Zróżnicowanie grupy uczniowskiej u progu szkoły

Od dawna wiedziano, że gromada dzieci wchodzących do szkoły różnicuje się na uczniów dobrych i złych, pilnych i leniwych, krnąbrnych i zaangażowanych, a więc, że szkolny przekaz różną ma skuteczność w odniesieniu do różnych dzieci.
Odpowiedzialnością za niejednakowe efekty obciążano głównie dzieci. Uznano je za surowiec zróżnicowany i wymagający zróżnicowanych metod obróbki.; W ślad za tym podjęto prace nad pomiarem wybranych cech tego surowca (inteligencji i zdolności, temperamentu, dojrzałości itp.) i stworzeniem „dostosowanych do możliwości ucznia” metod i form organizacyjnych nauczania.

Pozycje szkolne.
Głównym miernikiem pozycji szkolnej dziecka są stopnie. Stopnie pierwszoklasistów są zawsze wysoce zróżnicowane, a zróżnicowanie to w istotnym stopniu uzależnione jest od wcześniejszych doświadczeń społecznych dziecka. Bardzo duże znaczenie ma status rodzinny tzw. pozycja socjoekonomiczna. W dużej mierze wykształcenie rodziców wpływa na dalsze kształcenie dziecka. Na przykład R. Borowicz (1988) stwierdził, że w liceach ogólnokształcących jest 53% dzieci inteligentów i 9% dzieci rolników, natomiast w zasadniczych szkołach zawodowych 64% dzieci robotniczych i 23% chłopskich.
Również M. Tyszkowa (1964) badając skład społeczny uczniów powtarzających klasę stwierdziła, że przeważają wśród nich dzieci rodziców o najniższym wykształceniu.
Szczególnie interesujące są świeższe badania B. Murawskiej (1990).Autorka objęła nimi 317 uczniów 21 oddziałów III klasy kilku warszawskich szkół podstawowych, mierząc nie tylko pozycję szkolną dzieci (tj. stopnie z języka polskiego i matematyki), lecz także ich wiedzę (za pomocą testów osiągnięć szkolnych) i inteligencję (za pomocą połączonego wyniku w teście Ravena i teście słownikowym z WISC). Związek statusu społecznego rodziców (mierzonego poziomem wykształcenia matki i ojca) z pozycją szkolną dziecka kształtował się różnie w poszczególnych oddziałach klasowych. Możliwe jest więc, że udział pochodzenia społecznego w określaniu pozycji szklonej dzieci zwiększa się w kolejnych latach nauki, przynajmniej w okresie nauczania początkowego .Wiedza dzieci z niższych warstw społecznych ustępuje wiedzy ich społecznie uprzywilejowanych kolegów dlatego, że pierwsze są albo mniej inteligentne, albo mniej pilne niż drudzy.
Chcąc sprawdzić rozumowanie Murawska poddała statystycznej kontroli wpływ inteligencji oraz wiedzy z języka polskiego i matematyki i stwierdziła, że:
1.wśród dzieci o wyrównanej inteligencji korelacja między statusem a stopniami utrzymuje się praktycznie na tym samym poziomie;
2.wśród dzieci o wyrównanych wynikach w testach osiągnięć szkolnych korelacja ta spada, ale nadal jest istotna.
Poziom dyspozycji psychicznych.
Wszystkie dzieci przychodzące do pierwszej klasy różnią się pod względem ważnych dla sukcesu szkolnego dyspozycji psychicznych ( zdolności umysłowe, operacyjność, autonomia, niepokój).
Istnieje pewna ogólna hipoteza, która głosi, że im bardziej jednostka jest przygotowana do nowego środowiska przez rolę społeczną, jaką wykonywała w poprzednim, tym mniejszy jest udział jej indywidualnych cech psychicznych w adaptacji do nowego środowiska.
W badaniach przeprowadzonych przez zespół badaczy, związki między dyspozycjami psychicznymi a zachowaniem się w szkole zostały oszacowane za pomocą serii krokowych analiz regresji wielorakiej. W roli predyktorów (zmiennych niezależnych) wystąpiło pięć wskaźników psychologicznych: Wskaźnik ogólnej inteligencji, operacyjności, decentracji interpersonalnej, autonomii sądów moralnych i niepokoju. W roli kryteriów (zm. zal.) wystąpiły cztery miary zachowania w szkole.. U dziewczynek (o niskim statusie) jedyną prognozowalną zmienną jest „praca”, a predyktorami pracy są: inteligencja płynna, operacyjność i autonomia ocen moralnych. Im wyższa inteligencja, w tym większym stopniu na lekcji bawią się, zamiast pracować. Z drugiej strony im bardziej autonomiczne są ich oceny moralne i bardziej rozwinięte myślenie konkretno -operacyjne w tym większym stopniu na lekcji pracują, zamiast się bawić. O chłopcach (z niskim statusem) możemy powiedzieć, że podobnie jak dziewczynki, tym lepiej pracują na lekcjach, im wyższy jest poziom operacyjności ich myślenia. Jednak w przeciwieństwie do dziewczynek, inteligencja płynna i autonomia moralna u chłopców okazuje się prognozować poziom zachowań apatycznych: im wyższą inteligencją dysponują i im bardziej heteronomiczne są ich oceny moralne, tym więcej czasu spędzają w apatycznym bezruchu.
W grupie dziewczynek o wysokim statusie znajdujemy decentrację i niepokój. Im wyższy poziom niepokoju, z jakim wchodzą do szkoły, tym są mniej towarzyskie.
U chłopców o wysokim statusie rodzinnym nie można przewidzieć na podstawie ich cech psychicznych zachowania się w szkole. Można zatem powiedzieć, że uczniom z różnych kategorii jawią się jako problematyczne różne aspekty szkolnego środowiska. Dla chłopców i dziewczynek z niższych warstw społecznych szkoła jest problematyczna jako miejsce kierowanej przez dorosłego pracy umysłowej, zwanej uczeniem się. Dla dziewczynek z warstw wyższych-jako miejsce współdziałania z rówieśnikami. Jedynie chłopcom o wysokim statusie żaden z zmierzonych aspektów życia szkolnego nie przedstawia się jako problematyczny.
Główna oś podziału problemów adaptacyjnych przebiega zgodnie z podziałem na warstwy społeczne: dzieciom z warstw niższych trudniej przychodzi mobilizować siły do skrupulatnego wykonywania zadań szkolnych. Skąd bierze się ta trudność? Nie można zgodzić się z naiwną odpowiedzią, iż dzieciom tym brak niezbędnych zdolności umysłowych. To raczej brak zdolności dostrzegania problemów w nauczycielskich poleceniach; innymi słowy-niemożność odnalezienia osobistego sensu w dydaktycznych wymaganiach szkoły.
Jak zaświadczają badania socjologiczne w rodzinach o niskim statusie socjoekonomicznym wymaga się od dziecka, by odczytywało i wypełniało rolę dorosłego, podczas gdy w rodzinach klasy średniej obowiązkiem dziecka jest odczytywać i podzielać intencję dorosłego.. Pierwsze ustanawiają więc rolę dziecka wyraźnie przeciwstawioną rolom dorosłych członków rodziny: dziecko-inaczej niż matka, a zwłaszcza ojciec- ma być posłuszne. Drugie zbliżają rolę dziecka do ról dorosłych: dziecko ma być samodzielne w obrębie podzielonego rodu kulturowego. Jakkolwiek jedne i drugie wymagają właściwego postępowania, w czym innym widzą regulatory. W pierwszym dziecko ma zapamiętaną listę nakazów i zakazów, w drugich umieć spojrzeć na świat oczami dorosłych, przyjąć ich punkt widzenia.
Istotą nauki szkolnej jest przyswajanie i reprodukowanie na żądanie wiedzy. Z punktu widzenia pierwszoklasisty jest zbiorem znaczeń arbitralnie ustanowionych przez nauczyciela (Keddie, 1971). Jest zrozumiałe, że dziecko z klasy średniej mające za sobą lata treningu w odczytywaniu intencji rodziców, łatwiej zaakceptuje siebie w roli ucznia i podejmie grę z nauczycielem w rozwijanie jego znaczeń.. Dziecko z warstw niższych, które żyło dotąd w kręgu własnych znaczeń, a dorosłego darzyło zainteresowaniem o tyle tylko, o ile występował jako źródło rozkazów i dóbr. Wymagania dydaktyczne szkoły będzie więc ono odbierać jako przymus i cierpieć w stopniu proporcjonalnym do swojej inteligencji. Opisanych trudności nie doświadczają dzieci z wyższych warstw społecznych. Sytuację dydaktyczną odbierają one jako naturalne przedłużenie kształcących interakcji z dorosłymi, do których nawykły w rodzinie.(K. Konarzewski, 1996)

Bibliografia:
1. Czapów Cz.: Rodzina a wychowanie. Warszawa 1968
2. Jackowska E.: Środowisko rodzinne a przystosowanie dziecka w młodszym wieku szkolnym. Warszawa 1980
3. Tyszkowa M. : Czynniki determinujące prac€ szkolną dziecka. Warszawa 1964
4. Konarzewski K. : Problemy i schematy.Pierwszy rok nauki szkolnej dziecka. 1996