O trudnościach dydaktycznych w młodszym wieku szkolnym

Dzieci w młodszym wieku szkolnym wykazują dużą aktywność. Jest to wiek, który możemy nazwać:
- wiekiem pamięci - ponieważ dzieci wykazują łatwość w zapamiętywaniu dużej ilości nowych słów, liczb, nawyków ruchowych, zasad rozwiązywania zadań matematycznych,
- wiekiem realizmu - gdyż dzieci zaczynają coraz bardziej żyć konkretnym życiem zewnętrznym, przedmiotami, ludźmi,
- wiekiem aktywności - gdyż dzieci są skłonne do ekspansji, do angażowania
się w to, co aktualnie robią, oddawania się bez reszty poznawaniu, zabawie, pracy,
- wiekiem ekspresji - gdyż dzieci mają potrzebę wyrażania własnych przeżyć przez zabawę i działalność twórczą (M. Lelonek, T. Wróbel 1990,s.45).
Wyznacznikiem rozwoju jest wychowanie łącznie z nauczaniem, jako dwa nierozerwalnie powiązane procesy (M. Żebrowska 1975, s. 165-171).
Osiąganie sukcesów w sferze zadaniowej i społecznej prowadzi do rozwoju poczucia kompetencji i do przekonania o skuteczności swoich działań w przyszłości. Brak sukcesów, otrzymywanie negatywnych ocen społecznych powoduje zwątpienie w możliwości i niechęć przed podejmowaniem kolejnych wysiłków. Wynika to z obawy przed niepowodzeniem (B. Harwas- Napierała, J. Trempała 2004, s. 156).
Trudności uczniów klas początkowych to przeważnie: wolne czytanie, czytanie bez zrozumienia, literowanie, pisanie liter różnej wielkości, nie mieszczenie się w liniach; to także „zmienianie liter w wyrazach, przekręcanie wyrazów, opuszczanie liter, przestawianie liter, upraszczanie wyrazów przy zbiegu spółgłosek. Kiedy dziecko nie nabyło jeszcze umiejętności płynnego, potoczystego czytania, uwaga jego koncentruje się głównie na odpoznaniu graficznego obrazu słów, odpowiednim akcentowaniu wyrazów i na znakach przestankowych, na czym traci pojmowanie treści” (L. Bandura 1970, s. 52); to także trudności w rozróżnianiu liter, „mylą takie litery jak: t - l, m - n, a-o, opuszczają przy pisaniu drobne elementy graficzne- kreseczki, ogonki. Pisane przez nich litery są nierównej wielkości i o nieprawidłowym położeniu, często zauważa się również różne nachylenia liter w tym samym tekście, za duże lub za małe odstępy między literami, „wybieganie” poza linie liniaturty zeszytu” (J. Łysek 1998, s. 181-182).
Trudności w nauce czytania i pisania ujawniają się zazwyczaj u dzieci już w samych początkach opanowywania tych umiejętności i potęgują w miarę poszerzenia się kontaktów z coraz trudniejszym materiałem językowym. Trudności w nauce czytania i pisania mogą wynikać z różnych przyczyn, powstawać na różnym podłożu, objawy mogą przybierać różny stopień nasilenia i mogą ujawniać się w różnym zakresie (J. Łysek 1998, s.177).
„Czytanie głośne jest procesem dość skomplikowanym, na który składa się: odpoznawanie graficznego obrazu słowa, zrozumienie znaczenia treści czytanej, słowne wypowiadanie odpoznanych słów” (J. Rytlowa 1958, s.18).
Według Z. Włodarskiego i A. Matczaka głównymi determinantami uczenia się szkolnego uczniów są:
- właściwości podmiotu:
a) cechy rozwojowe ucznia,
b) cechy indywidualne ucznia (inteligencja, zdolności specjalne, zainteresowania, nastawienia, styl poznawczy, poziom aspiracji, motywy uczenia się),
- czynniki sytuacyjne:
a) sytuacja poprzedzająca uczenie się (ogólna aktywność podmiotu, uczenie się innych treści),
b) sytuacja w trakcie uczenia się (warunki zewnętrzne, sposoby dochodzenia do nowych treści i zapoznawania się z nimi, sposoby przyswajania nowych treści i utrwalania),
c) sytuacja następująca po uczeniu się (ogólna aktywność podmiotu, uczenie się innych treści) (1998, s.136)
Do grupy wewnętrznych i zewnętrznych czynników determinujących osiąganie sukcesów szkolnych zaliczamy genetyczne i ekologiczne uwarunkowania rozwoju psychicznego, a do grupy wyznaczników rozwoju zaliczamy aktywność własną jednostki i wychowanie, czyli czynniki wpływające bezpośrednio na zmiany rozwojowe (J. Konopnicki 1966, s. 18-20).
„Niepowodzenia w uczeniu się szkolnym uczniów mają dwa główne źródła:
- podmiotowe, tkwiące w strukturze psychofizycznej ucznia,
- przedmiotowe, tkwiące w wymaganiach szkolnych, głównie w treściach nauczania i uczenia się” (J. Łysek 1998, s.127).
Większość badaczy wyodrębnia trzy zasadnicze grupy przyczyn trudności i niepowodzeń uczniów w nauce. Są to:
- przyczyny ekonomiczno- społeczne,
- przyczyny pedagogiczne,
- przyczyny biopsychiczne.
Wśród przyczyn ekonomiczno- społecznych podkreśla się zazwyczaj negatywny wpływ takich czynników, jak: bardzo złe warunki materialne i mieszkaniowe, rozpad struktury rodziny i zakłócenia jej wewnętrznej atmosfery, niski poziom intelektualny i kulturalny rodziców, niewłaściwa postawa rodziców wobec dziecka, brak zrozumienia i zaspokojenia potrzeb dziecka oraz brak zainteresowania jego pracą szkolną.
Wśród przyczyn pedagogicznych wyróżnia się zazwyczaj przyczyny tkwiące w samym procesie dydaktycznym, przyczyny spowodowane niedostatecznym przygotowaniem zawodowym nauczycieli, popełnianymi przez nich błędami dydaktycznymi oraz wadliwą postawą w stosunku do uczniów.
Przyczyny biopsychiczne określane również mianem „przyczyn tkwiących w dziecku” obejmujące zaburzenia rozwoju dziecka (H. Spionek- Pelc 1973, s.71-72).

1. Althuser L. (1970) Idéologies et appareils idéologiques d`Etat. „La Pensée”, nr 151.
2. Bandura L (1970) Trudności w procesie uczenia się. Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
3. Brzeziński J. (1978) Elementy metodologii badań psychologicznych. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
4. Cackowski Z. (1964) Problemy i pseudoproblemy. Warszawa, Książka i Wiedza.
5. Domagała-Kręcioch A. (2003) Powodzenia i niepowodzenia szkolne. „Wychowawca”, nr 2.
6. Dutkiewicz W. (1996) Praca magisterska- przewodnik metodyczny dla studentów pedagogiki. Kielce, Dom Wydawniczy „Strzelec”.
7. Esperet E. (1979) Langage et origine sociale des éléves. Berne. Editions Peter Lang.
8. Gąsowska T, Pietrzak- Stępowska Z. (1994) Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu. Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
9. Grisay A. Les mirages de l`évaluation scolaire. (1984) Bruxelles.Direction Générale de`l`Organisation des Etiudes.
10. Handke K. (2003) Przezwyciężanie niepowodzeń szkolnych. „Wychowawca”, nr 2.
11. Harwas- Napierała B, Trempała J. (2004) Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka rozwoju człowieka. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
12. Hurlock E. (1985) Rozwój dziecka. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
13. Jastrzębski Wł.(red.) (1997) Dzieje Świekatowa i okolic. Świekatowo. Przedsiębiorstwo Marketingowe „LOGO”.
14. Karpińska A. (2005)Niepowodzenia szkolne-powody naukowej predylekcji. Edukacja Jutra XI, Tatrzańskie Seminarium Naukowe.
15. Komorowska H. (1982) Metody badań empirycznych w glottodydaktyce. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
16. Konopnicki J. (1961) Problem opóźnienia w nauce szkolnej. Wrocław- Kraków. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
17. Konopnicki J. (1966) Powodzenia i niepowodzenia szkolne. Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
18. Kozak E. (1983) Środowiskowe uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów klas początkowych. „Problemy Oświatowe Wsi”, nr 3.
19. Kupisiewicz Cz. (1962) Przyczyny niepowodzeń szkolnych. „Kwartalnik Pedagogiczny”, nr 3.
20. Kupisiewicz Cz. (1965) Niepowodzenia dydaktyczne. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
21. Kupisiewicz Cz. (1974) O zapobieganiu drugoroczności. Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
22. Kupisiewicz Cz. (1980) Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
23. Kupisiewicz Cz. (1995) Niepowodzenia szkolne- pedagogiczne wyzwanie dla Europy. „Edukacja”, nr 1.
24. La lutte contre l`echec scolaire: un défi pour la construction européenne. (1994) Bruxelles- Luxembourg, EURIDICE.
25. Lelonek M., Wróbel T. (red.) (1990) Praca nauczyciela i ucznia w klasach 1-3. Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
26. Lenkiewicz J. (1994) Profilaktyka niepowodzeń szkolnych. „Edukacja i Dialog”, nr 2.
27. Łobocki M. (1978) Metody badań pedagogicznych. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
28. Łobocki M. (2001) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
29. Łysek J. (red.) (1998) Niepowodzenia szkolne. Kraków, Impuls.
30. Maruszewski M., Reykowski T., Tomaszewski T.(1966 )Psychologia jako nauka o człowieku. Warszawa, Książka i Wiedza
31. Molska A. (1998) Zaburzenia mowy, czytania i pisania. „ Edukacja i Dialog”, nr 9.
32. Muszyński H. (1971) Wstęp do metodologii pedagogiki. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
33. Neuman W.L (2000) Socjal resarch methodos. Quali tative and quantitative approaches. Boston, Allynand Bacos- (tłumaczenie Z. Kwieciński).
34. Niemierko B. (red.) (1975a) ABC testów osiągnięć szkolnych. Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
35. Niemierko B. (1975b) Testy osiągnięć szkolnych. Podstawowe pojęcia i techniki obliczeniowe. Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
36. Niemierko B. (1990) Pomiar sprawdzający w dydaktyce. Teoria i zastosowania. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
37. Niemierko B. (1999) Pomiar wyników kształcenia. Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
38. Nowak S. (1970) Metodologia badań socjologicznych. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
39. Nowak S. (1985) Metodologia badań społecznych. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
40. Okoń W. (1971) Elementy dydaktyki szkoły wyższej. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
41. Okoń W. (1975) Słownik pedagogiczny. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
42. Okoń W. (2003) Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”
43. Pieter J. (1960) Poznawanie środowiska wychowawczego. Wrocław- Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
44. Pieter J. (1961) Psychologia uczenia się. Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
45. Pieter J. (1967) Ogólna metodologia pracy naukowej. Wrocław- Warszawa-Kraków. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
46. Pilch T. (1998) Zasady badań pedagogicznych. Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
47. Pilch. T. Bauman T. (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
48. Popham J. (1975) Educational Evaluation Englewood Cliffs, Prentice- Hall.
49. Porębska M.(1964) O przeżyciu trudności „Acta Universitatis Wratislaviensis. Nauki Przyrodnicze i Psychologia” Tom VI.
50. Przetacznikowa M, Włodarski Z. (1981) Psychologia wychowawcza. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
51. Rozporządzenie MEN z dnia 15 stycznia 2001 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno- pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, punkt 1 i 4.
52. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych; § 15, p. 6.
53. Rytlowa J. (1958) Czytanie w szkole. Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw szkolnych.
54. Sala J. (1994) Osiągnięcia konieczne w nauczaniu początkowym języka polskiego. W: Zeszyty Naukowe WSP w Bydgoszczy. Studia Pedagogiczne Zeszyt 23. Bydgoszcz, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
55. Skorny Z. (1984) Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. Przewodnik metodologiczny dla studiujących nauczycieli. Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
56. Spionek- Pelc H. (1970) Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń. Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
57. Spionek- Pelc H. (1973) Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenie szkolne. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
58. Such J. (1972) O uniwersalności praw nauki. Warszawa, Książka i Wiedza.
59. Sztumski J. (1995) Wstęp do metod i technik badań społecznych. Katowice, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
60. Tyszkowa M. (1964) Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
61. Tyszkowa M. (1990) Zdolności, osobowość i działalność uczniów. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
62. Włodarski Z, Matczak A. (1998) Wprowadzenie do psychologii. Podręcznik dla nauczycieli. Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
63. Wojda E. (2001) Rodzaje i przyczyny niepowodzeń szkolnych. „Edukacja i Dialog”, nr 9-10.
64. Wroczyński R, Pilch T. (red.) (1974) Metodologia pedagogiki społecznej, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
65. Zaborowski Z. (1960) Problemy wychowania społecznego w szkole. Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
66. Zaczyński Wł. (1976) Praca badawcza nauczyciela. Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
67. Żebrowska M. (red.) (1975) Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.