1. Muzyka, jako środek terapeutyczny na tle historii
Od zarania dziejów muzyka wywierała wielki wpływ na człowieka i otaczające go środowisko. Praktycznie większość kultur starożytnych poprzez oddziaływanie muzyką starało się dotrzeć do przyczyn problemów leżących w funkcjonowaniu człowieka.
W tym celu wykorzystywano różne tajemne rytuały i zabiegi magiczne, którym towarzyszyły określone dźwięki. Muzyka nigdy nie miała jednego celu. Często łączono muzykę, śpiew i taniec do uzdrawiania, „zamawianiu chorób”, zawierania małżeństw, oddawaniu czci Bogu, walki, towarzyszyła też wielu codziennym czynnościom. Posługiwano się różnymi instrumentami; bębnami, kołatkami, grzechotkami, fletami, natomiast szczególny rytm w niektórych czynnościach miał pomóc w osiągnięciu odmiennego stanu świadomości. Przykładem może tu być inicjacja, stosowana od starożytności po dziś dzień w wielu społecznościach na świecie.
Można więc powiedzieć, iż muzyka towarzyszyła człowiekowi zawsze i towarzyszy nieustannie - od narodzin do śmierci. Według różnorodnych mitologii muzyka pochodzi od bogów. „wszystkie znane nam dziś kraje starożytne miały własna kulturę muzyczną; od Chin i Japonii, poprzez Indie, kraje basenu morza śródziemnego po Amerykę prekolumbijską i Australię. W kulturze starożytnych Chin uznawano muzykę za jedną z głównych sił, które porządkowały wszechświat” . Każdy instrument muzyczny podporządkowany był jednej ze stron świata i jednej porze roku (np. północ-bęben). Również w starożytnych Indiach muzyka odgrywała i nadal odgrywa bardzo ważną rolę. Dźwięk uważano za jedną z oznak „oddechu życia”, który istnieje w całym kosmosie i reguluje porządek wszechświata. Z nieistniejącej już kultury Mezopotamii pochodzi przejęte później w innych kulturach – pojęcie harmonii sfer. Zakładano ono, iż planety, które poruszają się na niebie, wydają specyficzne dźwięki, które w całości z innymi tworzą muzykę doskonałą, którą słychać w całym wszechświecie. Z kolei w starożytnym Egipcie muzyka była związana głównie z religią, dźwięki miały znaczenie symboliczne i uważano je za „głosy bogów:.
Izolacja od bodźców wywołana w ten sposób spełniała swoje zdanie podczas inicjacji połączonych często z zadawaniem bólu. Stymulacja rytmiczno-metryczna połączona z tańcem uwzględniała nie tylko oddziaływanie samej sytuacji przepełnionej magicznym, tajemniczym nastrojem, lecz także fizjologiczny wpływ muzyki. Rytm powolny, uspokajający stosowano przy wysokiej gorączce zmniejszając częstość tętna u pacjenta, natomiast rytmem skaczącym, hektycznym starano się uzdrowić ze schorzeń reumatycznych podwyższając tym sposobem ciepłotę ciała. Elementy melodyki i śpiew dodawane w oparciu o rytmu i tempo przechodziły od działania aktywizującego w odprężający, a nawet przybierały ton kontemplacyjny.
Warto wspomnieć, iż bardzo korzystne jest oddziaływanie muzyki natury. „Tradycje ludowe przekazują różne opowieści o tym, jak muzyka wpływa na pomyślniejszy i bogatsze zbiory. „W południowych Indiach uważano, że naturalna muzyka zapewnia kiełkowanie trzciny cukrowej. Współczesna nauka popiera ten pogląd. Rośliny rosną szybciej, gdy nad polami lub w szklarniach wygrywana jest muzyka na „fujarce”. Starannie przeprowadzone eksperymenty udowadniają, ze na kiełkowanie, wzrost, zakwitanie i wydawanie owoców oraz na ilość nasion wpływają fale dźwiękowe, zwłaszcza dźwięki muzyczne w dolnym zakresie częstotliwości, od 100 do 600Hz” . Skoro rośliny reagują na dźwięki, to dlaczego ludzie mieliby pozostać niewrażliwi? Warto uświadomić sobie, iż na naszej planecie stanowimy pewnie spójny łańcuch wzajemnych powiązań i oddziaływań, w którym jeden element zależy od drugiego.
Od wielu lat osoby zajmujące się terapią muzyką starają się uświadomić swoim pacjentom, w jaki sposób muzyka natury wpływa na ich nastrój, myśli i samopoczucie. Zalecają, iż w przypadku, gdy członkiem targają nadmierne lub tłumione emocje, uczucia, np. złość, gniew, frustracja można spróbować wykorzystywać muzyczny odgłos, jaki wydaje płynąca woda, szmer strumyka, huczący wodospad. Trzeba sobie wyobrażać, iż woda obmywa ciało i oczyszcza je w podobny sposób, w jaki oczyszcza kamyki na dnie potoku. Umysł staje się świeży i oczyszczony. W podobny sposób może działać wyobrażanie sobie podmuchu wiatru, który może zdmuchnąć destruktywne myśli czy sprzeczne emocje. W ramach ćwiczeń świadomości można również wyjść na powietrze i skupić swe zmysły na otaczających odgłosach natury. Następnie można sporządzić listę tych odgłosów, które się usłyszy i zapisać swoją reakcje na nie. Podczas wsłuchiwania się w odgłosy natury należy skupić się na śpiewających ptakach, brzęczących owadach, szeleszczących liściach, szczękających psów czy rżeniu koni. Ćwiczenie te, nie tylko wpływa pozytywnie na emocje i doznania, ale również wyostrza i uwrażliwia zmysły.
2. Wpływ muzyki na rozwój dziecka
Doznawanie wzruszeń wywołanych muzyką, bardzo silnie rozwija sferę przeżyć psychicznych. „Odpowiednio dobrana muzyka może spowodować aktywizowanie i wyzwalanie emocjonalnych procesów, może pobudzać do aktywności emocjonalnej, szczególnie tej, która dotyczy konfliktowych, patogennych przeżyć.
”
Termin muzykoterapia pojawił się w literaturze ok. 1950r. Najogólniej rzecz biorąc oznacza on „formę psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i osobowości człowieka” . Muzyka wywiera wielką rolę na procesy zachodzące w człowieku, wpływa głównie bezpośrednio na:
• emocje
• proces myślenia
• psychomotorykę
• układ wegetatywny
• procesy neurofizjologiczne
Kontakty z muzyką dają możliwość intensyfikacji operacji myślowych na materiale muzycznym. Dziecko skupia swa uwagę na przedmiocie abstrakcyjnym, jakim jest muzyka. Ponadto stara się pamiętać fragmenty, które słyszało, porównuje je sobą, klasyfikuje jako takie same, podobnych lub kontrastowe. Są to czynności umysłowe, które mają duże znaczenie dla dalszego rozwoju spostrzegawczości, uwagi oraz pamięci.
Dziecko może także rozwijać swoje myślenie poprzez uczenie się wartościowania muzyki. Gdy jej słucha w jakiś sposób ocenią ją - pewne utwory podobają mu się mniej lub bardziej. Ponadto uczy się wydawania opinii estetycznych a nauka ta jest cenna dla rozwoju emocjonalnego i psychicznego. Wartościowanie to czynność na wysokim poziomie procesów myślowych. Można powiedzieć, iż kontakty z muzyką są w stanie poruszyć wszystkie procesy poznawcze umysłu dziecka, takie jak: - spostrzeganie, strukturalizowanie i wartościowanie.
Muzyka, poprze swój terapeutyczny wpływ, wywiera działanie uspokajające, rekompensujące, które z powodzeniem wykorzystywane jest w pracy z dziećmi mającymi zaburzenia słuchu, mowy, rozwoju psychicznego oraz rozwoju fizycznego.
Ze względu na sposób wykorzystywania muzykoterapię można podzielić na:
● muzykoterapię kliniczno-diagnostyczną, w której zakres wchodzą działania podejmowane przez różnych specjalistów z dziedziny medycyny
● muzykoterapię naturalną, gdzie głównym materiałem muzycznym są dźwięki natury, takie jak: szum morza, szum górskiego potoku, wiatru, śpiew ptaków itp.
● muzykoterapię spontaniczną, która jest czystym wyrazem przezywanych emocji
● muzykoterapię adoptowaną, która wykorzystuje różny materiał przypadkowy np. muzykę nadawana przez radio, w celu wyciszenia i uspokojenia
● muzykoterapię profilaktyczną, która jest stosowana w celach zapobiegawczych i wykorzystuje odpowiednio dobrany materiał muzyczny w celu zaktywizowania lub zrelaksowania pacjenta .
Wyróżnia się także muzykoterapię socjoteraputyczną, w której zasadniczym celem jest eliminowanie nieprawidłowych wzorców zachowań oraz wdrażanie do dalszej nauki zachowań aprobowanych społecznie. Muzyka może również pomóc w komunikacji interpersonalnej, ponieważ wykazuje silny związek z nabywaniem umiejętności porozumiewania się a także z uczeniem się zachowań społecznych oraz emocjonalnych.
Bardzo cenną właściwością muzyki jest to, iż wyzwala emocje u człowieka. W rozwoju społecznym dziecka uczucia, doznania odgrywają niezmiernie ważną rolę i są bardzo znaczące dla jego globalnego rozwoju. To właśnie emocje i uczucia odpowiadają w jaki sposób dziecko wykorzysta swoją wiedzę w przyszłości i jak będzie doskonalić nabyte umiejętności. Z kondycją emocjonalną związany jest nie tylko sposób myślenia dziecka, ale także jego motywacja i siła woli. W znacznej mierze to od nastawienia zależy czy dziecko prawidłowo wykona zadanie. Z kolei sposób w jaki dziecko przystąpi do realizacji powierzonego mu zadania jest związany z psychoemocjonalną kondycją.
„Za pośrednictwem muzyki można bezpośrednio dotrzeć do dziecka, wnikając w świat jego uczuć. W przypadku gdy dziecko siedzi na krześle i słucha muzyki jego doznaniem afektywnym może być ożywienie lub rozmarzenie, w zależności od charakteru muzyki i temperamentu dziecka. Gdy stanie przy instrumencie perkusyjnym, chwyci pałki i zostanie zachęcone do gry-w tej samej chwili staje się czynne, bezpośrednio i osobiście zaangażowane w aktywność rytmiczną i twórcze działanie. W takich sytuacjach towarzyszy mu najczęściej improwizacja grana na fortepianie, muzyka w różnych stylach i gatunkach” . Dziecko podąża za muzyką, śledzi jej przebieg i kontroluje jednocześnie własne działanie. Elementy improwizacji takie jak: melodia, rytm, harmonia są przetwarzane a dziecko zaczyna powoli rozpoznawać strukturę muzyczną, jej treść oraz formę. Improwizacja Może mieć różny charakter, od radosnego do ponurego, może być podniosła lub uroczysta. Odniesienia, za pomocą których można określić muzykę pasują również do stanów emocjonalnych. Dziecko uczestnicząc tworzeniu muzyki jednocześnie poznaje jej całe bogactwo wyrazowe, gdyż podąża za emocjami, które niesie.
Muzyka wpływa na wyobraźnię dziecka, wzbogaca ją i dostarcza dodatkowych wrażeń i emocji. Dzięki oddziaływaniu muzyki życie wewnętrzne dziecka staje się bogatsze, ponadto rozwijają się jego zdolności percepcyjne i wyrazowe. Gdy dziecko jest w stanie rozpoznać elementy struktury muzycznej, jej formę i ekspresję to w pewien sposób przekazuje również słuchaczowi swoje uczucia, nastroje i impulsy . W efekcie jego osobowość się rozwija i prowadzi do stanu wewnętrznej harmonii. Dalszy rozwój dziecka uwidacznia się w jego sposobie gry na różnych instrumentach, dziecko zaczyna powoli wystukiwać coraz bardziej skomplikowane rytmy granej melodii. Stopniowo jest w stanie stworzyć własny motyw lub schemat rytmiczny. Zaczyna również świadomie wykorzystywać poszczególne instrumenty do zaznaczenia zmian dynamicznych, tempa czy frazowania.
„O rozwoju dziecka świadczą wzrost kreatywności i swoboda, z jaką podporządkowuje ono własnej inwencji bogate możliwości ekspresji, rytm czy dynamikę. Osiągnąwszy wysoki etap rozwoju dziecko, staje się nie tylko odbiorcą, ale także partnerem biorącym udział w pełnoprawnym procesie twórczym. Odczuwa intuicyjnie, jaki charakter powinna mieć jego stale ewolucyjna aktywność muzyczna, jaką formę powinien jej nadać” . Na tym poziomie dziecko staje się uczestnikiem szczególnego wydarzenia. Jego emocje i zdolność postrzegania potrafią się już połączyć z inteligentnym i celowym działaniem twórczym. Aby dziecko było w stanie osiągnąć taki stopień rozwoju, muszą być zapewnione odpowiednie i dogodne warunki Jeśli występuje wrodzone upośledzenie funkcji rozwojowych można to zauważyć w wypowiadaniu się dziecka poprzez muzykę, w specyficznym sposobie wyrażania uczuć i ekspresji. Można zobaczyć, czy dziecko jest wolne od zahamowań, swobodne i twórcze, jaki jest jego zakres środków wyrazu i rytmu. Dziecko może kompulsywnie powtarzać jakąś frazę, nie będąc w stanie w żaden sposób jej zmienić. Może również po chwili grania zastygać nieruchomo, grać bez inwencji lub też chaotycznie.
Okazuje się również, iż w niektórych przypadkach dzieci niepełnosprawne umysłowo ujawniają poprzez muzykę znaczne zdolności percepcyjne, inteligencje muzyczną lub też inne umiejętności. Z tego powodu psychologowie coraz bardziej interesują się tym problemem i postulują, by stosować kliniczną improwizację w badaniu diagnostycznym dziecka.
Terapia muzyczna jest zaplanowanym procesem zmierzającym w kierunku osiągnięcia pozytywnych zmian.
W przypadku dzieci, mających skłonności do niekontrolowanej agresji i autoagresji i gwałtownych wybuchów złości wprowadza się różne ćwiczenia relaksacyjne, oddechowe, zaleca się zabawy ukierunkowane na obserwacje własnego oddechu. Stosuje się również trening bezruchu oraz ilustracje ruchowe konkretnych zdarzeń i sytuacji.
Gdy stan emocjonalny dziecka cechuje wysoki niepokój, lęki, niepewność, przeprowadza się ćwiczenie twórczo muzyczne, w których dziecko ma możliwość odegrania kontrastowych stanów emocjonalnych i postaw. Ponadto uczy się dziecko tworzyć symbole brzmieniowe do obrazów i tekstów.
W przypadku, gdy dziecko jest przeciążone zbyt wysokimi wymaganiami i zmęczone psychicznie, stosuje się relaksacje czynną i bierną, wspólne nucenie w kręgu dowolnego dźwięku jednocześnie zachęcają dziecko do wykonywanie ruchów kołyszących. Zaleca się również ćwiczenia polegające na wsłuchiwanie się w różnoraką polifonię głosów.
Z kolei, gdy dziecko wykazuje postawę egocentryczną lub ma niskie poczucie własnej wartości wprowadza się ćwiczenia mające na celu odblokowanie napięć. Mogą się one odbywać poprzez tzw. ufne rozmowy z osobami bliskimi dziecku (najlepiej jeśli z rodzicami). Przeprowadza się także ćwiczenia z kontaktem dotykowym w parach, lustrzane odbicie, wykonywanie Rychów naprzemiennych. Cenne jest również wygrywanie różnych motywów rytmiczno-ruchowym na plecach kolegi oraz ich odgrywanie na dowolnym instrumencie muzycznym.
Jeśli dziecko cechuje rozproszona uwaga, brak skupienia na przedmiocie, niecierpliwość i męczliwość można zastosować ćwiczebnie koncentrująco-słuchowo-ruchowe, np. wędrujące klaśniecie czy pojedynczy dźwięk uderzany po kolei w grupie. Dobre rezultaty przynosi również echo muzyczne oraz tworzenie przez dziecko własnych motywów rytmicznych, np. gra w zegary, automatyczne zabawki itp.
Warto zaznaczyć, że efektywność prowadzonej terapii zależy nie tylko od stopnia zaburzenia, wieku, predyspozycji wewnętrznych czy warunków w których żyje dziecko, ale także od postawy terapeuty. Jeśli terapeuta nie widzi sensu swojej pracy, traktując ją jako zawodowy obowiązek albo terapie przeprowadza w sposób nieuporządkowany, niedbały i bez uwzględnienia dodatkowych czynników mogących mieć wpływ na stan dziecka, wtedy wynik takiej terapii staje pod znakiem zapytania.
Zazwyczaj dzieci chętnie i aktywnie uczestniczą w zajęciach. Dzięki ćwiczeniu nowo poznanych umiejętności, zwłaszcza w towarzystwie godnego zaufania terapeuty, dziecko znajduje osobiste spełnienie, a nastrój zajęć jest radosny i ciepły.
3. Oddziaływanie muzykoterapii dogłębnej na organizm człowieka
Jedną z interesujących metod zwalczania nawet ciężkich chorób jest tzw. muzykoterapia Dogłębna – Komórkowa, która opiera się na wykorzystywaniu naturalnej fali dźwiękowej. Fala dźwiękowa pracując z ciałem fizycznym jest w stanie dotrzeć do komórek, które z kolei dostrajają się do niej oraz jednocześnie odżywiają i odnawiają. Odpowiedni dźwięk powoduje, że zdrowe komórki podnoszą swoją odporność, a chore komórki są w stanie się zregenerować. W przypadku komórek nowotworowych odpowiednio dobrane częstotliwości mogą spowodować ich rozpad, gdyż nie są w stanie wytrzymać szybkich zmian drgań.”Ten fakt potwierdziły badania przeprowadzone przez Fabiena Mamana na Uniwersytecie Jussieu w Paryżu i w USA, na podstawie których opracowana została technika przeciwnowotworowa. Okazuje się bowiem, że przy poddaniu obserwacji komórek nowotworowych i zastosowaniu rosnącej częstotliwości odpowiedniej skali dźwięków skali przy 400 do 480 Hz komórki rakowe nie wytrzymują drgań i eksplodują po zaledwie paru minutach, przy czym zdrowe komórki pozostają nienaruszone” . Z kolei techniki opracowane przez mgr Barbarę Romanowską, powstały m.in. na podstawie badań nad dźwiękiem, przeprowadzonym w USA i Francji. Dzięki badaniom naukowym, wykonanym w Lambdoma Institute przez Dr Barbarę Hero wykazano, iż organy wewnętrzne człowieka, posiadają swoje własne określone częstotliwości zdrowia i wystarczy się do nich odpowiednio dostroić, aby by być zdrowym. Brak harmonii (dostrojenia) oznacza jakąś chorobę.
Fala dźwiękowa mocno oddziałuje również na poziom duchowy oraz umysłowy człowieka. Organizm uwalnia się od różnego rodzaju ograniczeń, wycisza się i uspokaja. Fala dźwiękowa jest silnym bodźcem dla mózgu, często po pierwszym jej przejściu następuje zmniejszone odczuwanie bólu, lepsze samopoczucie, relaksacja i przywrócenie chęci życia. Umysł tworzy cos w rodzaju nowej konstrukcji, która staje się bazą dla pozytywnych myśli prowadzących w efekcie do zadowolenia i samospełnienia. Podnosi również na duchu w okresach depresji i apatii przynosząc spokój i odprężenie. Muzykoterapia dogłębna (komórkowa) jest nazywana tez dzwiękoterapią i działa na człowieka w relacji Ciało-Umysł-Duch za sprawa czystej, nieprzetworzonej wibracji dźwiękowej płynącej bezpośrednio z instrumentu o niezakłóconej częstotliwości. Taka wibracja dociera w swej długości prostu do komórek ciała i jego narządów, równocześnie pozytywnie wpływając na umysł i ducha człowieka.
Okazuje się, iż kamertony są instrumentami muzycznymi, które wykonane w odpowiedni sposób i z odpowiednich materiałów można wykorzystywać jako cenne narzędzie terapeutyczne, kierując falę dźwiękową bezpośrednio do ciała człowieka. Terapia kamertonami jest stosunkowo nową metodą stosowaną w muzykoterapii komórkowej, która poprzez fale dźwiękowe właściwie dobrane do chorych narządów jest w stanie w znacznym stopniu przywrócić człowiekowi zdrowie psychiczne i fizyczne. Jest to naturalna metoda leczenia. „Filozofia używania fal dźwiękowych kamertonów oparta jest na procesach zachodzących w naturze, przy czym stosunki ze środowiskiem naturalnym spełniają najważniejszą rolę w powstawaniu źródła dźwięku. Kiedy uaktywniamy kamertony produkujemy czyste interwały muzyczne (współbrzmienia dźwiękowe) oparte na dokładnych matematycznych proporcjach, znanych już od czasów Pitagorasa, który to jako pierwszy ustalił skalę muzyczną. Kiedy słuchamy tych dźwięków, tworzymy archetypowy rezonans kończący się fizycznym i psychicznym zjednoliceniem naszego umysłu, ciała i ducha” . Proces ten zachodzi w uchu wewnętrznym człowieka, poprzez pobudzenie ślimaka, a następnie ważnych przewodów, które biorą udział w słyszeniu. Słuchając dźwięków z kamertonów system nerwowy człowieka dostraja się do tonacji w podobny sposób, w jaki stroi się np. skrzypce. Ciało stopniowo dostosowuje się do danych dźwięków i dostraja się, by proporcje i ton utrzymywać w poprawny sposób. Właśnie dzięki temu, że człowiek posiada zdolność dostrajania się do dźwięków, muzykoterapia głęboka jest w stanie przynieść wymierne efekty w procesie leczenia. Spektrum działania kamertonów jest bardzo szerokie. Dźwięk ma doskonałe działanie oczyszczające i mobilizuje siły obronne organizmu, co pozwala stwierdzić, że jest to także perspektywiczny środek stosowany w profilaktyce, pozwalający cieszyć się życiem oraz na długo zachować zdrowie i młodość. Same kamertony są proste w użyciu i stosować je może każdy, bez względu na stan wiedzy muzycznej czy stopnia zaawansowania choroby. Można się nią posługiwać bez ryzyka dla zdrowia, ponadto a poprawa samopoczucia następuje bardzo szybko po użyciu właściwej techniki.
Według zwolenników tej koncepcji muzykoterapia komórkowa daje możliwość nie tylko uwolnienia się od około 250 różnych schorzeń, a pozytywne efekty zastosowania kamertonów zostały potwierdzone przez liczne metody zawarte w kinezjologicznym teście opartym zarówno na działaniu ogólnym, jak i mięśniowym. W trakcie sesji terapii kamertonami człowieka może różnego rodzaju odczuć, do najczęściej odczuwanych należą:
• równowaga wewnętrzna
• ulga w bólu
• relaks
• wyciszenie, uspokojenie,
• lekkość, głęboki spokój
• poczucie bezpieczeństwa i zaufania
• uczucie wybaczenia
• nowy obraz uświadomienia sobie własnej osoby i jej miejsca w świecie
• usunięcie zablokowanej energii
• żywotność i wigor
• naprawienie traumatycznych wydarzeń z przeszłości
• podwyższenie zdolności uczenia się i zapamiętywania
Innymi słowy poprzez „specjalnie dobrany system kamertonów jesteśmy zdolni do uautentycznienia i zharmonizowania siebie w całości z potężnym cyklem Wszechświata”.
W muzykoterapii głębokiej wykorzystuje się również różne techniki aktywne i receptywne, stosowane zwłaszcza w profilaktyce stresu. Szczególnie cenne są ćwiczenia związane z tzw. hipokinezją mięśniową, a więc ćwiczenia fizyczne ogólnorozwojowe, trening równoważący napięcie mięśniowe, trening gibkościowy, oraz gimnastyka relaksująco-koncentrująca. Na uwagę zasługują również treningi relaksacyjne, takie jak trening autogenny Schultza, relaksacja według Jacobsona i relaksacja głęboka.
Warto zaznaczyć, iż dużą rolę w głębokiej terapii muzyką przykłada się do głosu ludzkiego. „Głos ludzki to odzwierciedlenie emocji, stanu psychiki, zdrowia fizycznego, umysłowego i duchowego. Zdrowy głos (a jednocześnie zdrowy człowiek) rozpoznawany jest poprzez jego wszechstronność:
• wrażliwość
• wyrazistość
• jasność tonu
• przenikliwość
• narzucającą się szczerość
• brak napięcia
• odpowiednią głośność
• witalność i siłę
• siłę energii życiowej
Wydobywanie z siebie głosu wpływa na zdrowie, wygląd, powoduje łatwość w wyrażaniu uczuć, emocji, daje pewność siebie oraz uczy porozumiewanie się z innymi” . Opanowanie umiejętności rozpoznawania charakterystyki swojego głosu, może być bardzo pomocne w wielu jednostkach chorobowych. Uczy także cennej sztuki słuchania, zwiększa samoświadomość, pomaga w rozpoznawaniu własnych słabości. Dzięki głosowi człowiek może poznać ukryte dotąd dla niego prawdziwe znaczenie wyrazów. Opanowanie sztuki czytania z głosu sprzyja rozeznaniu, jak u drugiej osoby współgrają siły witalne, myśli, uczucia i intuicja. Głos może pomóc w diagnozie, dzięki któremu można zastosować konkretna terapię. Bardzo ważne w operowaniu głosem jest to, aby starać się go zaakceptować takim, jakim jest. Nie jest to łatwe zadanie, zwłaszcza dla niektórych osób, ale w końcu, kiedy za pomocą różnych ćwiczeń uda się doprowadzić do jego akceptacji, sam głos może stać się o wiele czystszy, piękniejszy, bardziej elastyczny i umiejący dostroić się do otoczenia.
Aby jednak nauczyć się prawidłowo czytać z głosu trzeba sobie uświadomić bardzo ważny element-oddech i sposób, w jaki człowiek się nim posługuje. Przykładowo, gdy człowiek ma głos łkający, bliski płaczu czy smutny w swym wyrazie, może to świadczyć o braku poczucia bezpieczeństwa, braku równowagi wewnętrznej czy tez przewlekłych dolegliwościach ze strony układu oddechowego lub infekcjach ze strony gardła. Gdy głos jest nadmiernie napięty albo zamknięty w sobie i zablokowany a człowiek jest dodatkowo sztywny, napięty, może to oznaczać skłonności depresyjne, ponadto istnieje przypuszczenie iż taka osoba o takim głosie w dzieciństwie nie miała możliwości, by swobodnie wyrazić swoja opinie, była tłamszona przez otoczenie, nie otrzymywała żadnych pochwał tylko krytykę. Człowiek, który przybiera różne głosy, zamiast swojego, może mieć problemy emocjonalne i boi się tak naprawdę własnego „cienia”. Ktoś, kto posługuje się cichym i bezbarwnym w swoim wyrazie głosie i któremu z widoczną trudnością przychodzi wydobywanie kolejnych słów, to człowiek wyczerpany na planie fizycznym oraz psychicznym. Bezgłos, może być oznaką skrywane wewnętrznej nienawiści i narzuconemu z góry wymogu posłuszeństwa wobec innej osoby. Osoba o szorstkim, ostrym lub „ryczącym” głosie często są zdanie, ze wszystko co robią i mówią, jest najlepsze i tylko oni mają rację. Często również dokuczają im różne bóle głowy, w tym migreny. Z kolei osoby, o głosie pustym i bez emocji, ale przyjemnym w swoim brzmieniu jest charakterystyczny dla osób, które mają „niezamknięte” i bolesne sprawy z dzieciństwa. Są zamknięte na świat zewnętrzny i boją się konfrontacji z otoczeniem. Połykanie słów jest oznaka niepewności a słowotok może być oznaką niespełniania, poczucia niedoceniania oraz braku wysłuchania przez innych. Utrata głosu, może być wynikiem niemożności robienia czegokolwiek z powodu przeżytego wielkiego szoku lub wstrząsu psychicznego .
Są także ludzie, którzy krzykiem wołają o pomoc, ponieważ przeżyli lub byli świadkiem bardzo traumatycznych scen z dzieciństwa. Własny głos został w swoisty sposób odebrany przez strach a w zamian pojawia się uczucie niesprawiedliwości i w efekcie „krzyczący” głos. Nie sposób opisać tu wszystkie rodzaje barwy głosu, ale warto zaznaczyć, iż aby głos brzmiał naturalnie, szczeka musi się znajdować powyżej barków.
Głos w muzykoterapii ma do spełnienia ogromną rolę. Oprócz ćwiczeń i gier, w których człowiek ma sposobność wyrazić swoje uczucia, emocje, modulować natężenie i barwę, odegrać jakąś scenkę, głos jest wykorzystywany w postaci śpiewu. Obecnie szybko rośnie „popularność śpiewu, jako zajęcia uspokajanego i dopełniającego wewnętrznie, stwarzającego okazje do przeżyć duchowym oraz do doświadczenia jedności z kosmosem.
Święte pieśni, psalmy, mantry i hymny od dawna są intonowane jako źródło pociechy i natchnienia. Także techniki śpiewu takie jak wyśpiewywanie alikwotów powiązanych z medytacja mają działanie terapeutyczne, ponieważ ustanawiają i utrzymują harmonię miedzy ludzkim i niebiańskim wymiarem” . Alikwoty są zespołem harmonicznych częstotliwości związanych z główną wysokością głosu, czyli nuty. Obrazowo można je przedstawić jako zamknięte i zwinięte do środka płatki kwiatu. Śpiewanie alikwotów ma na celu otwarcie kwiatu i pokazanie jego prawdziwego piękna.
Wsłuchiwanie się w wyraźnie wyodrębniane elementy składowe ludzkiego głosu, może dać bardzo zdumiewające efekty. Technikę te stosowano w ceremoniach religijnych i rytualnych w Tybecie, Syberii, Mongolii, Północnych Indiach, Chinach, Japonii a także w Andach, Rumunii i Afryce Środkowej. Alikwoty były znane również w średniowiecznych klasztorach, w którym śpiew chorałowy w polaczeniu z rezonansem architektury eklezjastycznej był w stanie wydobyć niezwykłe harmonie, mocno oddziaływujące na ucho słuchacza. „Wyśpiewywanie alikwotów stwarza możliwości terapeutyczne, daje poczucie spokoju i bezpieczeństwa, zwiększa wrażliwość na inne dźwięki i kieruje na poważna ścieżkę medytacji prowadzącą do mądrości” . Techniki tej nie nabywa się łatwo czy tez w formalny sposób. Każda eksploracja tych dźwięków jest nowa i swoista przygoda we wnętrzu człowieka. Ciekawym ćwiczeniem alikwotów jest tzw. taniec językiem. Należy rozluźnić język wysuwając go na zewnątrz, zaginając jego boki i koniec a następnie zwijając z powrotem w rurkę, tak aby jego spód dotykał podniebienia z tyłu jamy ustnej. Stopniowo należy przechodzić do artykułowania samogłosek otwartych takich jak „ooo”, „aaa” podczas wykonywanych ruchów językiem.
Podsumowując „Muzyka jest uniwersalnym środkiem przekazu, metodą porozumiewania się. Jest mową bez słów, mowa uczuć, specyficznym językiem, posługującym się niezliczonym bogactwem środków ekspresji, wyrażanych poprzez dźwięki. Muzyka dociera do wnętrza człowieka, rozbudzając jego uczucia i emocje. Jej treść, rozpiętość przekazywanych doznań, wrażeń i uczuć są tak bogate i zróżnicowane jak rozległa jest amplituda ludzkich afektów” . Dlatego muzyka jako terapia może być istotna w życiu nie tylko chorej osoby, ale każdego człowieka.
Bibliografia:
1. Dewhurst-Maddock O.: Terapia dźwiękiem. Kraków 2001.
2. Nordoff P., Robbins C. Terapia muzyką w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Kraków 2008.
3. Kaja B.: Zarys terapii dziecka. Bydgoszcz 2001.
4. Konieczna E. J.: Arteterapia. Kraków 2006.
5. Panek W.: Świat muzyki. Warszawa 1999.
6. Przychodzińska- Kaciczak M.: Dziecko i muzyka. Nasza Księgarnia, Warszawa 1991.
7. Dywicki Z.: Elementy muzykoterapii w pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo. „Wychowawca”, 1998, nr 1.
8. Galińska E.: Podstawy teoretyczne muzykoterapii. „Zeszyt naukowy Akademii Medycznej we Wrocławiu” 1978, nr 17.
9. Gąsienica-Szostok A.: Muzykoterapia w rehabilitacji i profilaktyce. Warszawa 2003
10. Grzeszewki H.: Muzyka w wychowaniu i terapii dziecka niepełnosprawnego. „Szkoła Specjalna” 1998, nr 3.
11. Kopacz M.: Wpływ muzykoterapii na obniżenie poziomu agresji u dorastającej młodzieży. „Psychoterapia” 1997, nr 4.
12. Romanowska B. Muzykoterapia dogłębna-komórkowa. Gdańsk 2006.
13. Romanowska B. Kamertony i muzykoterapia. Katowice 2004.
Przypisy:
Joanna Jankowska
Głębokie oddziaływanie muzyką
1. Muzyka, jako środek terapeutyczny na tle historii
Od zarania dziejów muzyka wywierała wielki wpływ na człowieka i otaczające go środowisko. Praktycznie większość kultur starożytnych poprzez oddziaływanie muzyką starało się dotrzeć do przyczyn problemów leżących w funkcjonowaniu człowieka.
W tym celu wykorzystywano różne tajemne rytuały i zabiegi magiczne, którym towarzyszyły określone dźwięki. Muzyka nigdy nie miała jednego celu. Często łączono muzykę, śpiew i taniec do uzdrawiania, „zamawianiu chorób”, zawierania małżeństw, oddawaniu czci Bogu, walki, towarzyszyła też wielu codziennym czynnościom. Posługiwano się różnymi instrumentami; bębnami, kołatkami, grzechotkami, fletami, natomiast szczególny rytm w niektórych czynnościach miał pomóc w osiągnięciu odmiennego stanu świadomości. Przykładem może tu być inicjacja, stosowana od starożytności po dziś dzień w wielu społecznościach na świecie.
Można więc powiedzieć, iż muzyka towarzyszyła człowiekowi zawsze i towarzyszy nieustannie - od narodzin do śmierci. Według różnorodnych mitologii muzyka pochodzi od bogów. „wszystkie znane nam dziś kraje starożytne miały własna kulturę muzyczną; od Chin i Japonii, poprzez Indie, kraje basenu morza śródziemnego po Amerykę prekolumbijską i Australię. W kulturze starożytnych Chin uznawano muzykę za jedną z głównych sił, które porządkowały wszechświat” . Każdy instrument muzyczny podporządkowany był jednej ze stron świata i jednej porze roku (np. północ-bęben). Również w starożytnych Indiach muzyka odgrywała i nadal odgrywa bardzo ważną rolę. Dźwięk uważano za jedną z oznak „oddechu życia”, który istnieje w całym kosmosie i reguluje porządek wszechświata. Z nieistniejącej już kultury Mezopotamii pochodzi przejęte później w innych kulturach – pojęcie harmonii sfer. Zakładano ono, iż planety, które poruszają się na niebie, wydają specyficzne dźwięki, które w całości z innymi tworzą muzykę doskonałą, którą słychać w całym wszechświecie. Z kolei w starożytnym Egipcie muzyka była związana głównie z religią, dźwięki miały znaczenie symboliczne i uważano je za „głosy bogów:.
Izolacja od bodźców wywołana w ten sposób spełniała swoje zdanie podczas inicjacji połączonych często z zadawaniem bólu. Stymulacja rytmiczno-metryczna połączona z tańcem uwzględniała nie tylko oddziaływanie samej sytuacji przepełnionej magicznym, tajemniczym nastrojem, lecz także fizjologiczny wpływ muzyki. Rytm powolny, uspokajający stosowano przy wysokiej gorączce zmniejszając częstość tętna u pacjenta, natomiast rytmem skaczącym, hektycznym starano się uzdrowić ze schorzeń reumatycznych podwyższając tym sposobem ciepłotę ciała. Elementy melodyki i śpiew dodawane w oparciu o rytmu i tempo przechodziły od działania aktywizującego w odprężający, a nawet przybierały ton kontemplacyjny.
Warto wspomnieć, iż bardzo korzystne jest oddziaływanie muzyki natury. „Tradycje ludowe przekazują różne opowieści o tym, jak muzyka wpływa na pomyślniejszy i bogatsze zbiory. „W południowych Indiach uważano, że naturalna muzyka zapewnia kiełkowanie trzciny cukrowej. Współczesna nauka popiera ten pogląd. Rośliny rosną szybciej, gdy nad polami lub w szklarniach wygrywana jest muzyka na „fujarce”. Starannie przeprowadzone eksperymenty udowadniają, ze na kiełkowanie, wzrost, zakwitanie i wydawanie owoców oraz na ilość nasion wpływają fale dźwiękowe, zwłaszcza dźwięki muzyczne w dolnym zakresie częstotliwości, od 100 do 600Hz” . Skoro rośliny reagują na dźwięki, to dlaczego ludzie mieliby pozostać niewrażliwi? Warto uświadomić sobie, iż na naszej planecie stanowimy pewnie spójny łańcuch wzajemnych powiązań i oddziaływań, w którym jeden element zależy od drugiego.
Od wielu lat osoby zajmujące się terapią muzyką starają się uświadomić swoim pacjentom, w jaki sposób muzyka natury wpływa na ich nastrój, myśli i samopoczucie. Zalecają, iż w przypadku, gdy członkiem targają nadmierne lub tłumione emocje, uczucia, np. złość, gniew, frustracja można spróbować wykorzystywać muzyczny odgłos, jaki wydaje płynąca woda, szmer strumyka, huczący wodospad. Trzeba sobie wyobrażać, iż woda obmywa ciało i oczyszcza je w podobny sposób, w jaki oczyszcza kamyki na dnie potoku. Umysł staje się świeży i oczyszczony. W podobny sposób może działać wyobrażanie sobie podmuchu wiatru, który może zdmuchnąć destruktywne myśli czy sprzeczne emocje. W ramach ćwiczeń świadomości można również wyjść na powietrze i skupić swe zmysły na otaczających odgłosach natury. Następnie można sporządzić listę tych odgłosów, które się usłyszy i zapisać swoją reakcje na nie. Podczas wsłuchiwania się w odgłosy natury należy skupić się na śpiewających ptakach, brzęczących owadach, szeleszczących liściach, szczękających psów czy rżeniu koni. Ćwiczenie te, nie tylko wpływa pozytywnie na emocje i doznania, ale również wyostrza i uwrażliwia zmysły.
2. Wpływ muzyki na rozwój dziecka
Doznawanie wzruszeń wywołanych muzyką, bardzo silnie rozwija sferę przeżyć psychicznych. „Odpowiednio dobrana muzyka może spowodować aktywizowanie i wyzwalanie emocjonalnych procesów, może pobudzać do aktywności emocjonalnej, szczególnie tej, która dotyczy konfliktowych, patogennych przeżyć. ”
Termin muzykoterapia pojawił się w literaturze ok. 1950r. Najogólniej rzecz biorąc oznacza on „formę psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i osobowości człowieka” . Muzyka wywiera wielką rolę na procesy zachodzące w człowieku, wpływa głównie bezpośrednio na:
• emocje
• proces myślenia
• psychomotorykę
• układ wegetatywny
• procesy neurofizjologiczne
Kontakty z muzyką dają możliwość intensyfikacji operacji myślowych na materiale muzycznym. Dziecko skupia swa uwagę na przedmiocie abstrakcyjnym, jakim jest muzyka. Ponadto stara się pamiętać fragmenty, które słyszało, porównuje je sobą, klasyfikuje jako takie same, podobnych lub kontrastowe. Są to czynności umysłowe, które mają duże znaczenie dla dalszego rozwoju spostrzegawczości, uwagi oraz pamięci.
Dziecko może także rozwijać swoje myślenie poprzez uczenie się wartościowania muzyki. Gdy jej słucha w jakiś sposób ocenią ją - pewne utwory podobają mu się mniej lub bardziej. Ponadto uczy się wydawania opinii estetycznych a nauka ta jest cenna dla rozwoju emocjonalnego i psychicznego. Wartościowanie to czynność na wysokim poziomie procesów myślowych. Można powiedzieć, iż kontakty z muzyką są w stanie poruszyć wszystkie procesy poznawcze umysłu dziecka, takie jak: - spostrzeganie, strukturalizowanie i wartościowanie.
Muzyka, poprze swój terapeutyczny wpływ, wywiera działanie uspokajające, rekompensujące, które z powodzeniem wykorzystywane jest w pracy z dziećmi mającymi zaburzenia słuchu, mowy, rozwoju psychicznego oraz rozwoju fizycznego.
Ze względu na sposób wykorzystywania muzykoterapię można podzielić na:
● muzykoterapię kliniczno-diagnostyczną, w której zakres wchodzą działania podejmowane przez różnych specjalistów z dziedziny medycyny
● muzykoterapię naturalną, gdzie głównym materiałem muzycznym są dźwięki natury, takie jak: szum morza, szum górskiego potoku, wiatru, śpiew ptaków itp.
● muzykoterapię spontaniczną, która jest czystym wyrazem przezywanych emocji
● muzykoterapię adoptowaną, która wykorzystuje różny materiał przypadkowy np. muzykę nadawana przez radio, w celu wyciszenia i uspokojenia
● muzykoterapię profilaktyczną, która jest stosowana w celach zapobiegawczych i wykorzystuje odpowiednio dobrany materiał muzyczny w celu zaktywizowania lub zrelaksowania pacjenta .
Wyróżnia się także muzykoterapię socjoteraputyczną, w której zasadniczym celem jest eliminowanie nieprawidłowych wzorców zachowań oraz wdrażanie do dalszej nauki zachowań aprobowanych społecznie. Muzyka może również pomóc w komunikacji interpersonalnej, ponieważ wykazuje silny związek z nabywaniem umiejętności porozumiewania się a także z uczeniem się zachowań społecznych oraz emocjonalnych.
Bardzo cenną właściwością muzyki jest to, iż wyzwala emocje u człowieka. W rozwoju społecznym dziecka uczucia, doznania odgrywają niezmiernie ważną rolę i są bardzo znaczące dla jego globalnego rozwoju. To właśnie emocje i uczucia odpowiadają w jaki sposób dziecko wykorzysta swoją wiedzę w przyszłości i jak będzie doskonalić nabyte umiejętności. Z kondycją emocjonalną związany jest nie tylko sposób myślenia dziecka, ale także jego motywacja i siła woli. W znacznej mierze to od nastawienia zależy czy dziecko prawidłowo wykona zadanie. Z kolei sposób w jaki dziecko przystąpi do realizacji powierzonego mu zadania jest związany z psychoemocjonalną kondycją.
„Za pośrednictwem muzyki można bezpośrednio dotrzeć do dziecka, wnikając w świat jego uczuć. W przypadku gdy dziecko siedzi na krześle i słucha muzyki jego doznaniem afektywnym może być ożywienie lub rozmarzenie, w zależności od charakteru muzyki i temperamentu dziecka. Gdy stanie przy instrumencie perkusyjnym, chwyci pałki i zostanie zachęcone do gry-w tej samej chwili staje się czynne, bezpośrednio i osobiście zaangażowane w aktywność rytmiczną i twórcze działanie. W takich sytuacjach towarzyszy mu najczęściej improwizacja grana na fortepianie, muzyka w różnych stylach i gatunkach” . Dziecko podąża za muzyką, śledzi jej przebieg i kontroluje jednocześnie własne działanie. Elementy improwizacji takie jak: melodia, rytm, harmonia są przetwarzane a dziecko zaczyna powoli rozpoznawać strukturę muzyczną, jej treść oraz formę. Improwizacja Może mieć różny charakter, od radosnego do ponurego, może być podniosła lub uroczysta. Odniesienia, za pomocą których można określić muzykę pasują również do stanów emocjonalnych. Dziecko uczestnicząc tworzeniu muzyki jednocześnie poznaje jej całe bogactwo wyrazowe, gdyż podąża za emocjami, które niesie.
Muzyka wpływa na wyobraźnię dziecka, wzbogaca ją i dostarcza dodatkowych wrażeń i emocji. Dzięki oddziaływaniu muzyki życie wewnętrzne dziecka staje się bogatsze, ponadto rozwijają się jego zdolności percepcyjne i wyrazowe. Gdy dziecko jest w stanie rozpoznać elementy struktury muzycznej, jej formę i ekspresję to w pewien sposób przekazuje również słuchaczowi swoje uczucia, nastroje i impulsy . W efekcie jego osobowość się rozwija i prowadzi do stanu wewnętrznej harmonii. Dalszy rozwój dziecka uwidacznia się w jego sposobie gry na różnych instrumentach, dziecko zaczyna powoli wystukiwać coraz bardziej skomplikowane rytmy granej melodii. Stopniowo jest w stanie stworzyć własny motyw lub schemat rytmiczny. Zaczyna również świadomie wykorzystywać poszczególne instrumenty do zaznaczenia zmian dynamicznych, tempa czy frazowania.
„O rozwoju dziecka świadczą wzrost kreatywności i swoboda, z jaką podporządkowuje ono własnej inwencji bogate możliwości ekspresji, rytm czy dynamikę. Osiągnąwszy wysoki etap rozwoju dziecko, staje się nie tylko odbiorcą, ale także partnerem biorącym udział w pełnoprawnym procesie twórczym. Odczuwa intuicyjnie, jaki charakter powinna mieć jego stale ewolucyjna aktywność muzyczna, jaką formę powinien jej nadać” . Na tym poziomie dziecko staje się uczestnikiem szczególnego wydarzenia. Jego emocje i zdolność postrzegania potrafią się już połączyć z inteligentnym i celowym działaniem twórczym. Aby dziecko było w stanie osiągnąć taki stopień rozwoju, muszą być zapewnione odpowiednie i dogodne warunki Jeśli występuje wrodzone upośledzenie funkcji rozwojowych można to zauważyć w wypowiadaniu się dziecka poprzez muzykę, w specyficznym sposobie wyrażania uczuć i ekspresji. Można zobaczyć, czy dziecko jest wolne od zahamowań, swobodne i twórcze, jaki jest jego zakres środków wyrazu i rytmu. Dziecko może kompulsywnie powtarzać jakąś frazę, nie będąc w stanie w żaden sposób jej zmienić. Może również po chwili grania zastygać nieruchomo, grać bez inwencji lub też chaotycznie.
Okazuje się również, iż w niektórych przypadkach dzieci niepełnosprawne umysłowo ujawniają poprzez muzykę znaczne zdolności percepcyjne, inteligencje muzyczną lub też inne umiejętności. Z tego powodu psychologowie coraz bardziej interesują się tym problemem i postulują, by stosować kliniczną improwizację w badaniu diagnostycznym dziecka.
Terapia muzyczna jest zaplanowanym procesem zmierzającym w kierunku osiągnięcia pozytywnych zmian.
W przypadku dzieci, mających skłonności do niekontrolowanej agresji i autoagresji i gwałtownych wybuchów złości wprowadza się różne ćwiczenia relaksacyjne, oddechowe, zaleca się zabawy ukierunkowane na obserwacje własnego oddechu. Stosuje się również trening bezruchu oraz ilustracje ruchowe konkretnych zdarzeń i sytuacji.
Gdy stan emocjonalny dziecka cechuje wysoki niepokój, lęki, niepewność, przeprowadza się ćwiczenie twórczo muzyczne, w których dziecko ma możliwość odegrania kontrastowych stanów emocjonalnych i postaw. Ponadto uczy się dziecko tworzyć symbole brzmieniowe do obrazów i tekstów.
W przypadku, gdy dziecko jest przeciążone zbyt wysokimi wymaganiami i zmęczone psychicznie, stosuje się relaksacje czynną i bierną, wspólne nucenie w kręgu dowolnego dźwięku jednocześnie zachęcają dziecko do wykonywanie ruchów kołyszących. Zaleca się również ćwiczenia polegające na wsłuchiwanie się w różnoraką polifonię głosów.
Z kolei, gdy dziecko wykazuje postawę egocentryczną lub ma niskie poczucie własnej wartości wprowadza się ćwiczenia mające na celu odblokowanie napięć. Mogą się one odbywać poprzez tzw. ufne rozmowy z osobami bliskimi dziecku (najlepiej jeśli z rodzicami). Przeprowadza się także ćwiczenia z kontaktem dotykowym w parach, lustrzane odbicie, wykonywanie Rychów naprzemiennych. Cenne jest również wygrywanie różnych motywów rytmiczno-ruchowym na plecach kolegi oraz ich odgrywanie na dowolnym instrumencie muzycznym.
Jeśli dziecko cechuje rozproszona uwaga, brak skupienia na przedmiocie, niecierpliwość i męczliwość można zastosować ćwiczebnie koncentrująco-słuchowo-ruchowe, np. wędrujące klaśniecie czy pojedynczy dźwięk uderzany po kolei w grupie. Dobre rezultaty przynosi również echo muzyczne oraz tworzenie przez dziecko własnych motywów rytmicznych, np. gra w zegary, automatyczne zabawki itp .
Warto zaznaczyć, że efektywność prowadzonej terapii zależy nie tylko od stopnia zaburzenia, wieku, predyspozycji wewnętrznych czy warunków w których żyje dziecko, ale także od postawy terapeuty. Jeśli terapeuta nie widzi sensu swojej pracy, traktując ją jako zawodowy obowiązek albo terapie przeprowadza w sposób nieuporządkowany, niedbały i bez uwzględnienia dodatkowych czynników mogących mieć wpływ na stan dziecka, wtedy wynik takiej terapii staje pod znakiem zapytania.
Zazwyczaj dzieci chętnie i aktywnie uczestniczą w zajęciach. Dzięki ćwiczeniu nowo poznanych umiejętności, zwłaszcza w towarzystwie godnego zaufania terapeuty, dziecko znajduje osobiste spełnienie, a nastrój zajęć jest radosny i ciepły.
3. Oddziaływanie muzykoterapii dogłębnej na organizm człowieka
Jedną z interesujących metod zwalczania nawet ciężkich chorób jest tzw. muzykoterapia Dogłębna – Komórkowa, która opiera się na wykorzystywaniu naturalnej fali dźwiękowej. Fala dźwiękowa pracując z ciałem fizycznym jest w stanie dotrzeć do komórek, które z kolei dostrajają się do niej oraz jednocześnie odżywiają i odnawiają. Odpowiedni dźwięk powoduje, że zdrowe komórki podnoszą swoją odporność, a chore komórki są w stanie się zregenerować. W przypadku komórek nowotworowych odpowiednio dobrane częstotliwości mogą spowodować ich rozpad, gdyż nie są w stanie wytrzymać szybkich zmian drgań.”Ten fakt potwierdziły badania przeprowadzone przez Fabiena Mamana na Uniwersytecie Jussieu w Paryżu i w USA, na podstawie których opracowana została technika przeciwnowotworowa. Okazuje się bowiem, że przy poddaniu obserwacji komórek nowotworowych i zastosowaniu rosnącej częstotliwości odpowiedniej skali dźwięków skali przy 400 do 480 Hz komórki rakowe nie wytrzymują drgań i eksplodują po zaledwie paru minutach, przy czym zdrowe komórki pozostają nienaruszone” . Z kolei techniki opracowane przez mgr Barbarę Romanowską, powstały m.in. na podstawie badań nad dźwiękiem, przeprowadzonym w USA i Francji. Dzięki badaniom naukowym, wykonanym w Lambdoma Institute przez Dr Barbarę Hero wykazano, iż organy wewnętrzne człowieka, posiadają swoje własne określone częstotliwości zdrowia i wystarczy się do nich odpowiednio dostroić, aby by być zdrowym. Brak harmonii (dostrojenia) oznacza jakąś chorobę.
Fala dźwiękowa mocno oddziałuje również na poziom duchowy oraz umysłowy człowieka. Organizm uwalnia się od różnego rodzaju ograniczeń, wycisza się i uspokaja. Fala dźwiękowa jest silnym bodźcem dla mózgu, często po pierwszym jej przejściu następuje zmniejszone odczuwanie bólu, lepsze samopoczucie, relaksacja i przywrócenie chęci życia. Umysł tworzy cos w rodzaju nowej konstrukcji, która staje się bazą dla pozytywnych myśli prowadzących w efekcie do zadowolenia i samospełnienia. Podnosi również na duchu w okresach depresji i apatii przynosząc spokój i odprężenie. Muzykoterapia dogłębna (komórkowa) jest nazywana tez dzwiękoterapią i działa na człowieka w relacji Ciało-Umysł-Duch za sprawa czystej, nieprzetworzonej wibracji dźwiękowej płynącej bezpośrednio z instrumentu o niezakłóconej częstotliwości. Taka wibracja dociera w swej długości prostu do komórek ciała i jego narządów, równocześnie pozytywnie wpływając na umysł i ducha człowieka.
Okazuje się, iż kamertony są instrumentami muzycznymi, które wykonane w odpowiedni sposób i z odpowiednich materiałów można wykorzystywać jako cenne narzędzie terapeutyczne, kierując falę dźwiękową bezpośrednio do ciała człowieka. Terapia kamertonami jest stosunkowo nową metodą stosowaną w muzykoterapii komórkowej, która poprzez fale dźwiękowe właściwie dobrane do chorych narządów jest w stanie w znacznym stopniu przywrócić człowiekowi zdrowie psychiczne i fizyczne. Jest to naturalna metoda leczenia. „Filozofia używania fal dźwiękowych kamertonów oparta jest na procesach zachodzących w naturze, przy czym stosunki ze środowiskiem naturalnym spełniają najważniejszą rolę w powstawaniu źródła dźwięku. Kiedy uaktywniamy kamertony produkujemy czyste interwały muzyczne (współbrzmienia dźwiękowe) oparte na dokładnych matematycznych proporcjach, znanych już od czasów Pitagorasa, który to jako pierwszy ustalił skalę muzyczną. Kiedy słuchamy tych dźwięków, tworzymy archetypowy rezonans kończący się fizycznym i psychicznym zjednoliceniem naszego umysłu, ciała i ducha” . Proces ten zachodzi w uchu wewnętrznym człowieka, poprzez pobudzenie ślimaka, a następnie ważnych przewodów, które biorą udział w słyszeniu. Słuchając dźwięków z kamertonów system nerwowy człowieka dostraja się do tonacji w podobny sposób, w jaki stroi się np. skrzypce. Ciało stopniowo dostosowuje się do danych dźwięków i dostraja się, by proporcje i ton utrzymywać w poprawny sposób. Właśnie dzięki temu, że człowiek posiada zdolność dostrajania się do dźwięków, muzykoterapia głęboka jest w stanie przynieść wymierne efekty w procesie leczenia. Spektrum działania kamertonów jest bardzo szerokie. Dźwięk ma doskonałe działanie oczyszczające i mobilizuje siły obronne organizmu, co pozwala stwierdzić, że jest to także perspektywiczny środek stosowany w profilaktyce, pozwalający cieszyć się życiem oraz na długo zachować zdrowie i młodość. Same kamertony są proste w użyciu i stosować je może każdy, bez względu na stan wiedzy muzycznej czy stopnia zaawansowania choroby. Można się nią posługiwać bez ryzyka dla zdrowia, ponadto a poprawa samopoczucia następuje bardzo szybko po użyciu właściwej techniki.
Według zwolenników tej koncepcji muzykoterapia komórkowa daje możliwość nie tylko uwolnienia się od około 250 różnych schorzeń, a pozytywne efekty zastosowania kamertonów zostały potwierdzone przez liczne metody zawarte w kinezjologicznym teście opartym zarówno na działaniu ogólnym, jak i mięśniowym. W trakcie sesji terapii kamertonami człowieka może różnego rodzaju odczuć, do najczęściej odczuwanych należą:
• równowaga wewnętrzna
• ulga w bólu
• relaks
• wyciszenie, uspokojenie,
• lekkość, głęboki spokój
• poczucie bezpieczeństwa i zaufania
• uczucie wybaczenia
• nowy obraz uświadomienia sobie własnej osoby i jej miejsca w świecie
• usunięcie zablokowanej energii
• żywotność i wigor
• naprawienie traumatycznych wydarzeń z przeszłości
• podwyższenie zdolności uczenia się i zapamiętywania
Innymi słowy poprzez „specjalnie dobrany system kamertonów jesteśmy zdolni do uautentycznienia i zharmonizowania siebie w całości z potężnym cyklem Wszechświata” .
W muzykoterapii głębokiej wykorzystuje się również różne techniki aktywne i receptywne, stosowane zwłaszcza w profilaktyce stresu. Szczególnie cenne są ćwiczenia związane z tzw. hipokinezją mięśniową, a więc ćwiczenia fizyczne ogólnorozwojowe, trening równoważący napięcie mięśniowe, trening gibkościowy, oraz gimnastyka relaksująco-koncentrująca. Na uwagę zasługują również treningi relaksacyjne, takie jak trening autogenny Schultza, relaksacja według Jacobsona i relaksacja głęboka.
Warto zaznaczyć, iż dużą rolę w głębokiej terapii muzyką przykłada się do głosu ludzkiego. „Głos ludzki to odzwierciedlenie emocji, stanu psychiki, zdrowia fizycznego, umysłowego i duchowego. Zdrowy głos (a jednocześnie zdrowy człowiek) rozpoznawany jest poprzez jego wszechstronność:
• wrażliwość
• wyrazistość
• jasność tonu
• przenikliwość
• narzucającą się szczerość
• brak napięcia
• odpowiednią głośność
• witalność i siłę
• siłę energii życiowej
Wydobywanie z siebie głosu wpływa na zdrowie, wygląd, powoduje łatwość w wyrażaniu uczuć, emocji, daje pewność siebie oraz uczy porozumiewanie się z innymi” . Opanowanie umiejętności rozpoznawania charakterystyki swojego głosu, może być bardzo pomocne w wielu jednostkach chorobowych. Uczy także cennej sztuki słuchania, zwiększa samoświadomość, pomaga w rozpoznawaniu własnych słabości. Dzięki głosowi człowiek może poznać ukryte dotąd dla niego prawdziwe znaczenie wyrazów. Opanowanie sztuki czytania z głosu sprzyja rozeznaniu, jak u drugiej osoby współgrają siły witalne, myśli, uczucia i intuicja. Głos może pomóc w diagnozie, dzięki któremu można zastosować konkretna terapię. Bardzo ważne w operowaniu głosem jest to, aby starać się go zaakceptować takim, jakim jest. Nie jest to łatwe zadanie, zwłaszcza dla niektórych osób, ale w końcu, kiedy za pomocą różnych ćwiczeń uda się doprowadzić do jego akceptacji, sam głos może stać się o wiele czystszy, piękniejszy, bardziej elastyczny i umiejący dostroić się do otoczenia.
Aby jednak nauczyć się prawidłowo czytać z głosu trzeba sobie uświadomić bardzo ważny element-oddech i sposób, w jaki człowiek się nim posługuje. Przykładowo, gdy człowiek ma głos łkający, bliski płaczu czy smutny w swym wyrazie, może to świadczyć o braku poczucia bezpieczeństwa, braku równowagi wewnętrznej czy tez przewlekłych dolegliwościach ze strony układu oddechowego lub infekcjach ze strony gardła. Gdy głos jest nadmiernie napięty albo zamknięty w sobie i zablokowany a człowiek jest dodatkowo sztywny, napięty, może to oznaczać skłonności depresyjne, ponadto istnieje przypuszczenie iż taka osoba o takim głosie w dzieciństwie nie miała możliwości, by swobodnie wyrazić swoja opinie, była tłamszona przez otoczenie, nie otrzymywała żadnych pochwał tylko krytykę. Człowiek, który przybiera różne głosy, zamiast swojego, może mieć problemy emocjonalne i boi się tak naprawdę własnego „cienia”. Ktoś, kto posługuje się cichym i bezbarwnym w swoim wyrazie głosie i któremu z widoczną trudnością przychodzi wydobywanie kolejnych słów, to człowiek wyczerpany na planie fizycznym oraz psychicznym. Bezgłos, może być oznaką skrywane wewnętrznej nienawiści i narzuconemu z góry wymogu posłuszeństwa wobec innej osoby. Osoba o szorstkim, ostrym lub „ryczącym” głosie często są zdanie, ze wszystko co robią i mówią, jest najlepsze i tylko oni mają rację. Często również dokuczają im różne bóle głowy, w tym migreny. Z kolei osoby, o głosie pustym i bez emocji, ale przyjemnym w swoim brzmieniu jest charakterystyczny dla osób, które mają „niezamknięte” i bolesne sprawy z dzieciństwa. Są zamknięte na świat zewnętrzny i boją się konfrontacji z otoczeniem. Połykanie słów jest oznaka niepewności a słowotok może być oznaką niespełniania, poczucia niedoceniania oraz braku wysłuchania przez innych. Utrata głosu, może być wynikiem niemożności robienia czegokolwiek z powodu przeżytego wielkiego szoku lub wstrząsu psychicznego .
Są także ludzie, którzy krzykiem wołają o pomoc, ponieważ przeżyli lub byli świadkiem bardzo traumatycznych scen z dzieciństwa. Własny głos został w swoisty sposób odebrany przez strach a w zamian pojawia się uczucie niesprawiedliwości i w efekcie „krzyczący” głos. Nie sposób opisać tu wszystkie rodzaje barwy głosu, ale warto zaznaczyć, iż aby głos brzmiał naturalnie, szczeka musi się znajdować powyżej barków.
Głos w muzykoterapii ma do spełnienia ogromną rolę. Oprócz ćwiczeń i gier, w których człowiek ma sposobność wyrazić swoje uczucia, emocje, modulować natężenie i barwę, odegrać jakąś scenkę, głos jest wykorzystywany w postaci śpiewu. Obecnie szybko rośnie „popularność śpiewu, jako zajęcia uspokajanego i dopełniającego wewnętrznie, stwarzającego okazje do przeżyć duchowym oraz do doświadczenia jedności z kosmosem.
Święte pieśni, psalmy, mantry i hymny od dawna są intonowane jako źródło pociechy i natchnienia. Także techniki śpiewu takie jak wyśpiewywanie alikwotów powiązanych z medytacja mają działanie terapeutyczne, ponieważ ustanawiają i utrzymują harmonię miedzy ludzkim i niebiańskim wymiarem” . Alikwoty są zespołem harmonicznych częstotliwości związanych z główną wysokością głosu, czyli nuty. Obrazowo można je przedstawić jako zamknięte i zwinięte do środka płatki kwiatu. Śpiewanie alikwotów ma na celu otwarcie kwiatu i pokazanie jego prawdziwego piękna.
Wsłuchiwanie się w wyraźnie wyodrębniane elementy składowe ludzkiego głosu, może dać bardzo zdumiewające efekty. Technikę te stosowano w ceremoniach religijnych i rytualnych w Tybecie, Syberii, Mongolii, Północnych Indiach, Chinach, Japonii a także w Andach, Rumunii i Afryce Środkowej. Alikwoty były znane również w średniowiecznych klasztorach, w którym śpiew chorałowy w polaczeniu z rezonansem architektury eklezjastycznej był w stanie wydobyć niezwykłe harmonie, mocno oddziaływujące na ucho słuchacza. „Wyśpiewywanie alikwotów stwarza możliwości terapeutyczne, daje poczucie spokoju i bezpieczeństwa, zwiększa wrażliwość na inne dźwięki i kieruje na poważna ścieżkę medytacji prowadzącą do mądrości” . Techniki tej nie nabywa się łatwo czy tez w formalny sposób. Każda eksploracja tych dźwięków jest nowa i swoista przygoda we wnętrzu człowieka. Ciekawym ćwiczeniem alikwotów jest tzw. taniec językiem. Należy rozluźnić język wysuwając go na zewnątrz, zaginając jego boki i koniec a następnie zwijając z powrotem w rurkę, tak aby jego spód dotykał podniebienia z tyłu jamy ustnej. Stopniowo należy przechodzić do artykułowania samogłosek otwartych takich jak „ooo”, „aaa” podczas wykonywanych ruchów językiem.
Podsumowując „Muzyka jest uniwersalnym środkiem przekazu, metodą porozumiewania się. Jest mową bez słów, mowa uczuć, specyficznym językiem, posługującym się niezliczonym bogactwem środków ekspresji, wyrażanych poprzez dźwięki. Muzyka dociera do wnętrza człowieka, rozbudzając jego uczucia i emocje. Jej treść, rozpiętość przekazywanych doznań, wrażeń i uczuć są tak bogate i zróżnicowane jak rozległa jest amplituda ludzkich afektów” . Dlatego muzyka jako terapia może być istotna w życiu nie tylko chorej osoby, ale każdego człowieka.
Bibliografia:
1. Dewhurst-Maddock O.: Terapia dźwiękiem. Kraków 2001.
2. Nordoff P., Robbins C. Terapia muzyką w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Kraków 2008.
3. Kaja B.: Zarys terapii dziecka. Bydgoszcz 2001.
4. Konieczna E. J.: Arteterapia. Kraków 2006.
5. Panek W.: Świat muzyki. Warszawa 1999.
6. Przychodzińska- Kaciczak M.: Dziecko i muzyka. Nasza Księgarnia, Warszawa 1991.
7. Dywicki Z.: Elementy muzykoterapii w pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo. „Wychowawca”, 1998, nr 1.
8. Galińska E.: Podstawy teoretyczne muzykoterapii. „Zeszyt naukowy Akademii Medycznej we Wrocławiu” 1978, nr 17.
9. Gąsienica-Szostok A.: Muzykoterapia w rehabilitacji i profilaktyce. Warszawa 2003
10. Grzeszewki H.: Muzyka w wychowaniu i terapii dziecka niepełnosprawnego. „Szkoła Specjalna” 1998, nr 3.
11. Kopacz M.: Wpływ muzykoterapii na obniżenie poziomu agresji u dorastającej młodzieży. „Psychoterapia” 1997, nr 4.
12. Romanowska B. Muzykoterapia dogłębna-komórkowa. Gdańsk 2006.
13. Romanowska B. Kamertony i muzykoterapia. Katowice 2004.
Joanna Jankowska
Głębokie oddziaływanie muzyką
1. Muzyka, jako środek terapeutyczny na tle historii
Od zarania dziejów muzyka wywierała wielki wpływ na człowieka i otaczające go środowisko. Praktycznie większość kultur starożytnych poprzez oddziaływanie muzyką starało się dotrzeć do przyczyn problemów leżących w funkcjonowaniu człowieka.
W tym celu wykorzystywano różne tajemne rytuały i zabiegi magiczne, którym towarzyszyły określone dźwięki. Muzyka nigdy nie miała jednego celu. Często łączono muzykę, śpiew i taniec do uzdrawiania, „zamawianiu chorób”, zawierania małżeństw, oddawaniu czci Bogu, walki, towarzyszyła też wielu codziennym czynnościom. Posługiwano się różnymi instrumentami; bębnami, kołatkami, grzechotkami, fletami, natomiast szczególny rytm w niektórych czynnościach miał pomóc w osiągnięciu odmiennego stanu świadomości. Przykładem może tu być inicjacja, stosowana od starożytności po dziś dzień w wielu społecznościach na świecie.
Można więc powiedzieć, iż muzyka towarzyszyła człowiekowi zawsze i towarzyszy nieustannie - od narodzin do śmierci. Według różnorodnych mitologii muzyka pochodzi od bogów. „wszystkie znane nam dziś kraje starożytne miały własna kulturę muzyczną; od Chin i Japonii, poprzez Indie, kraje basenu morza śródziemnego po Amerykę prekolumbijską i Australię. W kulturze starożytnych Chin uznawano muzykę za jedną z głównych sił, które porządkowały wszechświat” . Każdy instrument muzyczny podporządkowany był jednej ze stron świata i jednej porze roku (np. północ-bęben). Również w starożytnych Indiach muzyka odgrywała i nadal odgrywa bardzo ważną rolę. Dźwięk uważano za jedną z oznak „oddechu życia”, który istnieje w całym kosmosie i reguluje porządek wszechświata. Z nieistniejącej już kultury Mezopotamii pochodzi przejęte później w innych kulturach – pojęcie harmonii sfer. Zakładano ono, iż planety, które poruszają się na niebie, wydają specyficzne dźwięki, które w całości z innymi tworzą muzykę doskonałą, którą słychać w całym wszechświecie. Z kolei w starożytnym Egipcie muzyka była związana głównie z religią, dźwięki miały znaczenie symboliczne i uważano je za „głosy bogów:.
Izolacja od bodźców wywołana w ten sposób spełniała swoje zdanie podczas inicjacji połączonych często z zadawaniem bólu. Stymulacja rytmiczno-metryczna połączona z tańcem uwzględniała nie tylko oddziaływanie samej sytuacji przepełnionej magicznym, tajemniczym nastrojem, lecz także fizjologiczny wpływ muzyki. Rytm powolny, uspokajający stosowano przy wysokiej gorączce zmniejszając częstość tętna u pacjenta, natomiast rytmem skaczącym, hektycznym starano się uzdrowić ze schorzeń reumatycznych podwyższając tym sposobem ciepłotę ciała. Elementy melodyki i śpiew dodawane w oparciu o rytmu i tempo przechodziły od działania aktywizującego w odprężający, a nawet przybierały ton kontemplacyjny.
Warto wspomnieć, iż bardzo korzystne jest oddziaływanie muzyki natury. „Tradycje ludowe przekazują różne opowieści o tym, jak muzyka wpływa na pomyślniejszy i bogatsze zbiory. „W południowych Indiach uważano, że naturalna muzyka zapewnia kiełkowanie trzciny cukrowej. Współczesna nauka popiera ten pogląd. Rośliny rosną szybciej, gdy nad polami lub w szklarniach wygrywana jest muzyka na „fujarce”. Starannie przeprowadzone eksperymenty udowadniają, ze na kiełkowanie, wzrost, zakwitanie i wydawanie owoców oraz na ilość nasion wpływają fale dźwiękowe, zwłaszcza dźwięki muzyczne w dolnym zakresie częstotliwości, od 100 do 600Hz” . Skoro rośliny reagują na dźwięki, to dlaczego ludzie mieliby pozostać niewrażliwi? Warto uświadomić sobie, iż na naszej planecie stanowimy pewnie spójny łańcuch wzajemnych powiązań i oddziaływań, w którym jeden element zależy od drugiego.
Od wielu lat osoby zajmujące się terapią muzyką starają się uświadomić swoim pacjentom, w jaki sposób muzyka natury wpływa na ich nastrój, myśli i samopoczucie. Zalecają, iż w przypadku, gdy członkiem targają nadmierne lub tłumione emocje, uczucia, np. złość, gniew, frustracja można spróbować wykorzystywać muzyczny odgłos, jaki wydaje płynąca woda, szmer strumyka, huczący wodospad. Trzeba sobie wyobrażać, iż woda obmywa ciało i oczyszcza je w podobny sposób, w jaki oczyszcza kamyki na dnie potoku. Umysł staje się świeży i oczyszczony. W podobny sposób może działać wyobrażanie sobie podmuchu wiatru, który może zdmuchnąć destruktywne myśli czy sprzeczne emocje. W ramach ćwiczeń świadomości można również wyjść na powietrze i skupić swe zmysły na otaczających odgłosach natury. Następnie można sporządzić listę tych odgłosów, które się usłyszy i zapisać swoją reakcje na nie. Podczas wsłuchiwania się w odgłosy natury należy skupić się na śpiewających ptakach, brzęczących owadach, szeleszczących liściach, szczękających psów czy rżeniu koni. Ćwiczenie te, nie tylko wpływa pozytywnie na emocje i doznania, ale również wyostrza i uwrażliwia zmysły.
2. Wpływ muzyki na rozwój dziecka
Doznawanie wzruszeń wywołanych muzyką, bardzo silnie rozwija sferę przeżyć psychicznych. „Odpowiednio dobrana muzyka może spowodować aktywizowanie i wyzwalanie emocjonalnych procesów, może pobudzać do aktywności emocjonalnej, szczególnie tej, która dotyczy konfliktowych, patogennych przeżyć. ”
Termin muzykoterapia pojawił się w literaturze ok. 1950r. Najogólniej rzecz biorąc oznacza on „formę psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i osobowości człowieka” . Muzyka wywiera wielką rolę na procesy zachodzące w człowieku, wpływa głównie bezpośrednio na:
• emocje
• proces myślenia
• psychomotorykę
• układ wegetatywny
• procesy neurofizjologiczne
Kontakty z muzyką dają możliwość intensyfikacji operacji myślowych na materiale muzycznym. Dziecko skupia swa uwagę na przedmiocie abstrakcyjnym, jakim jest muzyka. Ponadto stara się pamiętać fragmenty, które słyszało, porównuje je sobą, klasyfikuje jako takie same, podobnych lub kontrastowe. Są to czynności umysłowe, które mają duże znaczenie dla dalszego rozwoju spostrzegawczości, uwagi oraz pamięci.
Dziecko może także rozwijać swoje myślenie poprzez uczenie się wartościowania muzyki. Gdy jej słucha w jakiś sposób ocenią ją - pewne utwory podobają mu się mniej lub bardziej. Ponadto uczy się wydawania opinii estetycznych a nauka ta jest cenna dla rozwoju emocjonalnego i psychicznego. Wartościowanie to czynność na wysokim poziomie procesów myślowych. Można powiedzieć, iż kontakty z muzyką są w stanie poruszyć wszystkie procesy poznawcze umysłu dziecka, takie jak: - spostrzeganie, strukturalizowanie i wartościowanie.
Muzyka, poprze swój terapeutyczny wpływ, wywiera działanie uspokajające, rekompensujące, które z powodzeniem wykorzystywane jest w pracy z dziećmi mającymi zaburzenia słuchu, mowy, rozwoju psychicznego oraz rozwoju fizycznego.
Ze względu na sposób wykorzystywania muzykoterapię można podzielić na:
● muzykoterapię kliniczno-diagnostyczną, w której zakres wchodzą działania podejmowane przez różnych specjalistów z dziedziny medycyny
● muzykoterapię naturalną, gdzie głównym materiałem muzycznym są dźwięki natury, takie jak: szum morza, szum górskiego potoku, wiatru, śpiew ptaków itp.
● muzykoterapię spontaniczną, która jest czystym wyrazem przezywanych emocji
● muzykoterapię adoptowaną, która wykorzystuje różny materiał przypadkowy np. muzykę nadawana przez radio, w celu wyciszenia i uspokojenia
● muzykoterapię profilaktyczną, która jest stosowana w celach zapobiegawczych i wykorzystuje odpowiednio dobrany materiał muzyczny w celu zaktywizowania lub zrelaksowania pacjenta .
Wyróżnia się także muzykoterapię socjoteraputyczną, w której zasadniczym celem jest eliminowanie nieprawidłowych wzorców zachowań oraz wdrażanie do dalszej nauki zachowań aprobowanych społecznie. Muzyka może również pomóc w komunikacji interpersonalnej, ponieważ wykazuje silny związek z nabywaniem umiejętności porozumiewania się a także z uczeniem się zachowań społecznych oraz emocjonalnych.
Bardzo cenną właściwością muzyki jest to, iż wyzwala emocje u człowieka. W rozwoju społecznym dziecka uczucia, doznania odgrywają niezmiernie ważną rolę i są bardzo znaczące dla jego globalnego rozwoju. To właśnie emocje i uczucia odpowiadają w jaki sposób dziecko wykorzysta swoją wiedzę w przyszłości i jak będzie doskonalić nabyte umiejętności. Z kondycją emocjonalną związany jest nie tylko sposób myślenia dziecka, ale także jego motywacja i siła woli. W znacznej mierze to od nastawienia zależy czy dziecko prawidłowo wykona zadanie. Z kolei sposób w jaki dziecko przystąpi do realizacji powierzonego mu zadania jest związany z psychoemocjonalną kondycją.
„Za pośrednictwem muzyki można bezpośrednio dotrzeć do dziecka, wnikając w świat jego uczuć. W przypadku gdy dziecko siedzi na krześle i słucha muzyki jego doznaniem afektywnym może być ożywienie lub rozmarzenie, w zależności od charakteru muzyki i temperamentu dziecka. Gdy stanie przy instrumencie perkusyjnym, chwyci pałki i zostanie zachęcone do gry-w tej samej chwili staje się czynne, bezpośrednio i osobiście zaangażowane w aktywność rytmiczną i twórcze działanie. W takich sytuacjach towarzyszy mu najczęściej improwizacja grana na fortepianie, muzyka w różnych stylach i gatunkach” . Dziecko podąża za muzyką, śledzi jej przebieg i kontroluje jednocześnie własne działanie. Elementy improwizacji takie jak: melodia, rytm, harmonia są przetwarzane a dziecko zaczyna powoli rozpoznawać strukturę muzyczną, jej treść oraz formę. Improwizacja Może mieć różny charakter, od radosnego do ponurego, może być podniosła lub uroczysta. Odniesienia, za pomocą których można określić muzykę pasują również do stanów emocjonalnych. Dziecko uczestnicząc tworzeniu muzyki jednocześnie poznaje jej całe bogactwo wyrazowe, gdyż podąża za emocjami, które niesie.
Muzyka wpływa na wyobraźnię dziecka, wzbogaca ją i dostarcza dodatkowych wrażeń i emocji. Dzięki oddziaływaniu muzyki życie wewnętrzne dziecka staje się bogatsze, ponadto rozwijają się jego zdolności percepcyjne i wyrazowe. Gdy dziecko jest w stanie rozpoznać elementy struktury muzycznej, jej formę i ekspresję to w pewien sposób przekazuje również słuchaczowi swoje uczucia, nastroje i impulsy . W efekcie jego osobowość się rozwija i prowadzi do stanu wewnętrznej harmonii. Dalszy rozwój dziecka uwidacznia się w jego sposobie gry na różnych instrumentach, dziecko zaczyna powoli wystukiwać coraz bardziej skomplikowane rytmy granej melodii. Stopniowo jest w stanie stworzyć własny motyw lub schemat rytmiczny. Zaczyna również świadomie wykorzystywać poszczególne instrumenty do zaznaczenia zmian dynamicznych, tempa czy frazowania.
„O rozwoju dziecka świadczą wzrost kreatywności i swoboda, z jaką podporządkowuje ono własnej inwencji bogate możliwości ekspresji, rytm czy dynamikę. Osiągnąwszy wysoki etap rozwoju dziecko, staje się nie tylko odbiorcą, ale także partnerem biorącym udział w pełnoprawnym procesie twórczym. Odczuwa intuicyjnie, jaki charakter powinna mieć jego stale ewolucyjna aktywność muzyczna, jaką formę powinien jej nadać” . Na tym poziomie dziecko staje się uczestnikiem szczególnego wydarzenia. Jego emocje i zdolność postrzegania potrafią się już połączyć z inteligentnym i celowym działaniem twórczym. Aby dziecko było w stanie osiągnąć taki stopień rozwoju, muszą być zapewnione odpowiednie i dogodne warunki Jeśli występuje wrodzone upośledzenie funkcji rozwojowych można to zauważyć w wypowiadaniu się dziecka poprzez muzykę, w specyficznym sposobie wyrażania uczuć i ekspresji. Można zobaczyć, czy dziecko jest wolne od zahamowań, swobodne i twórcze, jaki jest jego zakres środków wyrazu i rytmu. Dziecko może kompulsywnie powtarzać jakąś frazę, nie będąc w stanie w żaden sposób jej zmienić. Może również po chwili grania zastygać nieruchomo, grać bez inwencji lub też chaotycznie.
Okazuje się również, iż w niektórych przypadkach dzieci niepełnosprawne umysłowo ujawniają poprzez muzykę znaczne zdolności percepcyjne, inteligencje muzyczną lub też inne umiejętności. Z tego powodu psychologowie coraz bardziej interesują się tym problemem i postulują, by stosować kliniczną improwizację w badaniu diagnostycznym dziecka.
Terapia muzyczna jest zaplanowanym procesem zmierzającym w kierunku osiągnięcia pozytywnych zmian.
W przypadku dzieci, mających skłonności do niekontrolowanej agresji i autoagresji i gwałtownych wybuchów złości wprowadza się różne ćwiczenia relaksacyjne, oddechowe, zaleca się zabawy ukierunkowane na obserwacje własnego oddechu. Stosuje się również trening bezruchu oraz ilustracje ruchowe konkretnych zdarzeń i sytuacji.
Gdy stan emocjonalny dziecka cechuje wysoki niepokój, lęki, niepewność, przeprowadza się ćwiczenie twórczo muzyczne, w których dziecko ma możliwość odegrania kontrastowych stanów emocjonalnych i postaw. Ponadto uczy się dziecko tworzyć symbole brzmieniowe do obrazów i tekstów.
W przypadku, gdy dziecko jest przeciążone zbyt wysokimi wymaganiami i zmęczone psychicznie, stosuje się relaksacje czynną i bierną, wspólne nucenie w kręgu dowolnego dźwięku jednocześnie zachęcają dziecko do wykonywanie ruchów kołyszących. Zaleca się również ćwiczenia polegające na wsłuchiwanie się w różnoraką polifonię głosów.
Z kolei, gdy dziecko wykazuje postawę egocentryczną lub ma niskie poczucie własnej wartości wprowadza się ćwiczenia mające na celu odblokowanie napięć. Mogą się one odbywać poprzez tzw. ufne rozmowy z osobami bliskimi dziecku (najlepiej jeśli z rodzicami). Przeprowadza się także ćwiczenia z kontaktem dotykowym w parach, lustrzane odbicie, wykonywanie Rychów naprzemiennych. Cenne jest również wygrywanie różnych motywów rytmiczno-ruchowym na plecach kolegi oraz ich odgrywanie na dowolnym instrumencie muzycznym.
Jeśli dziecko cechuje rozproszona uwaga, brak skupienia na przedmiocie, niecierpliwość i męczliwość można zastosować ćwiczebnie koncentrująco-słuchowo-ruchowe, np. wędrujące klaśniecie czy pojedynczy dźwięk uderzany po kolei w grupie. Dobre rezultaty przynosi również echo muzyczne oraz tworzenie przez dziecko własnych motywów rytmicznych, np. gra w zegary, automatyczne zabawki itp .
Warto zaznaczyć, że efektywność prowadzonej terapii zależy nie tylko od stopnia zaburzenia, wieku, predyspozycji wewnętrznych czy warunków w których żyje dziecko, ale także od postawy terapeuty. Jeśli terapeuta nie widzi sensu swojej pracy, traktując ją jako zawodowy obowiązek albo terapie przeprowadza w sposób nieuporządkowany, niedbały i bez uwzględnienia dodatkowych czynników mogących mieć wpływ na stan dziecka, wtedy wynik takiej terapii staje pod znakiem zapytania.
Zazwyczaj dzieci chętnie i aktywnie uczestniczą w zajęciach. Dzięki ćwiczeniu nowo poznanych umiejętności, zwłaszcza w towarzystwie godnego zaufania terapeuty, dziecko znajduje osobiste spełnienie, a nastrój zajęć jest radosny i ciepły.
3. Oddziaływanie muzykoterapii dogłębnej na organizm człowieka
Jedną z interesujących metod zwalczania nawet ciężkich chorób jest tzw. muzykoterapia Dogłębna – Komórkowa, która opiera się na wykorzystywaniu naturalnej fali dźwiękowej. Fala dźwiękowa pracując z ciałem fizycznym jest w stanie dotrzeć do komórek, które z kolei dostrajają się do niej oraz jednocześnie odżywiają i odnawiają. Odpowiedni dźwięk powoduje, że zdrowe komórki podnoszą swoją odporność, a chore komórki są w stanie się zregenerować. W przypadku komórek nowotworowych odpowiednio dobrane częstotliwości mogą spowodować ich rozpad, gdyż nie są w stanie wytrzymać szybkich zmian drgań.”Ten fakt potwierdziły badania przeprowadzone przez Fabiena Mamana na Uniwersytecie Jussieu w Paryżu i w USA, na podstawie których opracowana została technika przeciwnowotworowa. Okazuje się bowiem, że przy poddaniu obserwacji komórek nowotworowych i zastosowaniu rosnącej częstotliwości odpowiedniej skali dźwięków skali przy 400 do 480 Hz komórki rakowe nie wytrzymują drgań i eksplodują po zaledwie paru minutach, przy czym zdrowe komórki pozostają nienaruszone” . Z kolei techniki opracowane przez mgr Barbarę Romanowską, powstały m.in. na podstawie badań nad dźwiękiem, przeprowadzonym w USA i Francji. Dzięki badaniom naukowym, wykonanym w Lambdoma Institute przez Dr Barbarę Hero wykazano, iż organy wewnętrzne człowieka, posiadają swoje własne określone częstotliwości zdrowia i wystarczy się do nich odpowiednio dostroić, aby by być zdrowym. Brak harmonii (dostrojenia) oznacza jakąś chorobę.
Fala dźwiękowa mocno oddziałuje również na poziom duchowy oraz umysłowy człowieka. Organizm uwalnia się od różnego rodzaju ograniczeń, wycisza się i uspokaja. Fala dźwiękowa jest silnym bodźcem dla mózgu, często po pierwszym jej przejściu następuje zmniejszone odczuwanie bólu, lepsze samopoczucie, relaksacja i przywrócenie chęci życia. Umysł tworzy cos w rodzaju nowej konstrukcji, która staje się bazą dla pozytywnych myśli prowadzących w efekcie do zadowolenia i samospełnienia. Podnosi również na duchu w okresach depresji i apatii przynosząc spokój i odprężenie. Muzykoterapia dogłębna (komórkowa) jest nazywana tez dzwiękoterapią i działa na człowieka w relacji Ciało-Umysł-Duch za sprawa czystej, nieprzetworzonej wibracji dźwiękowej płynącej bezpośrednio z instrumentu o niezakłóconej częstotliwości. Taka wibracja dociera w swej długości prostu do komórek ciała i jego narządów, równocześnie pozytywnie wpływając na umysł i ducha człowieka.
Okazuje się, iż kamertony są instrumentami muzycznymi, które wykonane w odpowiedni sposób i z odpowiednich materiałów można wykorzystywać jako cenne narzędzie terapeutyczne, kierując falę dźwiękową bezpośrednio do ciała człowieka. Terapia kamertonami jest stosunkowo nową metodą stosowaną w muzykoterapii komórkowej, która poprzez fale dźwiękowe właściwie dobrane do chorych narządów jest w stanie w znacznym stopniu przywrócić człowiekowi zdrowie psychiczne i fizyczne. Jest to naturalna metoda leczenia. „Filozofia używania fal dźwiękowych kamertonów oparta jest na procesach zachodzących w naturze, przy czym stosunki ze środowiskiem naturalnym spełniają najważniejszą rolę w powstawaniu źródła dźwięku. Kiedy uaktywniamy kamertony produkujemy czyste interwały muzyczne (współbrzmienia dźwiękowe) oparte na dokładnych matematycznych proporcjach, znanych już od czasów Pitagorasa, który to jako pierwszy ustalił skalę muzyczną. Kiedy słuchamy tych dźwięków, tworzymy archetypowy rezonans kończący się fizycznym i psychicznym zjednoliceniem naszego umysłu, ciała i ducha” . Proces ten zachodzi w uchu wewnętrznym człowieka, poprzez pobudzenie ślimaka, a następnie ważnych przewodów, które biorą udział w słyszeniu. Słuchając dźwięków z kamertonów system nerwowy człowieka dostraja się do tonacji w podobny sposób, w jaki stroi się np. skrzypce. Ciało stopniowo dostosowuje się do danych dźwięków i dostraja się, by proporcje i ton utrzymywać w poprawny sposób. Właśnie dzięki temu, że człowiek posiada zdolność dostrajania się do dźwięków, muzykoterapia głęboka jest w stanie przynieść wymierne efekty w procesie leczenia. Spektrum działania kamertonów jest bardzo szerokie. Dźwięk ma doskonałe działanie oczyszczające i mobilizuje siły obronne organizmu, co pozwala stwierdzić, że jest to także perspektywiczny środek stosowany w profilaktyce, pozwalający cieszyć się życiem oraz na długo zachować zdrowie i młodość. Same kamertony są proste w użyciu i stosować je może każdy, bez względu na stan wiedzy muzycznej czy stopnia zaawansowania choroby. Można się nią posługiwać bez ryzyka dla zdrowia, ponadto a poprawa samopoczucia następuje bardzo szybko po użyciu właściwej techniki.
Według zwolenników tej koncepcji muzykoterapia komórkowa daje możliwość nie tylko uwolnienia się od około 250 różnych schorzeń, a pozytywne efekty zastosowania kamertonów zostały potwierdzone przez liczne metody zawarte w kinezjologicznym teście opartym zarówno na działaniu ogólnym, jak i mięśniowym. W trakcie sesji terapii kamertonami człowieka może różnego rodzaju odczuć, do najczęściej odczuwanych należą:
• równowaga wewnętrzna
• ulga w bólu
• relaks
• wyciszenie, uspokojenie,
• lekkość, głęboki spokój
• poczucie bezpieczeństwa i zaufania
• uczucie wybaczenia
• nowy obraz uświadomienia sobie własnej osoby i jej miejsca w świecie
• usunięcie zablokowanej energii
• żywotność i wigor
• naprawienie traumatycznych wydarzeń z przeszłości
• podwyższenie zdolności uczenia się i zapamiętywania
Innymi słowy poprzez „specjalnie dobrany system kamertonów jesteśmy zdolni do uautentycznienia i zharmonizowania siebie w całości z potężnym cyklem Wszechświata” .
W muzykoterapii głębokiej wykorzystuje się również różne techniki aktywne i receptywne, stosowane zwłaszcza w profilaktyce stresu. Szczególnie cenne są ćwiczenia związane z tzw. hipokinezją mięśniową, a więc ćwiczenia fizyczne ogólnorozwojowe, trening równoważący napięcie mięśniowe, trening gibkościowy, oraz gimnastyka relaksująco-koncentrująca. Na uwagę zasługują również treningi relaksacyjne, takie jak trening autogenny Schultza, relaksacja według Jacobsona i relaksacja głęboka.
Warto zaznaczyć, iż dużą rolę w głębokiej terapii muzyką przykłada się do głosu ludzkiego. „Głos ludzki to odzwierciedlenie emocji, stanu psychiki, zdrowia fizycznego, umysłowego i duchowego. Zdrowy głos (a jednocześnie zdrowy człowiek) rozpoznawany jest poprzez jego wszechstronność:
• wrażliwość
• wyrazistość
• jasność tonu
• przenikliwość
• narzucającą się szczerość
• brak napięcia
• odpowiednią głośność
• witalność i siłę
• siłę energii życiowej
Wydobywanie z siebie głosu wpływa na zdrowie, wygląd, powoduje łatwość w wyrażaniu uczuć, emocji, daje pewność siebie oraz uczy porozumiewanie się z innymi” . Opanowanie umiejętności rozpoznawania charakterystyki swojego głosu, może być bardzo pomocne w wielu jednostkach chorobowych. Uczy także cennej sztuki słuchania, zwiększa samoświadomość, pomaga w rozpoznawaniu własnych słabości. Dzięki głosowi człowiek może poznać ukryte dotąd dla niego prawdziwe znaczenie wyrazów. Opanowanie sztuki czytania z głosu sprzyja rozeznaniu, jak u drugiej osoby współgrają siły witalne, myśli, uczucia i intuicja. Głos może pomóc w diagnozie, dzięki któremu można zastosować konkretna terapię. Bardzo ważne w operowaniu głosem jest to, aby starać się go zaakceptować takim, jakim jest. Nie jest to łatwe zadanie, zwłaszcza dla niektórych osób, ale w końcu, kiedy za pomocą różnych ćwiczeń uda się doprowadzić do jego akceptacji, sam głos może stać się o wiele czystszy, piękniejszy, bardziej elastyczny i umiejący dostroić się do otoczenia.
Aby jednak nauczyć się prawidłowo czytać z głosu trzeba sobie uświadomić bardzo ważny element-oddech i sposób, w jaki człowiek się nim posługuje. Przykładowo, gdy człowiek ma głos łkający, bliski płaczu czy smutny w swym wyrazie, może to świadczyć o braku poczucia bezpieczeństwa, braku równowagi wewnętrznej czy tez przewlekłych dolegliwościach ze strony układu oddechowego lub infekcjach ze strony gardła. Gdy głos jest nadmiernie napięty albo zamknięty w sobie i zablokowany a człowiek jest dodatkowo sztywny, napięty, może to oznaczać skłonności depresyjne, ponadto istnieje przypuszczenie iż taka osoba o takim głosie w dzieciństwie nie miała możliwości, by swobodnie wyrazić swoja opinie, była tłamszona przez otoczenie, nie otrzymywała żadnych pochwał tylko krytykę. Człowiek, który przybiera różne głosy, zamiast swojego, może mieć problemy emocjonalne i boi się tak naprawdę własnego „cienia”. Ktoś, kto posługuje się cichym i bezbarwnym w swoim wyrazie głosie i któremu z widoczną trudnością przychodzi wydobywanie kolejnych słów, to człowiek wyczerpany na planie fizycznym oraz psychicznym. Bezgłos, może być oznaką skrywane wewnętrznej nienawiści i narzuconemu z góry wymogu posłuszeństwa wobec innej osoby. Osoba o szorstkim, ostrym lub „ryczącym” głosie często są zdanie, ze wszystko co robią i mówią, jest najlepsze i tylko oni mają rację. Często również dokuczają im różne bóle głowy, w tym migreny. Z kolei osoby, o głosie pustym i bez emocji, ale przyjemnym w swoim brzmieniu jest charakterystyczny dla osób, które mają „niezamknięte” i bolesne sprawy z dzieciństwa. Są zamknięte na świat zewnętrzny i boją się konfrontacji z otoczeniem. Połykanie słów jest oznaka niepewności a słowotok może być oznaką niespełniania, poczucia niedoceniania oraz braku wysłuchania przez innych. Utrata głosu, może być wynikiem niemożności robienia czegokolwiek z powodu przeżytego wielkiego szoku lub wstrząsu psychicznego .
Są także ludzie, którzy krzykiem wołają o pomoc, ponieważ przeżyli lub byli świadkiem bardzo traumatycznych scen z dzieciństwa. Własny głos został w swoisty sposób odebrany przez strach a w zamian pojawia się uczucie niesprawiedliwości i w efekcie „krzyczący” głos. Nie sposób opisać tu wszystkie rodzaje barwy głosu, ale warto zaznaczyć, iż aby głos brzmiał naturalnie, szczeka musi się znajdować powyżej barków.
Głos w muzykoterapii ma do spełnienia ogromną rolę. Oprócz ćwiczeń i gier, w których człowiek ma sposobność wyrazić swoje uczucia, emocje, modulować natężenie i barwę, odegrać jakąś scenkę, głos jest wykorzystywany w postaci śpiewu. Obecnie szybko rośnie „popularność śpiewu, jako zajęcia uspokajanego i dopełniającego wewnętrznie, stwarzającego okazje do przeżyć duchowym oraz do doświadczenia jedności z kosmosem.
Święte pieśni, psalmy, mantry i hymny od dawna są intonowane jako źródło pociechy i natchnienia. Także techniki śpiewu takie jak wyśpiewywanie alikwotów powiązanych z medytacja mają działanie terapeutyczne, ponieważ ustanawiają i utrzymują harmonię miedzy ludzkim i niebiańskim wymiarem” . Alikwoty są zespołem harmonicznych częstotliwości związanych z główną wysokością głosu, czyli nuty. Obrazowo można je przedstawić jako zamknięte i zwinięte do środka płatki kwiatu. Śpiewanie alikwotów ma na celu otwarcie kwiatu i pokazanie jego prawdziwego piękna.
Wsłuchiwanie się w wyraźnie wyodrębniane elementy składowe ludzkiego głosu, może dać bardzo zdumiewające efekty. Technikę te stosowano w ceremoniach religijnych i rytualnych w Tybecie, Syberii, Mongolii, Północnych Indiach, Chinach, Japonii a także w Andach, Rumunii i Afryce Środkowej. Alikwoty były znane również w średniowiecznych klasztorach, w którym śpiew chorałowy w polaczeniu z rezonansem architektury eklezjastycznej był w stanie wydobyć niezwykłe harmonie, mocno oddziaływujące na ucho słuchacza. „Wyśpiewywanie alikwotów stwarza możliwości terapeutyczne, daje poczucie spokoju i bezpieczeństwa, zwiększa wrażliwość na inne dźwięki i kieruje na poważna ścieżkę medytacji prowadzącą do mądrości” . Techniki tej nie nabywa się łatwo czy tez w formalny sposób. Każda eksploracja tych dźwięków jest nowa i swoista przygoda we wnętrzu człowieka. Ciekawym ćwiczeniem alikwotów jest tzw. taniec językiem. Należy rozluźnić język wysuwając go na zewnątrz, zaginając jego boki i koniec a następnie zwijając z powrotem w rurkę, tak aby jego spód dotykał podniebienia z tyłu jamy ustnej. Stopniowo należy przechodzić do artykułowania samogłosek otwartych takich jak „ooo”, „aaa” podczas wykonywanych ruchów językiem.
Podsumowując „Muzyka jest uniwersalnym środkiem przekazu, metodą porozumiewania się. Jest mową bez słów, mowa uczuć, specyficznym językiem, posługującym się niezliczonym bogactwem środków ekspresji, wyrażanych poprzez dźwięki. Muzyka dociera do wnętrza człowieka, rozbudzając jego uczucia i emocje. Jej treść, rozpiętość przekazywanych doznań, wrażeń i uczuć są tak bogate i zróżnicowane jak rozległa jest amplituda ludzkich afektów” . Dlatego muzyka jako terapia może być istotna w życiu nie tylko chorej osoby, ale każdego człowieka.
Bibliografia:
1. Dewhurst-Maddock O.: Terapia dźwiękiem. Kraków 2001.
2. Nordoff P., Robbins C. Terapia muzyką w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Kraków 2008.
3. Kaja B.: Zarys terapii dziecka. Bydgoszcz 2001.
4. Konieczna E. J.: Arteterapia. Kraków 2006.
5. Panek W.: Świat muzyki. Warszawa 1999.
6. Przychodzińska- Kaciczak M.: Dziecko i muzyka. Nasza Księgarnia, Warszawa 1991.
7. Dywicki Z.: Elementy muzykoterapii w pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo. „Wychowawca”, 1998, nr 1.
8. Galińska E.: Podstawy teoretyczne muzykoterapii. „Zeszyt naukowy Akademii Medycznej we Wrocławiu” 1978, nr 17.
9. Gąsienica-Szostok A.: Muzykoterapia w rehabilitacji i profilaktyce. Warszawa 2003
10. Grzeszewki H.: Muzyka w wychowaniu i terapii dziecka niepełnosprawnego. „Szkoła Specjalna” 1998, nr 3.
11. Kopacz M.: Wpływ muzykoterapii na obniżenie poziomu agresji u dorastającej młodzieży. „Psychoterapia” 1997, nr 4.
12. Romanowska B. Muzykoterapia dogłębna-komórkowa. Gdańsk 2006.
13. Romanowska B. Kamertony i muzykoterapia. Katowice 2004.
Przypisy
1. W. Panek: Świat muzyki. Warszawa 1999, s. 9.
2. O. Dewhurst-Maddock: Terapia dźwiękiem. Kraków 2001, s.63.
3. M. Kopacz: Wpływ muzykoterapii na obniżenie poziomu agresji u dorastającej młodzieży. „Psychoterapia” 1997, nr 4, s. 45.
4. E. Galińska: Muzykoterapia schizofrenii. „Zeszyt naukowy Akademii Medycznej we Wrocławiu” 1990, nr 48,s. 76-77.
5. Podaję za: E. J. Konieczna: Arteterapia. Kraków 2006, s.44.
6. Nordoff P., Robbins C. Terapia muzyką w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Kraków 2008, s.48.
7. Zob. M. Przychodzińska- Kaciczak: Dziecko i muzyka. Nasza Księgarnia, Warszawa 1991
Tamże, s. 49.
8. Zob. A. Gąsienica-Szostok: Muzykoterapia w rehabilitacji i profilaktyce. Warszawa 2003.
9. B. Romanowska: Muzykoterapia dogłębna-komórkowa. Gdańsk 2006, s.12.
10. Tamże, s.15-16.
11. B. Romanowska: Kamertony i muzykoterapia. Katowice 2004, s.40.
Romanowska B. Muzykoterapia dogłębna-komórkowa. Gdańsk 2006, s. 50-51.
12. Zob. Tamże, s. 54-56.
13. Dewhurst-Maddock O.: Terapia dźwiękiem. Kraków 2001, s.103.
Tamże, s.105.
14. P. Nordoff, C. Robbins. Terapia muzyką w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Kraków 2008, s.47.
O nas | Reklama | Kontakt
Redakcja serwisu nie ponosi odpowiedzialności za treść publikacji, ogłoszeń oraz reklam.
Redakcja serwisu nie ponosi odpowiedzialności za treść publikacji, ogłoszeń oraz reklam.
Copyright © 2002-2024 Edux.pl
| Polityka prywatności | Wszystkie prawa zastrzeżone.
Prawa autorskie do publikacji posiadają autorzy tekstów.
| Polityka prywatności | Wszystkie prawa zastrzeżone.
Prawa autorskie do publikacji posiadają autorzy tekstów.