Profilaktyka socjoterapeutyczna w przedszkolu

1.ZAŁOŻENIA I CEL ZAJĘĆ SOCJOTERAPEUTYCZNYCH
W życiu małego dziecka szczególną rolę przypisuje się jego umiejętnościom poznawania otaczającego świata, rozumienia go, dostrzegania związków w nim zachodzących i współdziałania.
Wielu dzieciom dość trudno odnaleźć się w nowej grupie rówieśniczej,nawiązywać nowe kontakty a także radzić sobie z problemami i konfliktami.To rodzi problemy wychowawcze,z którymi nauczycielom,rodzicom czy opiekunom niełatwo jest sobie radzić.Powstające zaburzenia w funkcjonowaniu dzieci mogą się ujawniać w relacjach z rówieśnikami,dorosłymi,zadaniami a także z samym sobą.Brak reakcji ze strony dorosłych na pierwsze sygnały trudności mogą doprowadzić do poważnych trudności wychowawczych w późniejszym wieku dziecka.
Jedną z form pomocy dzieciom przejawiającym trudności wychowawcze są grupy terapeutyczne.
Socjoterapia jest metodą pracy w grupie,zakładającą realizację trzech podstawowych celów.Cele te powinny się wzajemnie przeplatać,podczas realizacji zajęć.Są to cele:terapeutyczne,edukacyjne i rozwojowe.
Cele terapeutyczne to tworzenie możliwości odreagowania emocji i napięć oraz uzyskanie korekcyjnych doświadczeń emocjonalnych pozwalających na zmianę wzorców zachowań i zmianę sądów poznawczych w trakcie uczestnictwa w zajęciach.
Cele edukacyjne pozwolą zdobyć dzieciom wiedzę o problemach,będących podstawowymi i aktualnymi dla grupy.Dzieci,poznając różnorodne zagadnienia,mogą lepiej funkcjonować społecznie i radzić sobie z problemami.
Cele rozwojowe oznaczają nabywanie podczas zajęć umiejętności społecznych przydatnych w radzeniu sobie z problemami,które służyć będą jego rozwojowi
społecznemu i osobistemu.

Należy jednak pamiętać,że treści,metody i sposoby ich realizacji muszą być ściśle powiązane z wiekiem uczestników.

2.METODY,FORMY I TECHNIKI PRACY

W socjoterapii wykorzystuje się różne metody pracy z grupą.
Do podstawowych zaliczyć możemy :krąg i rundka jako technika dzielenia się z innymi własnymi doświadczeniami.Siedzenie w kręgu daje możliwość wszystkim uczestnikom grupy zachować bezpośredni kontakt wzrokowy,sprzyja nawiązaniu kontaktu emocjonalnego,wyrównuje pozycje społeczne,a także zmniejsza dystans między prowadzącymi dorosłymi ,a dziećmi.
„Krąg jest stałym elementem zajęć socjoterapeutycznych na ich początku i końcu”(Sawicka K.,1998,s.22).
Rundka zaś jako technika pomaga zwerbalizować swoje uczucia.Wykorzystywana jest głównie w podsumowaniu ćwiczeń i polegać może na kończeniu rozpoczętego zdania czy udzielaniu odpowiedzi na postawione pytanie.Rundka oznacza,że każdy ma prawo (nie obowiązek)
wypowiedzieć się,gdy inni słuchają i nie komentują wypowiedzi.Zasada ta dotyczy również prowadzącego.
„Burza mózgów”-jest kolejną techniką stosowaną w pracy z grupą.Jej celem jest aktywizacja grupy i wyzwolenie w niej potencjału twórczego.Propozycje,które płyną od grupy mogą być realne,nierealne,a nawet absurdalne.Nie decyduje bowiem ich jakość,a ilość wygenerowana w jak najkrótszym czasie.Z utworzonej listy-grupa ma wybrać najbardziej skuteczny lub najciekawszy pomysł.
Rysunki i prace plastyczne-to bardzo ważna forma wypowiedzi,szczególnie dla dzieci,które mają problem z werbalizacją.”W twórczości plastycznej dziecko pokazuje swoją wiedzę o świecie i swój stosunek emocjonalny do jego elementów,pokazuje co widzi,co czuje,jak myśli” (Lovenfeld,Brittain 1977).Dzieci chętnie wypowiadają się za pomocą rysunku.
„Twórczość plastyczna wykonywana w grupie lub przez grupę ze względu na posługiwanie się kodem pozawerbalnym,a zatem uniwersalnym,sprzyja lepszemu porozumiewaniu się”(Kołodziejczyk,Czemierowska 1993).
Działania plastyczne grupy powinny być zaplanowane.Wykorzystuje się w nich takie techniki plastyczne i tematykę,które każdemu umożliwiają wypowiedzenie się.
Inną formą pracy w socjoterapii jest śpiew i muzykowanie.
Dzieci chętnie wyrażają swoje uczucia. Piosenki są dobierane pod kątem podejmowanej tematyki. Wykorzystane również zostaną przedmioty wydające różnorodne dźwięki. Znaczenie muzyki dla człowieka jest nieocenione. Do jej zalet należy:
– ujawnianie i rozładowanie zablokowanych emocji i napięć;

- osiąganie integracji w grupie, poprawa komunikacji;
- nauka odpoczynku i relaksacji;
- usprawnienie funkcji percepcyjno – motorycznych;
- uwrażliwienie na muzykę i przyrodę;
– poprawianie kondycji psychofizycznej, wzrostu pozytywnego nastawienia do życia
i sił witalnych.
Inscenizacje, odgrywanie scenek to technika korekcyjna i ucząca nawiązująca do psychodramy. Polega na odegraniu jakiegoś zdarzenia według gotowego scenariusza lub scenariusza przygotowanego przez grupę. Tematem inscenizacji są rzeczywiste problemy członków grupy. Odgrywanie scenek umożliwia wczucie się w sytuację innej osoby i jej zrozumienie, poruszenie ważnego problemu, odreagowanie emocjonalne ze zwrotną informacją od członków grupy.
Podstawową formą pracy socjoterapeutycznej jest zabawa, będąca jednocześnie główną aktywnością dziecka w wieku przedszkolnym. Zabawą określa się „każdą czynność swobodnie i samorzutnie wykonywaną tylko dla pozytywnego zadowolenia, jakie daje jej dokonanie” (Znaniecki, 1974, s.260). Terapeutyczna rola zabawy polega na tym,iż podejmując działalność zabawową Terapeutyczna rola zabawy polega na tym,iż podejmując działalność zabawową uwalniamy się na ten czas od codziennych zdarzeń życiowych, od surowych wymagań stawianych nam przez otoczenie lub przez samych siebie, od podejmowania ważnych decyzji (Suchodolski, 1976, s 215)„Zabawa pozwala na doświadczanie humoru, nieskrępowanej radości, przyjemności z bycia razem bez zobowiązań, na doświadczanie swobodnej ekspresji, odprężenia psychicznego i fizycznego” (Sawicka, 2004, s.25). Zabawa nie jest zatem działalnością obowiązkową,wynika z potrzeby danej chwili,dostarcza określonych przeżyć oraz sprawia przyjemność,zadowolenie,radość.
Propozycje zabawowe mają zwykle swój początek i koniec,określoną fabułę i treść oraz organizację.W swojej treści odwołują się do wyobraźni uczestników,do określonych symboli,do aktywności ruchowej lub do idei dziecięcych zabaw konstrukcyjnych.

3.PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ
Zajęcie I „Poznajemy się”

Cele:nawiązywanie kontaktu,kształtowanie otwartości w stosunku do innych osób,integracja grupy.

1.Powitanie ze śpiewem znane wszystkim przedszkolakom :”Witam was!”(wykorzystanie podkładu muzycznego.
2.Autoprezentacja:
Osoba prowadząca przedstawia się i prosi o przedstawienie się dzieci.
3.”Gra w imiona z kłębkiem wełny”:
Pierwsza osoba z kręgu trzyma kłębek wełny.Podaje swoje imię,mówi z jakiej grupy jest/gdzie mieszka,a następnie przekazuje kłębek wełny kolejnemu dziecku.Zabawę rozpoczyna osoba prowadząca.
4.”Zwierzątka”:
Dzieci podają nazwę swojego ulubionego zwierzątka,rozbiegają się po sali i naśladują je.
5.Rysunkowa autoprezentacja:
Wszystkie dzieci rysują swoje portrety.Następnie pokazują je kolejno w kręgu,
mówiąc :”To ja ......Lubię...”Z wykonanych rysunków tworzą książeczkę i wspólnie ozdabiają stronę tytułową.
6.Zabawa wizualizacyjna:”Spacer brzegiem morza”:
Dzieci wygodnie kładą się na dywanie,zamykają oczy i wyobrażają sobie to,co wypowiada prowadzący.W tle słuchać spokojną muzykę (2-5min).
7.Pożegnanie w kręgu:”Iskierka przyjaźni”:
Prowadzący przekazuje uścisk dłoni wraz ze słowami:”Iskierkę przyjaźni przesyłam w krąg-niech szybko wróci do moich rąk”.
8.Ewaluacja zajęcia:
Dzieci przyklejają na tablicy kwiatka,zgodnie z nastrojem jakim kończą dzisiejsze zajęcia.

Zajęcie II „Tworzymy grupę-ustalamy zasady”

Cele:odreagowanie napięć i emocji,wytworzenie bezpiecznej atmosfery w grupie poprzez zabawę,
ustalenie norm i reguł grupowych.
1.Śpiewne powitanie :”Witam was!”.
2.Zabawa „Balon”:
Uczestnicy zajęć ustawiają się w ciasnym kole.Podają sobie ręce i recytując rymowankę,tworzą jak największy krag,aż do chwili jego zerwania.
„Baloniku nasz malutki,rośnij duży,okrąglutki.
Balon rośnie,że aż strach.Przebrał miarę no i....trach!”

3.”Wykrzyczenie swoich imion”-każde dziecko przypomina swoje imię i wszyscy razem je wykrzykują.
4.Stworzenie sytuacji problemowej,wprowadzającej dzieci w tematykę norm grupowych.
Odczytanie wiersza :”Kaczka dziwaczka” i rozmowa o tym,jak wyglądałoby nasze życie,gdyby każdy zachowywał się tak,jak bohaterka tego utworu.

5.Rozmowa n/t zasad,jakie powinny obowiązywać w grupie metodą „burzy mózgów”:
Każde dziecko zastanawia się i mówi propozycje zasad w grupie,dzięki którym możemy czuć się bezpiecznie i dobrze.Prowadzący spisuje zasady na dużym arkuszu lub uczestnicy rysują ilustrację/obrazek odpowiadający danej zasadzie.W ten sposób powstaje kontrakt.
Każde dziecko składa pod nim swój „podpis”,odciskując swoją dłoń.
6.Zabawa ruchowa:”Studio dziwnych kroków”:
Prowadzący podaje instrukcje sugerujące dzieciom różnego typu poruszanie się po sali,np:
-chodzimy trzymając się z tyłu za jedną nogę,
-chodzimy z ciężkim workiem na plecach,
-chodzimy po wąskiej kładce.

7.Ćwiczenie oddechowe”Serwetka”:
Dzieci otrzymują papierową serwetkę i dmuchają na nią,trzymając ją przed soba przy akompaniamencie cichej muzyki.
8.Rundka kończąca zajęcia:
„Dziś najbardziej mi się podobało...”,Najbardziej nie podobało mi się...”-swobodne wypowiedzi dzieci.
9.Ewaluacja zajęć:
Dzieci przyklejają kwiatka,zgodnie z nastrojem w jakim kończą dzisiejsze zajęcie.

ZAJĘCIE III „Wyrażamy uczucia i szanujemy uczucia innych”

Cele:rozpoznawanie uczuć u siebie i u innych,odkrywanie siebie,dostrzeganie potrzeb innych,budowanie empatii.

1.Powitanie-rozpoczęcie zajęć zgodnie z przyjętym rytuałem.
2.Zabawa z piłką:
Dzieci ustawiają się w szerokim kręgu.
Otrzymują nadmuchaną piłke,którą mają rzucać (wymieniają imię osoby,do której rzucają).
3.”Malowanie uczuć”-dzieci malują kartkę kolorem,który najbardziej się im kojarzy z aktualnie przeżywanym przez nich nastrojem.
4.”Obrazki moich uczuć”:
Dzieci dzielą się na dwu/trzy osobowe zespoły i tworzą obrazy uczuć,wycinając z wiekszego zbioru obrazków znalezionych w katalogach,czasopismach,prospektach,na pocztówkach wybrane uczucia i przyklejają je na większych arkuszach szarego papieru.Tworzą obrazy:radości,smutku,złości,zdziwienia,strachu-prezentacja prac i zawieszenie ich na tablicy.
5.Rundka „Uzupełnij zdania”:

Prowadzący podaje początek zdania,a każde dziecko kończy je zgodnie z własnymi doświadczeniami,np.:”Boję się,że...”,”Smucę sie,gdy...”,”Cieszę się,gdy...”.
6.Zabawa „Rekin”:
Dzieci siadają na podłodze,w siadzie płaskim,w kręgu i trzymają mocno koc na wysokości brody.
Jedno z dzieci-”rekin”-wchodzi pod naprężoną tkaninę i próbuje wciągnąć wybraną przez siebie osobę pod koc.Podsumowaniem zabawy jest rozmowa na temat:”Jak czułeś się w roli rekina?”,”Co czułeś będąc w roli ofiary?”.
7.Podsumowanie zajęć w rundce i pożegnanie w kręgu :”Iskierka przyjaźni”:
Prowadzący przekazuje uścisk dłoni wraz ze słowami :”Iskierkę przyjaźni przesyłam w krąg,niech szybko wróci do moich rąk”.

ZAJĘCIE IV „Wzmacniamy poczucie własnej wartości”

Cele:rozbudzenie gotowości do swobodnego wypowiadania się,pokonywanie lęku przed wystąpieniem publicznym,wzmacnianie poczucia własnej wartości.
Przebieg:
1.Powitanie w kręgu piosenką:
”Wszyscy są,witam was,zaczynamy już czas.Jestem ja-jesteś ty.Raz,dwa,trzy!”.
2.Rundka:”Czuję się dziś,jak...”-dzieci wybierają z pudełka z różnymi przedmiotami ten,który jest najbliższy jego aktualnemu uczuciu,np.piłeczkę i mówi:”czuję się jak ta piłeczka:okragła i podskakująca z radości”.
3.”Dwa rzędy”-Dzieci ustawiają się w dwa rzędy,twarzami do siebie.Wyobrażają sobie,że spotykają znajomych.Podchodzą do siebie,witają się kolejno i zamieniają miejscami.
Podsumowanie:”Co było w tym zadaniu najtrudniejsze?”
4.”Jestem gwiazdą”-Dzieci ustawiają się w szpaler.Każde z nich przechodzi kolejno przez jego środek,owacyjnie witane przez pozostałych członków grupy.Ćwiczenie kończy rundka:
„Kiedy muszę wyjść na środek,czuję się...”

5.Ćwiczenie ruchowe z elementami pantonimy-
Dzieci chodzą swobodnie po sali,poruszając się zgodnie z instrukcją prowadzącego:idziemy,skacząc po kamieniach,idziemy,trzymając na plecach worek ziemniaków,idziemy tak jak słonie itp.
6.Zabawa „Ciasto”-zabawę prowadzi się do muzyki z „Wstępu do pedagogiki zabawy”.
Siedzimy w kręgu,lewą rękę wyciągamy przed siebie i zginamy w łokciu,nastepnie:
-ucieramy składniki na ciasto,kręcąc prawą ręką-8 razy,
-8 razy otrzepujemy ręce,
-wbijamy 4 jajka (prawą reką siegamy za lewe ramię,bierzemy jajko,rozbijamy je o ramię,wlewamy jajko do składników w misce i mówimy „chlup” i wyrzucamy skorupki przez ramię,mówiąc „siup”.
Lewą ręką sięgamy za prawe ramię i robimy to samo.Powtarzamy jeszcze raz prawą i lewą ręką,
-wałkujemy ciasto obiema rękami przed sobą-4 razy,
-ozdabiamy kremem (8 razy),składamy dłonie w piąstki,kładziemy jedną na drugiej (pionowo) i palce górnej ręki rytmicznie otwieramy i zamykamy,
-posypujemy bakaliami (4 razy) i gotowym ciastem częstujemy osobę po naszej prawej i lewej stronie.
7.Podsumowanie zajęć w rundce (Najbardziej podobało mi się...) i pożegnanie w kręgu „Iskierka przyjaźni”.
8.Ewaluacja zajeć-dzieci przyklejają kwiatka zgodnie z nastrojem w jakim kończą dzisiejsze zajęcie.

Opracowanie:
Barbara Brodnicka-Gryska