Trening słuchowy - aktywizacja mowy dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

Trening słuchowy- aktywizacja mowy dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Ewa Trzeszan

Różnicowanie dźwięków, ich analiza i synteza dokonują się na poziomie ośrodkowego układu nerwowego. Jeżeli ośrodek słuchowy kory mózgowej jest uszkodzony lub mniej sprawny, proces różnicowania, analizowania i syntetyzowania dźwięków przebiegają wadliwie. Nie można mylić tych zaburzeń z niedosłuchem pochodzenia obwodowego, ponieważ dziecko z takimi zaburzeniami ma uszkodzone ucho lub nerw słuchowy, a nie ośrodek słuchu w mózgu. Dzieci z zaburzeniami percepcji słuchowej poszczególne dźwięki słyszą bardzo dobrze bez względu na odległość, lecz nie potrafią ich różnicować, analizować czy też dokonywać ich syntezy. Zaburzenia percepcji słuchowej u dzieci w normie i upośledzonych w znacznym stopniu utrudniają opanowanie techniki czytania i pisania. Dlatego już od urodzenia powinniśmy wprowadzać dziecko w różnorodny świat dźwięków. Pierwszym nauczycielem jest zawsze mama, jej bliskość pomaga uświadomić dziecku istnienie dźwięku(głosy z otoczenia, zabawy słuchowe z różnymi przytupami, klaskaniem(zestaw zabaw w książce I. Zgrychowej, M. Bukowskiego,,Chore dziecko chce się bawić”, W-wa 1987).Stopniowo narasta aktywność językowa, proste rzeczowniki i czasowniki, wyrazy dżwiękonaśladowcze(Zabawa,, Jak mówią zwierzęta?”-zobacz to jest pies. Pies szczeka -hau ,hau..,E. Markowska,,Hau, hau, miau,miau, kukuryku- ćwiczenia dźwiękonaśladowcze”W-wa 1998), pacynki, sylwety, grające zabawki, zabawki wydające odgłosy (ryczący słoń, krowa...).Na tym etapie(od 0-3 roku życia) stosujemy etykietowanie przedmiotów otaczających dziecko( metoda globalna).Jest jeszcze trzeci obszar naszych oddziaływań-ćwiczenia emisyjne i oddechowe. W ich skład wchodzą:
-ćwiczenia zabawowo- przeponowego toru oddychania
-ćwiczenia ortofoniczne na samogłoskach i wybranych głoskach dźwiękonaśladowczych
-usprawnianie artykulatorów
Tu stosujemy metody polisensoryczne (wielozmysłowe zabawy opublikowała E. Wagner,,Patrzeć, słyszeć, czuć. Zabawy rozwijające zmysły ” Kielce 2002, wyd.Jedność, ruch rozwijający W. Sherborne, logorytmika, Dennison, Bogdanowicz).
W wieku przedszkolnym kontynuujemy nasze działania. Kształtujemy wrażliwość(trening słuchowy) na większą ilość cech dźwięku(wysokość dźwięku, tempo melodyczne, rytm, R. Klopel,,Rytmika w wychowaniu i terapii”W-wa 1995), na odnajdywanie ich w tle. Kształcenie pełniejszych form wypowiedzi(zdania),wyrażenia przyimkowe, fleksja, ćwiczenia artykulacyjne(zabawa,,Robimy porządki w buzi”), poznawanie liter,(metoda prof. B.Rocławskiego, prof. M. Bogdanowicz, Domana), rozwijanie mowy spontanicznej, doskonalenie rozumienia mowy - to wszystko mieści się w obszarze aktywności językowej.
Rozwój myślenia to praca nad nowym rozumieniem pojęć(operacje myślowe, klasyfikacja, uogólnianie).Polecam wszystkim prace prof. E. Gruszczyk- Kolczyńskiej, Montessori( metoda ośrodków pracy).
Ćwiczenia emisyjne i oddechowe w dalszym ciągu obejmują doskonalenie cech prozodycznych mowy.
W wieku wczesnoszkolnym następuje olbrzymi rozwój aktywności językowej, rozszerzenie inwentarza słownego. Rozwijaniu mowy opowieściowej służy doskonalenie struktur gramatycznych.Tu wymaga się od dziecka prawidłowej wymowy( głoski o precyzyjnych ruchach narządów artykulacyjnych i o wysokich częstotliwościach formantów, E. Markowska,,Izometryczne ćwiczenia warg, języka i żuchwy nie tylko dla dzieci” W- wa 1998).Rozwój słuchu fonemowego(A. Maurer,, Dźwięki mowy.Program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych”, B. Rocławski,,Słuch fonemowy” niezbędny jest do wielu czynności pierwszoklasisty( pisanie ze słuchu, czytanie ze zrozumieniem, doskonalenie techniki czytania...).
Rozwijanie ekspresji słownej odzwierciedla rozwój myślenia, kształtowania wyobraźni i dziecięcego świata przeżyć.
Fantazję uczniów można wykorzystac w ćwiczeniach emisyjnych i oddechowych(E. Morkowska,,Uczymy się chuchać, dmuchać i oddychać prawidłowo”,,,Dlaczego ziewa hipopotam?”, ,,)
Reasumując terapia słuchowa ma na celu uaktywnienie drogi słuchowej, dostarczenie odpowiednich bodźców poprzez:
1. trening słuchowy
2. rozwijanie aktywności językowej
3. ćwiczenia emisyjne i oddechowe
Pamiętajmy,że wszystko zależy od indywidualnych właściwości dzieci,stanu rozwoju mowy, tempa uczenia się, przyswajania nowych pojęć. Wczesne rozpoczęcie terapii słuchowej jest nie możliwe bez pomocy rodziców i osób wspomagających. Ćwiczenia funkcji słuchowych
Opiera się na wykorzystaniu materiałów pomocniczych odpowiadających rozwojowi dziecka. Usprawnianie funkcji słuchowych odbywa się przede wszystkim na materiale dźwiękowym, dobrze jest aby materiał dźwiękowy był wzbogacony o inne pomoce (np. zestawy obrazków). W zestawie rozwijającym wrażliwość słuchową źródłem dźwięku jest: przyroda, muzyka, mowa ludzka, różne dźwięki stworzone przez człowieka. Zadaniem dzieci jest:
• rozpoznanie dźwięków,
• różnicowanie odgłosów z otoczenia i głosów nagranych na taśmie magnetofonowej
Celem ćwiczeń jest:
• usprawnienie koncentracji uwagi na bodźcach słuchowych, lokalizowanie dźwięków
• rozwijanie pamięci słuchowej
• rozwijanie analizy i syntezy słuchowej
• rozwijanie koordynacji słuchowo-ruchowej i słuchowo-wzrokowej
• wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa poprzez poznawanie dźwięków i odbieranie ich jako zrozumiałe i znane.

W ćwiczeniach proponujemy zestawy z ,,Nowej Szkoły” 2004i nie tylko:
Loteryjka instrumentów muzycznych
• 1 kaseta 46 minut, 6 plansz, 36 żetonow, instrukcja, 1-6 dzieci, od 4 lat
• służy do rozpoznawania odgłosów instrumentów muzycznych
Lotto dźwiękowe Plum
• 1 kaseta 45 minut, 12 plansz, 40 żetonów, instrukcja, 1-6 dzieci, od 3 lat
Tematy dźwiękowe - to zestaw do rozwijania percepcji słuchowej - kaseta magnetofonowa oraz 6 plansz z odpowiednikami odgłosów z ogrodu, kuchni, ulicy, skweru, lasu, plaży, 60 żetonów, 1-12 dzieci, od 3 lat.
Warsztat historyjek dźwiękowych-gra polega na opowiedzeniu 8 krótkich historyjek dźwiękowych o przygodach pieska na podstawie usłyszanych odgłosów
2 kasety, 32 plansze, 8 kart, 24 karty, 1-6 dzieci, od 3 lat
Znajome dźwięki- nagrania prezentują odgłosy z otoczenia, zwierząt, maszyn, różnych czynności.
• 1 płyta CD, 40 żetonów, 4 plansze, 1-4 dzieci, od 3 lat
Zwierzęta-odgłosy zwierząt
1 płyta CD, 40 żetonów,4 plansze, 1-4 dzieci, od 4 lat
WYDAWNICTWA MUZYCZNE
,,Rozśpiewany świat”(praca zbiorowa)
,,Nowe rytmy”(R. Przyborowska- Wyninko)
,,Inscenizacje w nauczaniu zintegrowanym” (E. Drzat, I. Skibińska- Czechowicz)
,,Z zabawa i bajką w swiecie sześciolatka”(L. Zbowska, M. Lorek)
,,Dzieciaki śpiewaki”(M. Tomaszewska)
W naszej pracy niezbędną rolę odgrywają odpowiednio skompletowane instrumenty muzyczne .Mają one zastosowanie zarówno w pracy indywidualnej z dzieckiem, jak i służą do tworzenia orkiestry dziecięcej.
W skład zestawu instrumentów wchodzą:
• marakasy (marakas tarka, marakas tamburyn, shaker marakas)
• flet
• tonblok
• kastaniety z rączką
• tarka
• pudełko akustyczne
• gwizdki
• jingle stick
• tamburyn(tamburyn z membraną)
• bębenek
• pałeczki(szczotka, filcowa, gumowa, stalowa, drewniana)
• dzwonki diatoniczne( 8 tonowe)
• dzwonki chromatyczne927 tonowe)
• kolorowy metalofon
• sześcian akustyczny
• 3 lub 5 dzwonków z rączką(do trzymania w ręku, na rękę lub nogę)
• pałeczka z dzwonkami
• tarka
• trójkąt
• grzybek
• ruchome dzwonki
• para talerzy
Nie musimy od razu posiadać w swoim gabinecie wszystkich instrumentów. Możemy sami część z nich zrobić.
-grzechotki(piasek, kaszę , kulki wsypujemy do plastikowych butelek, pudełek)
-gwizdki(np. po lizakach, z jajek niespodzianek)
-marakasy( z orzecha kokosowego,naczynia blaszanego