Dysleksja a nauka języka obcego

Dysleksja a nauka języka obcego
Anna Duda

Rozpoznanie dysleksji nie oznacza automatycznie problemów z uczeniem się języka obcego. Jednak jak wskazują wyniki badań przeprowadzanych przez naukowców, przeważająca większość uczniów z dysleksją ( 70%-90% uczniów) ma znaczące problemy z opanowaniem języka obcego.

Ogólne informacje

Dysleksją rozwojową (w odróżnieniu od dysleksji nabytej, która występuje jako skutek uszkodzeń mózgu u osób dorosłych) nazywa się zespół specyficznych trudności nie będących wynikiem zaniedbań dydaktycznych czy środowiskowych. Przyczyną dysleksji są nieprawidłowości funkcjonowania narządu zmysłu (np.słuchu) lub schorzenia neurologiczne. Dysleksja rozwojowa może przyjąć następujące formy:
- dysleksja ( trudności w czytaniu, którym towarzyszą trudności w pisaniu),
- dysgrafia (problemy z opanowaniem graficznej formy pisma),
- dysortografia (trudności w opanowaniu poprawnej pisowni).

Pierwszymi sygnałami, które mogą świadczyć o tym, że dziecko ma dysleksję są opóźniony rozwój mowy, ubogi zasób słów oraz neologizmy (więcej w artykule M.Bogdanowicz pt.”Niespecyficzne i specyficzne trudności w uczeniu się języków obcych” ).

Ogólnie rzecz ujmując, głównymi problemami uczniów z dysleksją są pisanie oraz głośne czytanie. Te trudności z kolei przekładają się na problemy w: uczeniu się nazw, odróżnianiu podobnie brzmiących wyrazów, głosek, wykorzystywaniu w praktyce reguł gramatycznych, koncentracji uwagi, itp. Najczęściej wysiłek i nakład czasu włożony przez ucznia z dysleksją w naukę są niewspółmierne do uzyskiwanych efektów, co często jest przyczyną wtórnych zaburzeń emocjonalnych typu niska samoocena oraz brak wiary w własne możliwości.
Ze względu na szereg negatywnych skutków jakie dysleksja wywiera na życie młodego człowieka, ważnym jest, by została rozpoznana jak najszybciej i by zostały podjęte odpowiednie środki zaradcze. My, jako nauczyciele, dysponujemy całym mnóstwem technik, które mogą zniwelować negatywny wpływ dysleksji na proces uczenia i ułatwią uczniom dyslektycznym opanowanie języka obcego.

Ogólne wytyczne dla nauczycieli

W skrajnych przypadkach, gdy uczeń dotknięty jest głęboką dysleksją (zgodnie z Rozporządzeniem MENiS z 24 kwietnia 2002 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania oraz promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Dz.U. z 2002 r., nr 46 poz.433) dyrektor szkoły może zwolnić ucznia z lekcji języka obcego na podstawie orzeczenia z poradni oraz za zgodą rodziców.

W pozostałych przypadkach nauczyciel powinien uwzględnić w nauczaniu dzieci z dysleksją wolniejsze tempo przyswajania wiedzy (dawać więcej czasu na wykonanie zadania) oraz zmniejszyć ilość wymaganego materiału (np. mniej słówek, połowa wiersza). Należy oceniać postępy ucznia głównie na podstawie wypowiedzi ustnych. W wypowiedziach pisemnych nie należy przykładać zbyt dużej wagi do błędów ortograficznych, a raczej oceniać treść i kompozycję.

Najbardziej efektywną metodą nauczania w przypadku dzieci z dysleksją jest METODA POLISENSORYCZNA czyli taka, która wykorzystuje wiele zmysłów: wzrok, słuch, dotyk, czucie. Dlatego ważnym jest, by pozwolić uczniom angażować jak najwięcej zmysłów w trakcie uczenia się. Niech zobaczą, usłyszą i poczują przedstawiany materiał. Struktura lekcji powinna być dokładnie zaplanowana. By usprawnić proces dydaktyczny należy w trakcie planowania lekcji uwzględnić wymienione poniżej wskazówki.

Na początku lekcji należy przekazać uczniom temat lekcji, opowiedzieć o czym będzie lekcja i co jest w niej najistotniejsze. Następnie zrobić krótkie powtórzenie tego, co było na wcześniejszych lekcjach.
W trakcie lekcji pamiętać, by wydawać jedno polecenie na raz. Polecenia mają być jasne i nieskomplikowane. Należy używać minimum słów.

Słówek należy uczyć poprzez: głośne wymawianie, pisanie, chodząc, wyobrażając je sobie, pisząc palcem w powietrzu, na swoim przedramieniu lub plecach kolegi. Słowa należy podawać zawsze w kontekście i tworzyć skojarzenia z już nabytą wiedzą. Używać obrazków, plakatów, rekwizytów. Podkreślać wyrazy pisane na tablicy na kolorowo. Zamiast pisać tłumaczenia wyrazów – narysuj je. Stosować rymowanki, piosenki (np. w nauczaniu dni tygodnia, gdyż dzieci z dysleksją mają trudności z zapamiętywaniem sekwencji). Nauczać na przemian materiał literowy i nieliterowy.

Ćwiczenia muszą być niezbyt długie, dobrze zorganizowane i stopniowo coraz trudniejsze. Co 10 minut robić krótkie przerwy, które można wykorzystać na ćwiczenie np.„leniwych ósemek” (koordynują pracę obu półkul mózgowych) lub wklejanie obrazków do zeszytu. Wszystko, co odbiega od standardowej lekcji i nie wymaga intensywnego myślenia może być traktowane jako przerwa.

W trakcie lekcji wielokrotnie podkreślać, co jest w niej najistotniejsze. Wielokrotnie powtarzać najważniejszy materiał lekcji, robić wiele powtórek na początku, w trakcie, na końcu lekcji (badania wykonane przez czeskich naukowców dowiodły, że uczeń musi usłyszeć dziwne, trudne słowo 200 razy, zanim sam je poprawnie użyje!). Na zakończenie zawsze powtarzać najważniejsze słówka, najważniejsze informacje z lekcji.

Materiały do lekcji wybierać zgodnie z zainteresowaniami ucznia (co podniesie jego motywację do nauki). Pozwolić uczniowi pisać w zeszycie w szerokie linie, co pozwoli mu łatwiej uporządkować treść lekcji na stronie. Zwracać uwagę na porządek przestrzeni wokół ucznia (wszystko co zbędne ma zostać schowane do tornistra).

Starać się tworzyć właściwą atmosferę na lekcji. Nie obrażać ucznia. Należy pamiętać, że trudności dziecka wynikają z choroby, a nie z jego lenistwa. Zauważać choćby najmniejszy sygnał poprawy. Chwalić, podkreślać nawet najmniejsze sukcesy. Oceniać nie tylko postępy w nauce, ale również systematyczność, motywację, aktywność, stosunek do przedmiotu. W miarę możliwości przesuwać lekcje języka obcego na godziny poranne, gdy umysł jeszcze nie jest zmęczony.
Zaangażować do współpracy rodziców. Wskazywać im sposoby pracy z dzieckiem w domu.


Propozycje technik ułatwiających uczenie języka obcego dzieci z dysleksją

Poniżej znajduje się krótka lista ćwiczeń, które warto stosować w pracy z uczniami dyslektycznymi, gdyż pomagają one przezwyciężyć trudności w nauce. Ćwiczenia te opierają się na polisensorycznej metodzie nauczania, która, jak wykazują badania, z pewnością przyniesie korzyści edukacyjne nie tylko dzieciom z dysleksją, ale również uczniom nie mających żadnych zaburzeń. Ułatwi i przyspieszy przyswajanie wiedzy oraz pozwoli utrwalić już poznany materiał.

1. Kopiowanie słów – uczeń przepisuje słowa pod wzorem.
2. Rozpoznawanie wyrazów w ciągu liter (tzw. „wężyk”).
3. Układanie wyrazów.
a) Uczniowie otrzymują w kopertach wyrazy pocięte na poszczególne literki, z których układają wyrazy. Po ułożeniu wyrazu koperta wędruje do kolejnego dziecka, tak aż każde dziecko ułoży wszystkie wyrazy.
b) Przestawianie literek – uczeń otrzymuje listę wyrazów, w których poprzestawiano literki. Zadaniem ucznia jest ułożyć literki w odpowiedniej kolejności, tak by utworzyć prawidłowy wyraz.
4. Układanie zdań.
a) Uczniowie otrzymują w kopertach zdania pocięte na poszczególne wyrazy. Ich zadaniem jest ułożyć zdania. Każde dziecko musi ułożyć wszystkie zdania.
b) Przestawianie wyrazów– uczeń otrzymuje listę wyrazów, z których ma ułożyć poprawne zdanie.
5. Wpisywanie brakujących liter – uczniowie uzupełniają brakujące litery w wyrazach. Stopniowo zwiększamy ilość brakujących liter np. l_sson, bl_ckboard / l_ss_n, bl_ckb_ard / l_s__n, bl_ckb_a_d (lesson , blackboard).
6. Grupowanie wyrazów – uczeń ma za zadanie wypisać wszystkie wyrazy, które zawierają np. literkę „r”.
7. Układanie historii – uczeń otrzymuje listę zdań, które musi ułożyć w porządku chronologicznym tak, by stworzyć spójną historię.
8. Własnoręczne przerysowywanie krzyżówek (np. z tablicy) i rozwiązywanie ich.
9. Puzzle słowne – nauczyciel pisze na kartce wyraz i następnie tnie kartkę w różnokształtne puzzle. Zadaniem ucznia jest ułożyć prawidłowo puzzle.
10. Tworzenie flashcards – uczniowie własnoręcznie tworzą flashcards i zapisują z tyłu nazwy przedmiotów przedstawionych na kartach. Następnie wykorzystują przygotowane karty do odpytywania kolegi lub przekazują je nauczycielowi do przepytania całej klasy.
11. Przyporządkowywanie nazw z listy do odpowiednich obrazków.
12. Bingo – uczniowie rysują w zeszytach tabele (np. 4x4 lub 4x3) i wpisują w nią wyrazy. Następnie skreślają wyrazy, które wypowiada nauczyciel. Kto pierwszy skreśli wszystkie wyrazy w tabelce mówi „Bingo” i wygrywa grę.
13. Żywe zdania – każdy uczeń otrzymuje jeden wyraz do zapamiętania. Następnie uczniowie ustawiają się na środku w odpowiedniej kolejności, tak by utworzyć poprawne zdanie. Wypowiadają swoje wyrazy, a inny uczeń zapisuje zdanie na tablicy.
14. Krokodyl – nauczyciel pisze na dużych kartkach wyrazy, a następnie rozkłada kartki na podłodze w dwóch szeregach biegnących obok siebie (kartki mają imitować most nad rzeką). Uczeń staje przed kartkami (po jednaj stronie mostu). Nauczyciel wypowiada kolejne słowa, a zadaniem ucznia jest skoczyć na usłyszany wyraz. Zabawę kontynuujemy tak długo, aż uczeń przejdzie na drugą stronę mostu. Jeśli uczeń skoczy na inny niż wypowiedziany przez nauczyciela wyraz, to traci życie (wpada do rzeki i zostaje zjedzony przez krokodyla).
15. Piszemy wyrazy na tablicy, a zadaniem uczniów jest zapamiętanie tych wyrazów. Przykrywamy wyrazy. Uczniowie podchodzą kolejno do tablicy i piszą pod spodem zapamiętane wyrazy.
16. Pary wyrazów – nauczyciel wypowiada dwa wyrazy (podobne albo te same), a uczniowie decydują, czy to ten sam wyraz, czy dwa różne (np. bat, bad).
17. Odd man out – szukanie wyrazów niepasujących do pozostałych (np. apple, pear, cat, cherry).
18. Pantomima – zadaniem uczniów jest pokazanie znaczenia wyrazów za pomocą gestów, wyrazu twarzy itp.
19. Śledzenie palcem tekstu w książce.
20. Dopasowywanie obrazka do usłyszanej historii (lub uzupełnianie luk, tabeli, szeregowanie obrazków).
21. Find someone who... - każdy uczeń otrzymuje inną rolę zapisaną na kartce (np. you are a giraffe) oraz tabelę, w której jest lista wszystkich ról rozdanych w klasie (może być kilka dodatkowych). Zadaniem ucznia jest odnalezienie osób, którym przypisano poszczególne role i zapisanie ich imion w tabelach.

Proponowane powyżej techniki zapewnią indywidualne podejście do ucznia. Można adaptować je do własnych potrzeb w zależności od przedstawianego na lekcji materiału oraz ilości uczniów w klasie. Wiele z nich przyjmuje formę zawab, gier i może być miłą odskocznią od codziennej rutyny zarówno dla nauczyciela jak i ucznia niosąc z sobą radość i satysfakcję.


Bibliografia
„Dysleksja w kontekście nauczania języków obcych” pod redakcją Magdy Bogdanowicz i Marioli Smoleń, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2004.