Ekonomia żetonowa w klasach 0-1

Joanna Skarupska

EKONOMIA ŻETONOWA W GRUPIE DZIECI SZEŚCIO- I SIEDMIOLETNICH

Ekonomia żetonowa jest jedną z behawiorystycznych procedur terapeutycz-
nych stosowanych m.in. w celu wywołania i utrwalenia pewnych zachowań. Zastosowałam ją w grupie moich uczniów tj. dzieci sześcio- i siedmioletnich, ponieważ prowadzę klasę łączoną „0”- I.
Rozpoczęłam siadając z dziećmi w kręgu, podobnie jak zawsze, gdy wprowadzamy nową jednostkę tematyczną lub rozmawiamy o
ważnych wydarzeniach z życia klasy, szkoły czy o tym, co dzieci chciałyby robić, o czym porozmawiać itp.. Przeprowadziłam pogadankę na temat właści- wego zachowania w klasie na lekcji, na przerwie. Dzieci chętnie brały udział w rozmowie, przedstawiały w formie scenek zachowania właściwe i niewłaściwe.
W trakcie dyskusji starałam się tak pokierować rozmową, aby zwrócić uwagę uczniów na pewne określone zachowania, które chciałam wywołać i utrwalić.
Spisałam wszystkie propozycje podawane przez dzieci, a spośród nich wybraliś-
my trzy zasady dla kl. „0” i trzy dla klasy I , które uznaliśmy za najważniejsze.
Zasady dla kl. „0” :
1. Po zabawie zawsze sprzątamy zabawki.
2. Rozmawiamy cicho, nie przeszkadzamy sobie.
3. Pożyczamy sobie przybory.
Zasady dla kl. I :
1. Na lekcji nie chodzimy po klasie.
2. Mamy porządek na ławce i na półce.
3. Pomagamy sobie wzajemnie i pożyczamy przybory.
Po dyskusji na temat zachowania wyjaśniłam dzieciom, na czym będzie
polegała zabawa, którą rozpoczynamy. Dzieci dowiedziały się, że wspólnie wybrane zasady zostaną zapisane i wywieszone w widocznym miejscu. Dla
przedszkolaków oprócz zapisu będą one również przedstawione w formie rysun-
ku. Za każde pożądane zachowanie uczeń będzie otrzymywał żetony, a po tygodniu będzie mógł je wymienić na nagrodę.
Uczniowie bardzo entuzjastycznie zareagowali na tę propozycję, głównie ze względu na możliwość otrzymania nagrody. Rodzaje nagród jakie wybrały dzieci, to: naklejki, gumy, lizaki, cukierki, podlewanie kwiatów, rozdawanie pomocy do pracy indywidualnej, prowadzenie zabawy ruchowej, znaczek „uś-
miechnięte słoneczko” , zabawa traktorkiem. Pojawiły się również takie propozycje, jak: samochód zdalnie sterowany, książka, gra planszowa i należało dzieciom wytłumaczyć, dlaczego nie mogą otrzymać tak wartościowych nagród.
Ustaliliśmy, że w pierwszym tygodniu główną nagrodą (za największą ilość żetonów) będą naklejki, a za kolejne miejsca: prowadzenie zabawy ruchowej, roznoszenie pomocy dydaktycznych i cukierki.
Jako żetony dzieci wybrały większością głosów - choinki.
Wprowadzenie w życie ekonomii żetonowej okazało się ciekawą formą urozmaicenia zajęć. Dzieci często same upominały się o żetony i wielką radość sprawiało im ich gromadzenie. Przedszkolaki chętniej sprzątały zabawki po skończonej zabawie, nie było już konieczne kilkakrotne zwracanie uwagi na uporządkowanie sali. Trudno im było natomiast przestrzegać zasady cichej rozmowy, ponieważ jest to grupa dzieci bardzo żywiołowych i aktywnych, które lubią być w centrum uwagi. Zupełnie inaczej było z zasadą dotyczącą pożycza- nia sobie przyborów szkolnych. Uczniowie stali się wobec siebie bardziej uczynni i życzliwi. Na uwagę zasługuje fakt, że zmieniło się postępowanie dzieci, które do tej pory niechętnie dzieliły się z innymi swoją własnością.
Uczniom klasy I najtrudniej było przestrzegać pierwszej zasady tzn. „na lekcji nie chodzimy po klasie”, głównie ze względu na naukę w klasie łączonej i specyfikę pracy w takiej grupie. Dzieci wykorzystywały każdą okazję, aby podejść do kolegi czy pójść sprawdzić, co robi „zerówka”. Po wprowadzeniu
żetonów wystarczyło wskazać na planszę z zapisanymi zasadami , a dzieci wracały na swoje miejsce. Po kilku dniach „wędrowanie” po klasie stało się sporadyczne. Zasady – druga i trzecia czyli porządek na ławce i uczynność wobec innych zostały dosyć szybko przyswojone przez wszystkich uczniów.
Nastawienie dzieci wobec – jak ją same nazwały – „zabawy w dobre zachowanie” było w większości przychylne. Tylko jeden chłopiec już na początku negatywnie zareagował na nową sytuację. Jako jedyny, po pierwszym dniu stwierdził, że nie chce żetonów i takich nagród. Dla niego nagrodą byłby nowy samochodzik lub gra komputerowa. Jednakże, kiedy za każde właściwe zachowanie zawarte w umowie otrzymywał żeton i zebrał ich dosyć dużo, jego stosunek do zabawy zmienił się i dało się zauważyć, że zależy mu na nagrodzie i coraz bardziej się stara.
W dniu, w którym miała nastąpić wymiana żetonów na nagrody, dzieci były bardzo podekscytowane. Każde z nich przeliczało swoje „choinki”. Zgodnie z wcześniejszą umową uczniowie, którzy mieli najwięcej żetonów otrzymali komplet naklejek (dwoje dzieci), dwoje miało przez następny tydzień prowadzić zabawy ruchowe (dwie w ciągu dnia), jedno dziecko miało w nagrodę pomagać w roznoszeniu pomocy dydaktycznych, a pozostali uczniowie otrzymali cukierki. Następnie ustaliłam z dziećmi nową listę nagród i czas zbierania żetonów – tym razem 8 dni. Zasady pozostały te same, ponieważ uznałam, że jeszcze nie wszyscy i nie zawsze je respektują.
Obecnie nadal kontynuuję z moją klasą ekonomię żetonową, ponieważ dzieci nadal chcą w niej uczestniczyć. Do naszej listy zasad dopisaliśmy dwie nowe, tj.:
1. Układamy swoje ubrania przed gimnastyką.
2. Grzecznie idziemy do stołówki.

Plusy i minusy ekonomii żetonowej:
(+) Uczniowie chętnie biorą udział w „zabawie”.
(+) Widać rzeczywiste efekty stosowania tej procedury – dzieci starają się
dostosowywać do ustalonych reguł.
(+) Chcąc przypomnieć o określonym zachowaniu wystarczy wskazać na listę
zasad, zamiast kolejny raz powtarzać co należy zrobić i jak się zachować.
(+) Dzieci nawzajem przypominają sobie o właściwym zachowaniu.

(-) Głównym minusem tej procedury jest to, że wymaga ona od nauczyciela
szczególnej koncentracji, aby wychwycić i nagrodzić wszystkie pożądane
zachowania. Jest to trudne zwłaszcza w klasie łączonej, kiedy większą uwa-
gę skupia się raz na jednej, a raz na drugiej grupie uczniów. Nauczyciel nie
zawsze ma możliwość zaobserwowania i nagrodzenia wszystkich dzieci.

Jak wynika z powyższego zestawienia wartości pozytywne przeważają nad negatywami, dlatego uważam, że warto jest zastosować ekonomię żetonową
przynajmniej przez pewien okres czasu, aby zwrócić uwagę uczniów na określone zachowania i postarać się je wywołać lub zmienić.