Wpływ zabawy na rozwój intelektualny i fizyczny dziecka przedszkolnego

Przeprowadzając analizę znaczenia zabawy w wieku przedszkolnym zacząć należy od określenia jej wartości w zakresie rozwoju umysłowego i fizycznego.
W rozwoju, dziecka najwcześniej występują zabawy manipulacyjne, przez które dziecko doskonali znajomość przedmiotów, rozwija spostrzegawczość, umiejętności technicznego i praktycznego obchodzenia się z zabawkami oraz przedmiotami codziennego użytku. Czynności manipulacyjne stają się stopniowo działaniem kierowanym i kontrolowanym przez umysł dziecka. Można więc w zabawach manipulacyjnych dostrzec elementy wychowania umysłowego i kształcenie sprawności manualnych. W dalszym rozwoju zabaw dziecko dąży już nie tylko do zdobywania doświadczeń, do poznania, lecz wyzwala się w nim potrzeba tworzenia, która przejawia się w działalności konstrukcyjnej.
Na rozwój intelektualny dziecka mają wpływ zabawy tematyczne. Dziecko z dużym zaciekawieniem i uwagą przygląda się zachowaniu dorosłych. Każde spostrzeżenie dziecko gromadzi w umyśle, by po pewnym czasie, już z pamięci i wyobraźni, odtwarzać te sytuacje w zabawie. W zabawie tematycznej wychowanek kształtuje zdolności umysłowe i podnosi je na wyższy poziom.W toku gromadzenia treści do zabawy udział biorą wszystkie niemal funkcje poznawcze dziecka jak: spostrzegawczość, uwaga, pamięć, wyobraźnia, myślenie. Szczególną rolę odgrywa tu wyobraźnia, dzięki której dziecko w zabawie odtwarza przeżycia i doświadczenia oraz tworzy nowe treści, łącząc różne znane wyobrażenia w sposób swobodny i odpowiadający potrzebom kontynuowanej zabawy. Rozwija się wtedy pomysłowość, zaradność i inicjatywa. Twórczy proces łączenia tych elementów zależy nie tylko od zasobu doświadczeń, ale i od uczuć, które pobudzają wyobraźnię. Świat rzeczywisty przedstawiony w zabawach tematycznych zawsze jest pełen luk i nieznajomości rzeczy, ale dziecko nie pozostawia go takim, lecz przy pomocy wyobraźni uzupełnia go w całościowy strukturalnie obraz, a tym sposobem pobudza wyobraźnię do nieustannego wysiłku i doskonali jej żywość. Ważną rolę w rozwoju dziecka odgrywają systematycznie prowadzone zabawy dydaktyczne, które bazują na podstawowej funkcji psychiki dziecka- na potrzebie zabawy. Wywierają świadomie wpływ na jego czynności umysłowe. Różnice w rozwoju dzieci na przestrzeni czterech lat ich uczęszczania do przedszkoli skłaniają do uwzględnienia czterech zestawów zabaw przeznaczonych dla każdego rocznika oddzielnie. W obrębie każdego z nich mieszczą się po cztery grupy zabaw, z których każda obejmuje te o celach dydaktycznych. Do pierwszej z nich zostały zaliczone zabawy, których przebieg wymaga od dzieci spostrzegania takich cech przedmiotów jak: barwa, kształt, wielkość, dźwięk, charakter powierzchni oraz zwrócenie uwagi na zmiany zachodzące w położeniu i układzie przedmiotów. W grupie drugiej znalazły się zabawy, których celem jest utrwalenie pojęć i stosunków liczbowych. Grupa trzecia zawiera te zabawy, które wpływają na utrwalenie wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym. Zabawy umieszczone w grupie czwartej dotyczą usprawnienia i korekty wymowy.
Analiza istoty zabaw dydaktycznych wskazuje, że dominujące są w nich elementy wychowania umysłowego. Już sam fakt postawienia przed dziećmi określonego zadania do rozwiązania wyzwala zaciekawienie, budzi aktywność umysłową, której towarzyszy napięcie i skupienie uwagi. Zachodzą tu ważne w rozwoju myślenia dziecka procesy analizy, syntezy i uogólnienia. Trafny wynik utrwala wiadomości o danym przedmiocie, rozszerza zakres treści pojęcia. Można więc powiedzieć, że w toku wychowania umysłowego, które można osiągnąć poprzez zabawy i gry dydaktyczne, realizujemy dwa podstawowe zadania: formalne- rozwój funkcji poznawczych, materialne- utrwalenie i wzbogacenie wiadomości i pojęć dziecka. Na podkreślenie zasługuje jeszcze jeden moment występujący w tym wysiłku umysłowym dziecka w toku zabaw dydaktycznych. Wszystkim stanom myślenia towarzyszą uczucia. Są to uczucia wyższe, zwane w psychologii uczuciami intelektualnymi. Element wychowania umysłowego znajdujemy również w zabawach ruchowych. Każda zabawa ruchowa, aby miała właściwy przebieg wymaga rozumienia przez dzieci podawanych im poleceń słownych lub innych, zapamiętania tych poleceń i prawidłowego odtworzenia. W zabawach ruchowych kształtują się nie tylko stereotypowe reakcje natury motorycznej, ale i style reakcji psychicznej wyrażające się w życiowych postawach wobec trudności, przeciwieństw, zagrożeń. W czasie zabaw ruchowych poznaje dziecko zakres swych możliwości, miarę wysiłku i stosunek do otaczającej rzeczywistości. Zabawy ruchowe są bezpośrednio związane z charakterystyczną dla całego okresu dziecięcego potrzebą aktywności. Odznaczają się one bogactwem, a jednocześnie prostotą ruchu. Oparte na utylitarnych formach ruchu, jak chód, bieg, skok, rzut, pełzanie itp., przyczyniają się do podnoszenia ogólnej sprawności fizycznej. Często są one podejmowane bez jakiegoś konkretnego cęlu. Radość tkwi w samej czynności, która sama w sobie jest celem. Zabawy przewyższają zdecydowanie inne formy działalności ruchowej człowieka swoją różnorodnością, swobodą działania, możliwością wyboru rozwiązań ruchowych pozwalających na równomierne angażowanie wszystkich partii mięśniowych, narządów wewnętrznych, systemu nerwowego, co daje okazję do wszechstronnego i wielokierunkowego oddziaływania na organizm, podnoszenia jego wydolności. Fizyczne osiągnięcie cieszy, podnosi samopoczucie, a równocześnie pomaga zyskać uznanie u przedszkolnych rówieśników. Droga do tych osiągnięć prowadzi właśnie przez zabawę. Na szybszy i prawidłowy rozwój sprawności fizycznych oraz umiejętności ich koordynowania wpływają w nie mniejszym stopniu zabawki. W procesie kierowania rozwojem motorycznym i sprawnością fizyczną należy brać pod uwagę doniosłą rolę własnej aktywności ruchowej dziecka . Zaspakajanie ich pragnień i potrzeby działania jest jednym z istotnych celów stymulowania ich wszechstronnego rozwój. Ruch w każdej postaci i natężeniu towarzyszy wszystkim czynnościom zabawowym dziecka, jest bowiem biologiczną potrzebą, przejawem i wyrazem witalności jednostki. Każdy moment dziecięcej ekspresji jest dla zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia cenny. Trzeba zatem przeznaczyć dużo czasu na swobodne, dowolne, nieograniczone inicjatywą dorosłych zabawy. Są one dla dzieci radosnym odprężeniem. W swobodnych i spontanicznie podejmowanych czynnościach zabawowych, nawet jeśli wiąże się z nimi znaczny wysiłek fizyczny, musimy cenić ich profilaktyczne i reakcyjne znaczenie jako czynnika regenerującego i ponoszącego wydolność organizmu. Całokształt programu rozwijania sprawności ruchowej można podzielić na cztery główne działy: * zabawy i ćwiczenia gimnastyczno- kształtujące, * zabawy i ćwiczenia rozwijające podstawową sprawność, * spacery, zabawy i ćwiczenia w terenie wraz z poznawaniem zasad ruchu drogowego, * zabawy i ćwiczenia o charakterze sportowym. Dziecko stopniowo przyzwyczaja się do zabaw i działań w zespole, wyrabia w sobie poczucie zbiorowej odpowiedzialności, rozwija uczucia przyjaźni, ogranicza egoistyczne dążenia.
Zabawa jest dla dziecka dużą przyjemnością, przebiega ona w atmosferze żywego zainteresowania. To uczuciowe przejęcie się zabawą, pobudza dziecko do żywej działalności, daje radość i zadowolenie, pobudza energię dziecka w zabawie. Ten niezwykle fascynujący, wyjątkowy proces, jakim jest bawienie się dziecka, pomaga mu zdobyć i rozwinąć wszystkie najważniejsze zdolności związane z zadaniami rozwojowymi, które świat stawia przed dzieckiem w wieku przedszkolnym. Dziecko, bawiąc się czynnie, wypoczywa, uczy się, wychowuje i aktywizuje, a towarzyszy mu uczucie swobody i radości. Dlatego też zabawa pozostaje najlepszym środkiem wychowania umysłowego, ruchowo- rekreacyjnego, społeczno- moralnego, estetycznego i zdrowotnego.