"Bajki terapeutyczne dla dzieci" Marii Molickiej - recenzja książki

Maria Molicka, „Bajki terapeutyczne dla dzieci”
Leszno 1998, wydanie pierwsze, ss140.

Książka Marii Molickiej „Bajki Terapeutyczne dla dzieci” wydana w roku 1998 adresowana jest do wychowawców, terapeutów, rodziców jak i samych dzieci, jako pomoc w rozwiązywaniu trudnych dziecięcych problemów i radzeniu sobie w trudnych sytuacjach. Autorka ma nadzieję, iż treści podane w formie bajki pomogą rozwiązać problemy dzieci i uporządkują trudne emocjonalnie sytuacje i wyjaśnią przyczyny powstawania różnego rodzaju lęków.

Swoją książkę Maria Molicka podzieliła na trzy rozdziały, poprzedzone przedmową.
W przedmowie wyjaśnia jakie cele przyświecały jej przy pisaniu. Autorka jest przekonana, że dzięki lekturze starsze dzieci bez obaw mogą spoglądać na swoje problemy i będą umiały pomóc sobie same w trudnych sytuacjach. Rodzicom i terapeutom książka przyniesie wiedzę o lękach dzieci, czynnikach ich powstawania i o sposobach jakimi, poprzez bajki można je zmniejszyć lub wyeliminować zupełnie.

Pierwszy rozdział nosi tytuł „Lęki u dzieci”.
Autorka przedstawia w nim uczucia lęku i strachu, analizuje sytuacje, w których one występują i omawia wpływ jaki mają na osobowość dziecka. Przez strach rozumiemy zachowanie wrodzone, którego rola polega na jak najlepszym, skutecznym przystosowaniu do zmieniającego się i zagrażającego środowiska. Strach jest więc reakcją na czynniki zewnętrzne i bodziec wewnętrzny, jakim jest ból. Lęk powstaje w momencie wyobrażenia sobie zagrożenia. Jest zatem procesem wewnętrznym, który ma na celu ochronę przed potencjalnym niebezpieczeństwem. Związek między lękiem, a strachem wyraża się w takiej zależności, iż ze strachu wyrasta lęk. Strach jest więc pierwotny, a lęk jako pojawiające się następstwo staje się coraz bardziej niezależny. Lęk tylko wtedy jest niebezpieczny dla rozwoju dziecka, gdy jest szczególnie silnie doznawany, gdy towarzyszą mu silne reakcje (blednięcie, drżenie, wzmożona potliwość, przyspieszenie bądź zwolnienie akcji serca). Jest niebezpieczny, gdy tak bardzo pochłania uwagę dziecka, że nie może ono skoncentrować się na niczym innym.
Według autorki źródłem stresu i wszelkich negatywnych emocji może być zarówno szkoła jak i dom rodzinny. W tym wypadku lęki u dzieci powstają, gdy nie są zaspokojone potrzeby dziecka, a rodzina nie zapewnia poczucia bezpieczeństwa. Szkoła jest kolejnym środowiskiem, w którym dziecko przebywa wiele godzin i ma ono znaczący wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka. Zarówno szkoła, jak i rodzina stawiają dziecku duże wymagania. Jeśli nie zostają zaspokojone potrzeby psychiczne dziecka, przyczynia się to do jego osamotnienia, wytwarza się poczucie braku bezpieczeństwa, a w konsekwencji powoduje lęk i egocentryzm. Do każdego dziecka należy więc podejść indywidualnie, gdyż tylko takie podejście gwarantuje odniesienie sukcesu.

Drugi rozdział nosi tytuł „Charakterystyka bajek czarodziejskich i terapeutycznych”.
Bajki i baśnie silnie oddziaływają na wyobraźnię dziecka, pozwalają wczuć się w motywy postępowania ludzi, w ich przeżycia kształtują stosunek do wartości moralnych, uczą cenić szlachetne cechy charakteru, a potępiać zło. Uniwersalna rola bajek polega na ich mocy wyzwalania emocji, a przede wszystkim obniżaniu lęku. Dzieci lubią się bać, gdy wiedzą, że za chwilę nastąpi przyjemne uczucie ulgi i wszystko dobrze się skończy. Doskonale wiedzą, że akcja rozgrywa się w „bajkowym”, umownym świecie i ani im, ani bohaterowi bajki nic nie zagraża.
Maria Molicka uważa, że najważniejsza rola bajki tkwi w uwalnianiu od lęków wskutek oswajania z zagrożeniem poprzez dawanie wsparcia za sprawą wiadomości, iż dobra wróżka czuwa i oto może nieoczekiwanie nastąpić zmiana losu. Według autorki w bajkach czarodziejskich możemy wyodrębnić część zmienną i stałą. Ta zmienna odnosi się do opisywanej w bajkach rzeczywistości. Zmienna jest rzeczywistość, która ulega przemianom i przeobrażeniom. Natomiast druga część stała, to ta w której bohater zawsze znajduje rozwiązanie, czego efektem jest szczęśliwe zakończenie.
Bajki terapeutyczne mają na celu poszerzenie wiedzy dziecka o inne wzory, dotąd mu nie znane. Bajki terapeutyczne mogą ułatwić obniżenie lęku poprzez dostarczenie odpowiedniej wiedzy o osobach, przedmiotach, zdarzeniach wywołujących lęk oraz umożliwiać racjonalizację lęku poprzez informację, co i jak należy robić w sytuacjach wywołujących ten lęk. Dzięki naśladowaniu bohatera bajkowego dziecko może otrzymać wzmocnienie poczucia własnej wartości, utrwali skuteczne sposoby działania, myśli pozytywnie. Bohater bajkowy często znajduje się w podobnej sytuacji co dziecko, które często utożsamia się z nim i naśladuje jego zachowania. Bajki terapeutyczne jako metoda obniżania lęku w psychoterapii są nowym rodzajem oddziaływań. W bajkach zastosowano łączenie bodźców lękotwórczych z takimi, które wywołują pozytywną reakcję emocjonalną.

Wszystkie bajki terapeutyczne mają pewne stałe elementy:
 główny bohater (to z nim może się dziecko identyfikować), przy pomocy innych bajkowych postaci przeżywa swoje słabości, uwalnia się od lęków (na przykład: lęk przed bólem, przed operacją)
 inne wprowadzone postacie uczą pozytywnego myślenia, stymulują głównego bohatera do mówienia o swoich problemach, do otwierania się.
 tło opowiadania; bajki rozgrywają się w miejscach znanych dzieciom na przykład: szpital, ulica, itp.

Trzeci rozdział książki to tytułowe „Bajki terapeutyczne”.
Bajki przedstawiające stany lękowe u dzieci i podpowiadające sposoby w jaki można się ich pozbyć. Tytuły bajek to: „Ufuś”, „Zuzi-buzi”, „Mrok i jego przyjaciele”, „Wesoły Pufcio”, „Lisek łakomczuszek”, „Lustro” oraz „Perła”.
Tych siedem bajek opowiada o różnych sytuacjach, które budzą lęk, niepokój, negatywne emocje. Bajki te służą obniżaniu lub eliminowaniu leków przed:
 pobytem w szpitalu („Ufuś”)
 rozstaniu z mamą („Zuzi-buzi”)
 przebywaniem w ciemności („Mrok i jego przyjaciele”)
 utraty kontroli nad własnym ciałem („Wesoły Pufcio”)
 wyśmianiem („Lisek łakomczuszek”)
 śmiercią („Lustro”)
 amputacją („Perła”)
„Ufuś”
Głównym bohaterem bajki jest siedmioletni chłopiec, który zachorował na zapalenie wyrostka robaczkowego. Lęk chłopca spowodowany jest pobytem w szpitalu, bólem, zabiegami lekarskimi, a także rozstaniem z rodzicami. Wprowadzona postać – to ufoludek, który przeżywa te same emocje co chłopiec. On właśnie staje się „pochłaniaczem” lęku chłopca, ofiarując mu swoją przyjaźń, zachęca do mówienia o powstałych problemach.
„Zuzi-buzi”
Główny bohater to zajączek Zuzi-buzi, który przeżywa lęki związane z samotnością, poczuciem zagrożenia wywołane przez chwilowe opuszczenie przez matkę. Wprowadzona postać - myszka – daje wsparcie bohaterowi poprze ofiarowanie przyjaźni, kreowanie pozytywnego nastroju emocjonalnego.

„Mrok i jego przyjaciele”
Główny bohater tej bajki zmaga się z lękiem przed ciemnością, przed nieznanym otoczeniem. Wprowadzone postacie – mrok, cienie i kotek uczą naszego bohatera redukcji lęku przed ciemnością poprzez okazanie przyjaźni, dawanie wsparcia, przezywanie przyjemnych emocji w sytuacjach uprzednio nieprzyjemnych emocjonalnie.

„Wesoły Pufcio”
Główną bohaterką jest dziewczynka w przedszkolu, która boi się utraty kontroli nad własnym ciałem i odrzucenia przez grupę rówieśniczą. Wprowadzone postacie – misie i lale uczą dziewczynkę pozytywnego myślenia, dają wsparcie, gwarantują przeżycie ciekawych przygód. Uczą mówienia otwarcie o swoich problemach.

„Lisek łakomczuszek”
Główny bohater – lisek łakomczuszek odczuwa ogromy lęk przed wyśmianiem w wyniku swojego łakomstwa. Wprowadzona postać – wiewiórka udziela bohaterowi sposobu na rozwiązanie trudnej sytuacji, uczy innego myślenia o lęku.

„Lustro”
Bohaterką tej bajki jest ciężko chora dziewczynka, która boi się śmierci. Wprowadzone postacie – babcia i koleżanki budujące atmosferę ciepła i przyjaźni, uczą pozytywnego myślenia.

„Perła”
Głównym bohaterem jest chłopiec, który najprawdopodobniej poddany zostanie zabiegowi amputacji. Wprowadzona postać – perła, pielęgniarka uczy chłopca pozytywnego myślenia wzmacnia jego poczucie własnej wartości.

Wszystkie lęki i nieprzyjemne sytuacje redukowane są przez uczenie - innego - pozytywnego myślenia, postrzeganie inaczej świata, wyzwalanie uczucia zadowolenia.

Moim zdaniem książka ze względu na zawarte w niej treści jest cenną pozycją na rynku pedagogicznym, szczególnie dla rodziców, lecz nie pozbawioną wad.
Dla mnie dużą wadą tych bajek są bardzo długie opisy, które rozpraszają zarówno rodzica jak i małego słuchacza. Trudno dziecku jest przez dłuższy czas skupić uwagę na głównym problemie bohatera bajki. Również słownictwo - zbyt wyszukane i udziwnione - by mogło być zawsze zrozumiane przez dziecko.
Świat pokazany często w bajkach jest światem zbyt doskonałym, jak na przykład szpital w bajce pod tytułem „Perła”. W moim odczuciu jednak dobrze się stało, że autorka podjęła się napisania takiej książki. Maria Molicka doskonale wie, że bajki to najbliższe dziecku utwory. W nich właśnie świat fantastyczny przeplata się nawzajem ze światem realnym. To w bajkach dzieci poznają problem dobra i zła, sytuacje które wzbudzają lęk i niepokój. I w bajkach też często znajdują szczęśliwe rozwiązanie problemów i kłopotów. Oceniając zachowanie i postawy bohaterów dzieci uczą się wartościowania.
Myślę, że każdy rodzic kiedyś zmierzy się z lękiem własnego dziecka i taka pozycja książkowa w domowej biblioteczce okaże się bardzo cenna. Dzięki tej lekturze będzie umiał wypracować skuteczne sposoby radzenia sobie z trudnymi problemami dzieci, nauczy swoje dziecko pozytywnego myślenia, obniży stany lękowe. Po tej lekturze sam będzie umiał ułożyć odpowiednią bajkę, odpowiadającą potrzebie chwili tak, by uczucie lęku lub strachu przestało być groźne dla dziecka, by „oswoiło” się z trudnymi sytuacjami i potrafiło skutecznie im przeciwdziałać.
Sądzę, że ta pozycja jest godna polecenia rodzicom oraz pedagogom. By pomagać dzieciom, trzeba myśleć tak jak one, trzeba znaleźć drogę do ich wyobraźni, by pomóc dzieciom odkryć świat, który często jest dla nich mroczny i niezrozumiały.