Opis i analiza przypadku - mutyzm wybiórczy

OPIS I ANALIZA PRZYPADKU-MAŁGOSIA -

DZIECKO Z ZABURZENIAMI ZACHOWANIA ORAZ DEFICYTAMI W ZAKRESIE KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ

1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU:
Małgosia uczęszcza do naszego przedszkola od września 2011 roku, a do mojej grupy od 2012 roku, jako 5-latek. Od pierwszych chwil dały się zauważyć u dziecka niepokojące zachowania – była zbyt cicha i spokojna - nie rozmawiała z rówieśnikami, nie odzywała się również do nas – nauczycieli i opiekunów. Z rozmowy z poprzednią wychowawczynią wiadomo, iż było tak również w roku poprzednim, lecz m.in. z powodu bardzo niskiej frekwencji wydawało się, że powodem są problemy adaptacyjne i nieśmiałość.

2. GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA:
Małgosia wychowuje się w rodzinie pełnej, ma młodszego brata. Jak wspomniałam, jej zachowanie od pierwszych dni pobytu w przedszkolu wzbudziło mój niepokój. Po przeprowadzeniu rozmowy z rodzicami i obserwacji dziecka przekonałam się, że potrzebuje pomocy - dziewczynka nie rozmawiała z innymi tylko w przedszkolu czy np. sklepie, natomiast w domu była zupełnie inna – w opinii rodziców wręcz nadmiernie gadatliwa, a nawet nieposłuszna, władcza i uparta, co powodowało spore problemy wychowawcze.
Ponieważ zachowanie Małgosi budziło również niepokój rodziców, bardzo szybko umówili się na konsultację w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i spotkanie z psychologiem, który potwierdził moje przypuszczenia, stwierdzając u dziecka mutyzm wybiórczy, zwany też selektywnym.
Mutyzm definiowany jest jako brak lub ograniczenie mówienia przy zachowaniu rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się. Dziecko nie rozmawia z pewnymi osobami i w pewnych sytuacjach, w innych mówi bez problemu; bywa, że w obecności obcych przestaje rozmawiać nawet z członkami rodziny. Etymologia zjawiska nie jest dokładnie znana, lecz specjaliści zgodnie twierdzą, że jest następstwem lęku lub fobii społecznej.

3. ZNACZENIE PROBLEMU:
Mowa to podstawowa forma komunikacji człowieka z otaczającym światem i jeden z istotniejszych elementów jego rozwoju. Jest również czynnikiem determinującym rozwój innych funkcji psychicznych, bowiem w znaczący sposób wpływa na percepcję, pamięć, uwagę, emocje oraz wyobraźnię.
Wiek przedszkolny, to czas bardzo intensywnych zmian zarówno ilościowych jak i jakościowych w rozwoju dziecka, a więc i w rozwoju mowy. Dzieci kończące edukację przedszkolną powinny być wyposażone w taką wiedzę i umiejętności, które pozwolą im sprostać wymaganiom stawianym przez szkołę. Do takich właśnie umiejętności należy między innymi nabycie kompetencji komunikacyjnej. Dlatego też, aby zapobiegać niepowodzeniom szkolnym, konieczne jest wspomaganie dzieci w osiąganiu przez nie pełnej dojrzałości i wspieranie rozwoju w przypadku wystąpienia jakichkolwiek zakłóceń.
Poznanie specyfiki zaburzeń dziecka z mutyzmem, wczesna diagnoza, zaplanowanie i podjęcie podstawowych form pomocy terapeutycznej to najważniejsze czynniki warunkujące prawidłowy start szkolny dziecka i rzutujący na jego przyszłe życie.
Termin mutyzm, od łacińskiego słowa „mutus”, oznacza milczący, niemy. Zaburzenie to może występować w różnym nasileniu, a polega na tym, że rozumiejące mowę i zdolne do mówienia dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym odmawiają odzywania się w wielu sytuacjach społecznych, przede wszystkim w szkole. Dziecko utrzymuje jednocześnie ożywiony i prawidłowy kontakt słowny
z osobami bliskimi i zaufanymi.
W mutyzmie selektywnym zachowane jest rozumienie, komunikacja niewerbalna (mimika, śmiech, gestykulacja np. gest przywoływania, przeczenia, potakiwania, itp. ), a ponadto kontakt za pomocą pisma.
W najbardziej typowej postaci zachowanie to występuje w przedszkolu lub szkole. Dziecko może nie odzywać się do nauczycieli, najczęściej jednak wykonuje to, co robią inne dzieci ( pisze, rysuje i liczy).
Dzieci mutystyczne są bardzo inteligentne. Ich poziom osiągnięć
w nauce sprawia, że nawet jeśli porozumiewają się nietypowo, to postrzegane są jako bardzo zdolne i zmotywowane do nauki. Do pewnego momentu edukacji to wystarcza, dlatego niezwykle istotne jest jak najwcześniejsze rozpoznanie problemu i udzielenie dziecku fachowej pomocy.

4. PROGNOZA -
NEGATYWNA : nieleczony mutyzm prowadzi do nawarstwienia problemów -psychologicznych - niskiej samooceny dziecka, wycofania i fobii społecznej, izolacji.

POZYTYWNA:
w toku intensywnych oddziaływań terapeutycznych nawiązana zostanie bliska więź emocjonalna z dzieckiem, która pozwoli Małgosi „otworzyć” się na świat i innych ludzi,
dziecko aktywnie włączy się w życie grupy,
wzrośnie jej samoocena,
nawiąże kontakt werbalny w przedszkolu z rówieśnikami i nauczycielami.

5. PROPOZYCJE ROZWIĄZANIA PROBLEMU: /cele i zadania/
-rozmowa z rodzicami, uświadomienie problemu i podjęcie decyzji
o terapii,
-nawiązanie współpracy z terapeutą – psychologiem z Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej; wdrożenie wskazówek do pracy z dzieckiem,
-opracowanie i wdrożenie planu pracy indywidualnej wspierającego rozwój dziecka

Terapia dziecka z mutyzmem ma jeden podstawowy cel – pomoc dziecku przełamać lęk, który hamuje działanie.

6. WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ:
-rozmowa i nawiązanie ścisłej współpracy z rodzicami;
-konsultacja z psychologiem, który udzielił nam wskazówek do pracy;
-wdrożenie planu pracy indywidualnej i opracowanie systemu porozumiewania się pozawerbalnymi środkami komunikacji – gestykulacja, pismo;
-wytworzenie z Małgosią więzi emocjonalnej, wzbudzenie jej zaufania, podnoszenie samooceny i budowanie poczucia własnej wartości oraz wiary we własne siły i możliwości;
-wdrażanie i angażowanie dziecka w codzienne życie grupy.

7. EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ:
Jak wspomniałam pierwszym i zasadniczym elementem wdrażania oddziaływań terapeutycznych była szczera i otwarta rozmowa z rodzicami. Ponieważ od początku byli świadomi problemu współpraca z nimi układała się bardzo dobrze – udało nam się stworzyć wręcz rodzinne relacje, co pozwoliło ujednolicić nasze działania – Małgosia czuła się bezpiecznie, wręcz uwielbiała chodzić do przedszkola i była bardzo niezadowolona, kiedy musiała zostać w domu np. z powodu choroby. Nasze systematyczne i regularne kontakty i rozmowy pozwalały na wymianę uwag i doświadczeń, dzięki czemu wiadomo było, że dziewczynka śpiewa piosenki, opowiada co robiła w przedszkolu, czego się nauczyła. Równie istotny był kontakt z psychologiem, który udzielił nam wskazówek do pracy i doradził fachową literaturę.
Nie można stwierdzić, by nasza roczna współpraca przyniosła spektakularne efekty, ponieważ kontakt werbalny nadal ograniczał się do nikłego i bardzo cichego szeptu „na ucho”, /który pojawił się końcem roku/, ale z całą pewnością można mówić o dużych postępach, ponieważ udało nam się stworzyć z dzieckiem bliską więź emocjonalną - czuła się akceptowana i rozumiana. Nie unikała już kontaktu fizycznego – przytulała się na powitanie, pożegnanie i bez wyraźnego powodu. Jej odmienność była traktowana przez inne dzieci zupełnie naturalnie – była bardzo lubiana i zapraszana do zabaw. Często też bawiła się sama, ale z wyboru, ponieważ bardzo lubiła układać puzzle i układanki.
Na zajęciach zawsze skupiona i zaciekawiona; rozumiała złożone polecenia i wykonywała je bezbłędnie; sprawna ruchowo - jej ruchy były płynne i skoordynowane, prawidłowo posługiwała się ołówkiem, pisząc i rysując we właściwej pozycji. Samodzielnie podejmowała też próby pisania.
Jak wspomniałam, komunikowałyśmy się z Małgosią gestami, rysunkami i symbolami, co w pewnym stopniu pozwoliło określić jej umiejętności matematyczne oraz gotowość do nauki czytania i pisania – przelicza elementy zbioru i podaje ich prawidłową liczbę, sprawnie dodaje i odejmuje do 10 w pamięci i na liczmanach, zapisując działania za pomocą cyfr i znaków matematycznych, porównuje, segreguje i klasyfikuje. Zna figury geometryczne i poprawnie je odwzorowuje; prawidłowo ujmuje stosunki przestrzenne oraz organizację czasu – pory roku, dni tygodnia. Liczy wyrazy w zdaniu, posiada umiejętność analizy i syntezy sylabowej oraz fonemowej wyrazów o prostej budowie /zapisuje ich schemat za pomocą kropek lub wskazuje właściwy obrazek/.
Mimo wiadomych problemów dziewczynka funkcjonowała w grupie bez zastrzeżeń. Zawsze aktywnie uczestniczyła w zajęciach dodatkowych i z widoczną radością we wszelkich zabawach grupowych. Bywała przy tym bardzo spontaniczna – często się śmiała, a czasem, gdy myślała że nikt jej nie obserwuje poruszała ustami przy śpiewie.
Ponieważ z powodu przeprowadzki całej rodziny niemożliwa była nasza dalsza współpraca, od nowego roku szkolnego Małgosia będzie uczęszczać do oddziału „0” w innym przedszkolu, co najprawdopodobniej również może przynieść skutek terapeutyczny.

LITERATURA:
1.Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo – Wczesna interwencja terapeutyczna. Wydawnictwo Edukacyjne Kraków 2012.
2.Szewczuk Włodzimierz - Słownik psychologiczny. WP, Warszawa 1985.
3.Krystyna Błachnio-Vademecum logopedyczne. Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2012.
4. Materiały i broszury otrzymane od psychologa z Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej