ABC rozwoju mowy dziecka

Mowa w dużej mierze wpływa na całokształt rozwoju dziecka, a szczególnie na jego powodzenia w szkole. Daje możliwość precyzyjnej komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie swoich myśli, własnych opinii i uczuć. Czasem koniecznym do szczególnie intensywnej pracy skierowanej na rozwój związanych z mową sprawności jest okres przedszkolny i wczesnoszkolny.

W rozwoju mowy dziecka wyróżnia się kilka okresów:

1. Okres melodii (0 – 9 m. życia), na okres ten przypada:

* Głużenie (2 – 5 m. życia) – to nieświadomy trening przygotowujący narządy mowy do mówienia. UWAGA! Głużą nawet dzieci niesłyszące!
* Gaworzenie (6 – 9 m. życia) – dziecko zaczyna powtarzać ciągi sylab i dźwięków własnych oraz zasłyszanych z otoczenia, świadomie bawi się głosem. UWAGA! Nie gaworzą dzieci niesłyszące!

2. Okres wyrazu (1 – 2 r. życia)

Dziecko wymawia pierwsze wyrazy „mama”, „tata”, „baba”, „nie”, wykonuje proste polecenia, coraz więcej powtarza po dorosłych, naśladuje głosy zwierząt, odgłosy pojazdów, wymawia samogłoski {a,u,i,o,y,e} oraz spółgłoski {m,b,p,t,n,ł,j,d}.

3. Okres zdania (2 – 3 r. życia)

Buduje proste zdania „mama daj”, ”mama chodź”, nazywa większość przedmiotów znanych z otoczenia, wymawia poprawnie coraz więcej głosek {k,g,l,s,z,c,dz}, trudniejsze głoski zastępuje łatwiejszymi zamiast „szafa” powie „safa” lub „siafa”, zamiast „rower” powie „jowej”.

4. Okres swoistej mowy dziecięcej (3 – 6 r. życia)

3 – 4 rok życia – buduje coraz dłuższe zdania, stosuje przeczenia, używa liczby mnogiej, częstym zjawiskiem w wypowiedziach dziecka jest przestawianie głosek, a nawet całych sylab, dziecko mówi zamiast „lokomotywa” – „komolotywa”, czasem mogą pojawić się powtórzenia sylab, wyrazów, przeciągania głosek tzw. rozwojowa niepłynność mowy.

4 – 5 rok życia – zadaje bardzo dużo pytań, buduje bogate zdania – używa coraz więcej przymiotników, potrafi opowiedzieć prostą historyjkę
Około 5 roku życia pojawiają się głoski (sz,ż,cz,dż,r)

5 – 6 rok życia – prawidłowo wymawia wszystkie głoski języka polskiego mowa jest wyraźna i poprawna, stosuje reguły gramatyczne, prowadzi swobodnie rozmowę nie odbiegając od tematu, opowiada bajki...

Najczęściej występujące wady wymowy u dziecka w wieku przedszkolnym :

* seplenienie – nieprawidłowa realizacja głosek (ś,ź,ć,dź,s,z,c,dz,sz,ż,cz,dż)
* rotacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski „r”
* kappacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski „k”
* gammacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski „g”
* lambdacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski „l”
* betacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski „b”
* mowa bezdźwięczna – wymawianie głosek dźwięcznych jak ich bezdźwięczne odpowiedniki {g → k}

Przyczyny zaburzeń mowy:

1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego:
* nieprawidłowa budowa podniebienia
* nieprawidłowa budowa języka
* zniekształcenia zgryzu
* anomalie zębowe
* przerost trzeciego migdałka
* polipy
* skrzywienie przegrody nosowej
* przerost śluzówki nosa

2. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy:
* niska sprawność języka, warg
* brak pionizacji języka (infantylne połykanie prowadzące do wsuwania języka między zęby)
* zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe

3. Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu:
* zaburzenie analizy i syntezy słuchowej
* zaburzenia słuchu fonematycznego
* wybiórcze upośledzenie słuchu
* obniżenie słyszalności (niedosłuch, głuchota)

4. Uwarunkowania środowiskowe:
* nieprawidłowe wzorce wymowy
* nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców brak stymulacji rozwoju mowy

5. Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego.

6. Opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.
Co powinno budzić niepokój?
* gdy dziecko około 3 roku życia mówi mało lub wcale nie mówi; nie wymawia głosek {ś,ź,ć,dź,l,k,g}
* pomiędzy 3 a 4 rokiem życia nie wymawia głosek {s,z,c,dz}
* podczas mówienia wsuwa język między zęby
* nadmiernie ślini się lub ssie kciuk
* ma otwartą buzię – oddycha ustami, chrapie
* mówi niewyraźnie, zniekształca brzmienie wyrazów
* kilkakrotnie powtarza pierwszą głoskę, sylabę zanim wypowie dany wyraz
* ma niską sprawność języka, zbyt krótkie wędzidełko pod językiem (nie potrafi unieść języka do górnych zębów)

Jak wspomagać rozwój mowy dziecka?

* mów do dziecka wyraźnie, krótkimi zdaniami, nie za szybko
* unikaj zdrobnień i mowy dziecięcej
* przeglądaj z nim książeczki nazywaj przedmioty na obrazkach
* moduluj własny głos, aby wzbudzić zainteresowanie dziecka np.: „Co to?”, „Nie ma?”, „O! Jest!”
* podczas oglądania telewizji, komentuj wydarzenia pojawiające się na ekranie, rozmawiaj z nim na ich temat
* opowiadaj i czytaj mu utwory literackie, zachęcaj do opowiadania ilustracji, historyjek obrazkowych, bajek
* daj dziecku czas na odpowiedź, zawsze odpowiadaj na pytania dziecka, starając się utrzymać kontakt wzrokowy
* recytuj proste wyliczanki, rymowanki, wierszyki, śpiewaj, włączaj w zabawę gesty ruchy, taniec czy rysunek
* baw się w wszelkiego rodzaju zabawy ruchowe, zabawy słowne typu „głuchy telefon”, zagadki
* wykonuj z dzieckiem ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny (język, podniebienie, wargi) np.: oblizuj wargi językiem, parskaj jak konik, wysuwaj wargi do przodu i cmokaj nimi...

Gdzie szukać pomocy?

Bezpłatną poradę logopedyczną można uzyskać we wszystkich poradniach psychologiczno – pedagogicznych oraz placówkach służby zdrowia (wymagane skierowanie od lekarza rodzinnego, karta ubezpieczenia zdrowotnego).

Bibliografia:
1. Michalak-Widera. Aby nasze dzieci mówiły pięknie.
2. Logopedia-Pytania i odpowiedzi Tom 2: Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, Opole 2003.