Problemy wychowawcze w edukacji wczesnoszkolnej

PROBLEMY WYCHOWAWCZE W EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ.
Dusza dziecka jest równie złożona jak nasza,
pełna podobnych sprzeczności,
tragicznie zmagająca się z odwiecznym:
pragnę, ale nie mogę,
wiem, że należy, ale nie podołam.
Janusz Korczak

Każdy nauczyciel w swojej codziennej pracy spotyka się
z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze. Pojęcie „trudności wychowawcze” jest do dziś bardzo nieprecyzyjne i wieloznaczne. Często przypisuje się je uczniom, którzy:
• Sprawiają nauczycielom wiele kłopotów i nie poddają się oddziaływaniom pedagogicznym
• Czynią niezadowalające postępy w nauce, pomimo, że posiadają opinię uczniów zdolnych
• Nie potrafią lub nie są w stanie nawiązać poprawnych stosunków interpersonalnych i społecznych z rówieśnikami
i dorosłymi, wskutek czego popadają z nimi w częste konflikty
•„Sami nie wiedzą, czego chcą”- są uwikłani w wewnętrzne konflikty, wywierające wyraźne piętno w ich zachowaniu.
Maria Przetacznikowa uważa, że: „termin trudności wychowawcze aczkolwiek rozumiany subiektywnie
i niejednoznacznie okazuje się użyteczny, ze względu na swa funkcjonalność, stanowiąc pomost pomiędzy techniczną
i niedostępną dla ogółu rodziców terminologię psychiatryczną i psychologiczną, a językiem”.
Pojęcie to utożsamia się z określonymi sposobami zachowania się dzieci i młodzieży, rzadko natomiast rozumie się przez nie pewne cechy osobowości, jakimi wyróżniają się uczniowie trudni od pozostałych.
Problem przyczyn trudności wychowawczych był i jest podejmowany /w ostatnich latach coraz częściej/ zarówno przez pedagogów, jak i psychologów, psychiatrów i socjologów. Przeprowadzono wiele badań w tym zakresie, które niestety nie pozwoliły ustalić w sposób jednoznaczny przyczyn występowania trudności wychowawczych. Analizując wyniki badań specjaliści doszli do wniosku, że źródłem problemów wychowawczych jest co najmniej kilka czynników. Według M. Żebrowskiej są to:
• Zadatki organiczne, które dziecko przynosi ze sobą świat,
• Środowisko obejmujące swym zasięgiem wszelkie bodźce na dziecko z zewnątrz
• Aktywność własna ucznia zależna częściowo od zadatków wrodzonych i wpływów środowiska, w którym przebywa
• Oddziaływania wychowawcze, które jest świadomie organizowaną aktywnością własną dziecka.
Wyróżnia się także :
• Przyczyny endogenne tkwiące w dziecku
• Przyczyny egzogenne tkwiące w środowisku otaczającym dziecko
Istnieje jeszcze wiele innych podziałów trudności wychowawczych. Mieczysław Łobocki dzieli je na:
• Przyczyny tkwiące w środowisku rodzinnym
• Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym
• Przyczyny tkwiące w uczniu

Przyczyny tkwiące w środowisku rodzinnym to:
1. Sytuacja życiowa dziecka w rodzinie- najniebezpieczniejsza przyczyna pojawiających się trudności wychowawczych. Wynika ze struktury rodziny i występujących w niej wydarzeń losowych. Nadmierna opieka i troska rodziców sprawia, że niektóre dzieci nie są zdolne normalnie funkcjonować wśród społeczności, a wygórowana ambicja rodziców sprawia, że potomka cechuje przesadny egocentryzm i egoizm. Natomiast brak zainteresowania dzieckiem przez rodziców może spowodować, że czuje się ono pozbawione rodzicielskiej miłości, zdane tylko na siebie.
2. Warunki materialne rodziny – niskie zarobki, złe warunki lokalowe, nieprawidłowe warunku higieniczne i sanitarne, ale i bogactwo, przepych, które często powodują, że uczeń taki uważa się za lepszego od innych, wywyższa się, jest niegrzeczny, bywa agresywny.
3. Dezintegracja życia rodzinnego – przejawia się
w konfliktowym współżyciu rodziców (ciągłe awantury, niesnaski, alkoholizm) lub ich rozwodem lub seperacją. Dziecko pozbawione zostaje ciepła uczuciowego, bezpieczeństwa i wspólnoty rodzinnej.
4. Nieprawidłowe postawy rodziców – nadmierny dystans uczuciowy rodziców w stosunku do dziecka lub nadmierna na nim koncentracja uwagi. Zarówno jedna, jak i druga postawa wywierają szkodliwy wpływ na ucznia.
5. Błędy wychowawcze rodziców- zły przykład postępowania rodziców, których świadkiem jest dziecko, niejednakowe traktowanie potomstwa, nadmierne zabieganie o postępy w nauce szkolnej, brak poszanowania dziecka do tajemnic.

Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym to:
1. Przyczyny organizacyjne takie jak nadmiernie przeładowane programy nauczania, podręczniki pisane przez fachowców, którzy często nie liczą się ze sposobem myślenia i uzdolnienia uczniów, zbyt liczne klasy i szkoły, nieuwzględnianie potrzeb psychospołecznych uczniów.
2. Przyczyny psychologiczno-społeczne, które powodują występowanie trudności wychowawczych to przede wszystkim zaniżone oczekiwania nauczyciela wobec ucznia, jego niska pozycja w klasie, nieznajomość ucznia i jego środowiska rodzinnego przez wychowawcę.
3. Przyczyny pedagogiczne łącznie z dydaktycznymi polegają na przymuszaniu uczniów do nauki szkolnej za pomocą różnych sankcji, gróźb, nakazów i poleceń,a towarzyszy temu przesadny dydaktyzm czyli wyraźna przewaga w procesie nauczania funkcji informacyjnej nad funkcją kształcącą i wychowawczą.
Przyczyny tkwiące w uczniu / biopsychiczne lub organiczne / to:
1. Czynniki genetyczne –przechodzące z pokolenia na pokolenie lub nabyte
2. Uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego – urazy czaszki lub mózgu, które powstały w życiu płodowym , podczas porodu lub później
3. Obniżony poziom sprawności umysłowej wyrażający się niskim ilorazem inteligencji u uczniów,
4. Zaburzenia somatyczne – różnego rodzaju schorzenia np. układu krążenia, trawienia, moczowego, wydzielania gruczołów dokrewnych, wady słuchu, wzroku.

Przyczyny, które wymieniłam nie wyczerpują całego ich rejestru. Istnieją przyczyny tkwiące w środowisku rówieśniczym uczniów, warunkach społeczno-ekonomicznych, kulturowych, sytuacji politycznej kraju, a także miejsca stałego zamieszkania, przyczyny etniczne, a nawet klimatyczne. Także przyczyny trudności wychowawczych, które tkwią w środowisku rodzinnym, szkolnym oraz w samym uczniu przytoczone wyżej nie są kompletnym ich przedstawieniem. Na przykład w przedstawieniu przyczyn biopsychicznych brak jest nieprawidłowości w zakresie właściwości pozaintelektualnych, które sprzyjają występowaniu trudności wychowawczych.
Trudnościom wychowawczym należy zapobiegać poprzez usuwanie ich przyczyn. Należy się jednak liczyć z faktem, iż nie zawsze uznana przez nas przyczyna jest wiodąca lub jedyna. Najczęściej źródłem problemów są różne syndromy przyczyn w obrębie poszczególnych grup i w ramach wszystkich możliwych czynników warunkujących te problemy. Uczeń nie poddaje się jednej lub dwóm przyczynom wywołującym problemy wychowawcze. Załamuje się najczęściej w wyniku zsumowania się kilku przyczyn, powodujących kulminację negatywnych przejawów zachowania.

Rodzaje trudności wychowawczych w edukacji wczesnoszkolnej to przede wszystkim problemy związane z defektami lub uszkodzeniami narządu zmysłu ( wady wymowy, słuchu, wzroku), zaburzenia w rozwoju psychicznym ( upośledzenia umysłowe, dysharmonie rozwojowe, parcjalne deficyty rozwojowe, ociężałość umysłowa, nadpobudliwość psychoruchowa, zahamowanie psychoruchowe, nerwowość, niedostosowanie społeczne, przestępczość nieletnich). Dzieci upośledzone umysłowo dzielimy na dzieci nadpobudliwe, impulsywne, podniecone lub bierne, spokojne, apatyczne.

Wychowawca powinien przede wszystkim zapobiegać występowaniu trudności wychowawczych, a jeżeli już się pojawią starać się je likwidować i przezwyciężać.
Może to robić w następujący sposób:
• Traktując ucznia podmiotowo, czyli traktować każdego ucznia jako jednostkę autonomiczną, która bez względu na wpływy i uwarunkowania zewnętrzne ma prawo do własnej podmiotowości tj. wewnętrznej niezależności i odpowiedzialności za własne postępowanie.
• Utrzymując karność wśród uczniów
• Prawidłowo organizując pracę i życie uczniów, dopasowując procedury organizacyjne do możliwości uczniów, ich samopoczucia, zaangażowania emocjonalnego w sprawy klasy i szkoły, zainteresowań i potrzeb wynikających z aktualnej sytuacji w życiu społecznym.
• Porozumiewając się z uczniami na zasadzie komunikatów werbalnych mających przewagę nad komunikowaniem się środkami pozajęzycznymi.

Jednym z istotnych warunków zapobiegających trudnościom wychowawczym jest stała współpraca nauczycieli z rodzicami uczniów, którzy je sprawiają. Wychowawca powinien zasięgać opinii pedagoga szkolnego i jak najszybciej kierować ucznia do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej celem przeprowadzenia odpowiednich badań. Niebagatelnym warunkiem zapobiegania i przeciwdziałania nieprzystosowaniu społecznemu uczniów jest współdziałanie wszystkich nauczycieli, wykazywanie im cierpliwości, wyrozumiałości, wyróżnianie się ogromnym talentem i taktem pedagogicznym. Należy pamiętać o tym,że dziecko nie jest złe od urodzenia lecz uczy się złości, nienawiści, obłudy od nas – dorosłych. Dlatego też każdą trudność wychowawczą należy traktować indywidualnie, dokładnie ją przeanalizować, aby jak najszybciej dotrzeć do źródeł, które ją wywołują i umieć pomóc małemu człowiekowi.