Kamishibai w pracy logopedy

Kamishibai w pracy logopedy

Ze sztuką Kamishibai po raz pierwszy zetknęłam się na szkoleniu, na które trafiłam zupełnie przypadkowo – zaintrygowała mnie egzotyczna nazwa. Już po pierwszym dniu szkolenia (kiedy to zaprezentowano tylko jej podstawowe zastosowanie) wiedziałam, że muszę mieć tę magiczną drewnianą skrzyneczkę. Czułam, że drzemią w niej nieograniczone możliwości do wykorzystania w pracy z dziećmi. I rzeczywiście jest w tej skrzyneczce coś, co wyjątkowo skutecznie przyciąga i koncentruje uwagę dzieci na długo.
Na co dzień prowadzę terapię logopedyczną w szkole specjalnej. Praca z dziećmi z niepełnosprawnością umysłową stawia przed nauczycielem bardzo często duże wyzwanie, a dzięki Kamishibai może stać się ona prawdziwą terapeutyczną przygodą. Muszę przyznać, że wprowadzenie do mojej pracy sztuki Kamishibai nadało nową jakość moim zajęciom. Moi uczniowie pokochali opowieści z drewnianej skrzyneczki od pierwszych zajęć. Rozumieli je, długo koncentrowali na nich uwagę ( w przypadku niektórych moich uczniów to naprawdę niełatwe zadanie), podejmowali zabawy tematyczne wymyślane wokół fabuły. W przeciągu ostatniego roku szkolnego Kamishibai stało się naszą ulubioną pomocą dydaktyczną.
Kamishibai (jap. kami – papier, shibai – sztuka) oznacza teatr obrazkowy lub inaczej teatr ilustracji. Jest to tradycyjna, japońska sztuka czytania czy też opowiadania, która wymaga dwóch elementów:
kartonowych plansz z ilustracją z jednej strony i tekstem z drugiej,
drewnianego parawanu (jap. butai).
Ilustrowane plansze wkłada się do drewnianego teatrzyku. Można porównać te plansze do papierowych „slajdów.” Publiczność cały czas ma przed oczami duże, czytelne obrazki i jednocześnie słucha czytanej lub opowiadanej historii. Ilustracja nie stanowi jedynie dodatku do tekstu, jak to bywa w przypadku tradycyjnej książki. Tekst i ilustracje są tu równie ważne i wzajemnie się uzupełniają, aby wzmocnić w ten sposób siłę przekazu, a tym samym istotny efekt koncentracji u dziecka.
Kamishibai ma ogromne walory dydaktyczne i szeroki wachlarz zastosowań. Nadaje się do pracy z dziećmi i młodzieżą w każdym wieku i na każdym poziomie językowym, uczy poprzez zabawę, ułatwia zrozumienie tekstu, pobudza wyobraźnię, poszerza słownictwo, zależnie od sposobu zastosowania może pomóc rozwijać sprawność słuchania, mówienia, pisania i czytania. Doskonale sprawdza się w nauce opowiadania i formułowania samodzielnych wypowiedzi, w nauce tworzenia i pisania opowiadań, nauce tworzenia ilustracji.
Kamishibai daje duże możliwości wyboru interesującej nas aktywności ucznia - dziecko może być odbiorcą, narratorem, ilustratorem, ale też autorem opowieści.
Na początku mojej przygody z kamishibai w pierwszej kolejności wykorzystywałam dostępne już na polskim rynku wydawniczym gotowe bajeczki Kamishibai, które oparte są na tradycyjnych wartościach, dostarczają dziecku wzorów moralnego postępowania. W opowieściach pojawia się wiele spraw bliskich dzieciom. Za ich pomocą nie tylko nazywamy, ale też opowiadamy świat. Opowiadania Kamishibai to historie pełne sensu, dzięki czemu stanowią doskonały pretekst do rozmowy z dzieckiem o emocjach, uczuciach i wartościach. Z powodzeniem można je wykorzystywać do procesu bajkoterapii w celu kształtowania osobowości dziecka. Dzieciom bardzo się podobała taka forma czytania, czego dowodem były szeroko otwarte buzie w trakcie seansu. Jeśli chcemy zamienić seans głośnego czytania w chwilę magii polecam dodać efekty świetlne, muzyczne, wydrukować bilety na przedstawienie, strzałki kierujące na widownię itp.
Po pierwszym zachwycie chciałam czegoś więcej i w ruch poszły kredki, mazaki, farby i wycinanki – tworzyłam własne ilustracje Kamishibai do wybranych bajek i wierszy. Kolejnym etapem było wymyślanie moich własnych opowieści dostosowanych do potrzeb moich podopiecznych.
Jednak zdecydowanie najprzyjemniejszą formą wykorzystania Kamishibai w mojej pracy było tworzenie bajeczek wspólnie z moimi uczniami. Kamishibai to doskonałe narzędzie do twórczej zabawy z dzieckiem. Na początku proponowałam dzieciom dorysowanie własnego – alternatywnego zakończenia bajki lub wymyślanie jej dalszego ciągu. Jednak największą frajdą okazało się wymyślanie własnych historii – zarówno wg własnego pomysłu, ale też z wykorzystaniem kostek typu story cubes lub kart obrazkowych. Pod koniec roku szkolnego uczniowie mieli możliwość zaprezentowania swoich dzieł przed szerszą publicznością na międzyklasowym pokazie Kamishibai. Było to dla nich ogromne przeżycie, a wszystkie dzieła były bardzo pozytywnie odebrane. Z tyłu karty ilustracyjnej oprócz tekstu zawsze znajduje się również niewielki podgląd ilustracji. Dzięki temu czytający wie, co widzi publiczność. Dlatego nawet dziecko bez umiejętności czytania może przyjąć rolę narratora, opierając swoją wypowiedź jedynie na opisywaniu ilustracji. Równie dobrze tekst może czytać nauczyciel siedzący obok– już sam fakt, że dziecko samo stworzyło ilustracje jest dla niego emocjonujące i daje powód do dumy.
Kamishibai jest idealnym narzędziem w edukacji czytelniczej. Dziecko o obniżonej sprawności intelektualnej potrzebuje znacznie więcej czasu w poznawaniu książek niż dzieci w normie intelektualnej. Jednak odpowiednio dobrane metody pracy terapeuty mogą sprawić, iż proces poznawania literatury jest ciekawy i interesujący nawet dla dzieci z dużymi deficytami rozwojowymi. Jedną z takich metod jest właśnie Kamishibai.
Wykorzystanie Kamishibai podczas zajęć logopedycznych pozwala na zapewnienie różnorodności sytuacji językowych, komunikacyjnych, a także poznawczych. Dzięki odpowiednio wybranym historiom tworzy się środowisko językowe sprzyjające rozwojowi mowy. Obraz i czytany tekst stanowią integralną całość, a przez to przyciągają uwagę i są łatwe w odbiorze. W prostym opowiadaniu dziecko wyodrębnia słowa kluczowe lub wyrażenia - dzieci wzbogacają słownictwo, poznają pojęcia, onomatopeje, proste konstrukcie gramatyczne, fragmenty dialogów i zwroty potoczne – poznają strukturę i funkcje języka. Dzięki emocjonalnemu zaangażowaniu narratora dziecko poznaje też bardzo istotne składniki suprasegmentalne mowy: melodię, akcent, intonację, zmiany natężenia głosu, pauzy. Ze starszymi dziećmi możemy rozbudowywać opowieści, wymyślać własne, wzbogacać słownictwo i formy gramatyczne, poznawać wyrażenia przyimkowe, synonimy, antonimy i homonimy, związki frazeologiczne. Podczas zajęć logopedycznych opowieści Kamishibai są fantastycznym i niewyczerpanym źródłem zagadnień językowych i tematów do rozmowy. Poza tym wokół inspirującej fabuły możemy osnuć różne formy aktywności dziecka – zabawę, inscenizację, ruch, ćwiczenia muzyczne, techniki plastyczne. Terapeutę ogranicza tu tylko jego własna wyobraźnia.
Dla mnie jako logopedy Kamishibai okazało się też bardzo skutecznym i atrakcyjnym narzędziem w prezentowaniu terapeutycznych bajeczek logopedycznych. Łączą one w sobie fabułę bajki terapeutycznej z ćwiczeniami usprawniającymi motorykę narządów artykulacyjnych. Bajka logopedyczna jest opowiadana przez logopedę i obrazowana przez jego aparat mowy z wykorzystaniem tradycyjnych pomocy jak obrazki – w tym wypadku plansz Kamishibai. Ilustracje adekwatne do danego ćwiczenia urealniają świat przedstawiony w bajce, czyniąc go dziecku bliższym. Wg Doroty Bełtkiewicz (autorki „Rrromek i Rrradek”) celem logopedycznej bajki terapeutycznej jest niesienie dziecku dwuwymiarowego wsparcia: psychologicznego (redukowanie lęku, oswojenie z trudnościami, podniesienie samooceny, przywrócenie wiary w sukces) i logopedycznego (specjalistyczny instruktaż, ćwiczenia właściwie dobrane do potrzeb dziecka w przypadku określonego zaburzenia). Ćwiczenie logopedyczne wplecione w treść bajki powoduje, że dzieci nie odczuwają znudzenia i zmęczenia, o wiele chętniej wykonują ćwiczenia usprawniające narządy mowy.
Polecam Kamishibai tym, którym zależy by dzieci interesowały się nie tylko światem nowych technologii, ale także słowem mówionym, pisanym i czytanym. Umiejętność słuchania, poprawnego wysławiania się i komunikowania jest dla każdego z nas bardzo ważna.

Bibliografia:
Przewodnik po Kamishibai. Czyli wszystko, co trzeba wiedzieć na temat teatru ilustracji. Stowarzyszenie Zielona Grupa, Poznań 2017.
Matsui N.: Wszystko o Kamishibai. Pytania i odpowiedzi. Wydawnictwo Tibum, Katowice 2017.

Opracowanie: A. Dyszy