historia życia i działalności pedagogicznej i teatralnej Janiny Awgulowej
ze szczególnym uwzględnieniem działalności w okresie okupacji.
- Wizyta w teatrze "Zaczarowany Świat", założonym i prowadzonym przez wiele lat przez J. Awgulową

7. MARZEC
- Wprowadzenie, omówienie wartości SPRAWIEDLIWOŚĆ w następujących aspektach;
o postępowanie wobec siebie samego i innych poprzez uczciwą ocenę, osąd,
o przestrzeganie zasady równości praw
o poszanowanie prawdy
o podejmowanie sprawiedliwych, przemyślanych decyzji,
o prawość w postępowaniu czyli przyzwoitość i postawa fair play.
- Pontyfikat Jana Pawła II, koleje losu oraz działalności papieskiej Karola Wojtyły, przykłady zachowań papieża Polaka świadczących o jego sprawiedliwym traktowaniu każdej istoty.
8. KWIECIEŃ
- MĄDROŚĆ czyli roztropność tj. wartość, której istotą jest:
o świadome dążenie, przyczynianie się do dobra poprzez odpowiednie działania i wybory
o odpowiednie wykorzystywanie posiadanej wiedzy
- Historia powstania fundacji "Akogo? oraz kliniki "Budzik" - jako wybranych wątków z życia Ewy Błaszczyk.
- Prezentacja sylwetki artystki ze wskazaniem na podjęte przez nią mądre
i przemyślane decyzje, dzięki którym dziś ratuje się ludzi, którzy zapadli
w śpiączkę.
9. MAJ
- PRZYJAŹŃ i MIŁOŚĆ jako definicja:
o bliskich, równoprawnych relacji międzyludzkich
o związków budowanych w oparciu o wzajemną życzliwość, szacunek, akceptację
o pełnego zaufania drugiemu człowiekowi, poczucia, że ma się w nim oparcie
o gotowości do niesienia pomocy.
- Fragmenty książki "Magiczne drzewo" A. Maleszki, rozmowy na temat relacji łączących bohaterów.
- Przedstawienie sylwetki i twórczości Andrzeja Maleszki
10. CZERWIEC
- Wprowadzenie, omówienie wartości SAMODYSCYPLINA w następujących aspektach;
o samokontrola
o rozwijanie swoich zdolności
o kształtowanie dobrych nawyków
- Życiorys i osiągnięcia sportowe Jakuba Błaszczykowskiego, wątki z jego życia, cechy charakteru, silna wola i wytrwałość w dążeniu do założonego celu, dzięki którym osiągnął sukces w sporcie.
BIBLIOGRAFIA
1. Z dzieckiem w świat wartości, I. Koźmińska, E. Olszewska, Świat Książki, Warszawa 2007
2. Barbara Wolny Edukacja przedszkolna skierowana ku wartościom – zasady opracowania autorskiego programu dla dzieci przedszkolnych „W świecie wartości” Nauczyciel i Szkoła 1-2 (42-43), s161-171.pdf, http://bazhum.muzhp.pl
3. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ1) z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej