Zapobieganie narkomanii uczniów

Narkomania stała się poważnym światowym problemem w XXI wieku, choć kontakt człowieka z narkotykami datuje się od wielu tysięcy lat. Istnieje przypuszczenie, że już w górnym paleolicie t.j. 40 000 - 10 000 lat p.n.e., ludzie przeżyli pierwsze doświadczenia ze zmianą świadomości wywołaną substancjami pochodzenia roślinnego. W duszy człowieka każdej epoki, istnieje bowiem pragnienie innej rzeczywistości, która pozwoli na kontakt z własną nieświadomością i wprowadzi w stan ekstazy. Narkotyki są wyrazem odwiecznych dążeń do przezwyciężania bezsilności i znalezienia się w świecie, który istnieje tylko w marzeniach. Niestety, iluzja jest krótkotrwała i niesie ze sobą destrukcję.
Narkomania należy do zjawisk medyczno - socjalnych i obecna jest we wszystkich częściach świata. Odznacza się silnym oddziaływaniem na sferę socjalną człowieka, ekonomiczną, prawną, etyczną i kulturalną. Cały czas wykazuje tendencję wzrostową i nabiera charakteru epidemii.
Za narkotyk uważa się każdą substancję pochodzenia roślinnego lub syntetycznego, która wprowadzona do organizmu może zmodyfikować jedną lub kilka funkcji i w wyniku powtarzalnego zażywania, doprowadzić do powstania zależności psychicznej lub fizycznej.

1. Uzależnienie psychiczne lub emocjonalne to forma stosunku między narkotykiem a jednostką. Jego intensywność zależy od specyficznego efektu narkotyku i potrzeb człowieka. Im szybciej narkotyk zaspokaja te potrzeby i wywołuje oczekiwany stan emocjonalny, tym szybciej zwiększa się potrzeba jego zażywania. Narkotyk staje się warunkiem niezbędnym do normalnego, umysłowego funkcjonowania, wydaje się, że bez niego nie można żyć ani myśleć. W przypadku jego braku człowiek cierpi i szuka go za wszelką cenę. Potrzeba staje się tak silna, że narkoman zaniedbuje wykonywanie obowiązków, opuszcza rodzinę i przyjaciół, porzuca szkołę, pracę i koncentruje się na zdobywaniu i zażywaniu narkotyku. Uzależnienie psychiczne oraz wspomnienia przyjemnych doznań są najsilniejszymi czynnikami związanymi z zatruciem narkotykami psychotropowymi.

2. Uzależnienie fizyczne jest stanem adaptacyjnym wyrażającym się intensywnymi zaburzeniami fizjologicznymi w przypadku przerwy w zażywaniu narkotyku lub przy zlikwidowaniu efektów przez podawanie odpowiednich antagonistów. Uzależnienie tego typu stanowi związek pomiędzy farmakologicznym działaniem narkotyku a żywą komórką. Intensywność uzależnienia nie zawsze jest taka sama, gdyż wiąże się przede wszystkim z rodzajem substancji oraz osobowością zażywającego.
Uzależnienie fizyczne jest wskaźnikiem określającym natężenie uzależnienia człowieka na narkotyk i polega na tym, że nerwy, mięśnie, serce i inne narządy nie mogą funkcjonować bez jego udziału. Klasyczną oznaką powstania takiego uzależnienia jest głód narkotykowy będący syndromem braku. Nałogowiec pozbawiony narkotyku odczuwa fizyczne i psychiczne objawy abstynencji specyficzne dla każdego rodzaju narkotyku. Mogą to być drgawki, pocenie się, skurcze i bóle mięśni, halucynacje, utrata świadomości, a nawet konwulsje prowadzące do śmierci.

Organizm stopniowo przyzwyczaja się do pewnych narkotyków i w celu uzyskania takiego samego efektu, trzeba zażywać coraz większe ilości danej substancji. Jest to zjawisko tolerancji. Przy niektórych narkotykach powstaje bardzo szybko, a po pewnym czasie abstynencji zanika. Może to być niebezpieczne dla nieświadomego narkomana, który po wyjściu ze szpitala bierze dawkę sprzed okresu leczenia, co często kończy się śmierci.
Wydaje się, że młodzież z większych ośrodków jest bardziej narażona na wcześniejszy pierwszy kontakt z narkotykiem. Okazuje się jednak, że trwałe zażywanie halucynogenów jest bardziej popularne wśród młodzieży z małych miast niż wśród młodzieży z miast średnich i dzielnic podmiejskich. Narkomania stała się zjawiskiem na tyle powszechnym, że stopień zurbanizowania miejsca zamieszkania nie ma już większego znaczenia. Duże miasta ułatwiają dostęp do narkotyków, ale nie decyduje o trwałości ich zażywania.
Większość młodych narkomanów sięga po raz pierwszy po narkotyk z czystej ciekawości i z chęci przeżycia czegoś fascynującego. Pierwsze tendencje narkotyczne występują najczęściej około dziesiątego roku życia. Jest to okres, kiedy obecny jest podziw dla bohaterów, współzawodnictwo i chęć zrobienia czegoś wielkiego. Kiedy dziecko nabiera poczucia własnego ja, jest świadome autonomii, wtedy następuje odejście od autorytetów. Każda próba powstrzymania lub zakazu pochodząca od starszych jest odczuwana jako atak i rodzi emocje. Jeżeli młody człowiek nie przystosuje się do otaczającego świata, szuka ucieczki, której formą mogą być narkotyki.
Najgroźniejszym zjawiskiem narkomanii jest spadek średniej wieku osób popadających w uzależnienie. Coraz liczniejsze przypadki odurzania się dzieci 10 - 12 - letnich nie znajdują odpowiedzi w postaci konkretnych rozwiązań profilaktycznych i leczniczych. Dotyczy to przede wszystkim problemu uzależnienia od środków wziewnych, których działanie nie jest do końca wyjaśnione, lecz wiadomo, że powodują szybką degradację psychofizyczną.
Wśród przyczyn i mechanizmów powstawania uzależnień wymienia się często słabą odporność psychiczną, chwiejność emocjonalną i niedojrzałość, są one istotne, jednak najważniejszym czynnikiem jest brak kontaktu z rodziną. Potrzeba kontaktu jest u człowieka jedną z ważniejszych. Niezaspokojenie jej powoduje swoisty głód, a w konsekwencji zablokowanie rozwoju w sferze emocjonalnej, poznawczej i fizycznej. Dziecko zamyka się w sobie, nastawia obronnie i nie jest zdolne do uczenia się, towarzyszy mu lęk, poczucie pustki i braku. Rodzice nie nadążają za rozwojem dziecka. Kiedy zaczyna przeżywać poważne trudności, nie szuka u nich pomocy. Problemy pogłębiają się i w pewnym momencie są nie do zniesienia. W takich przypadkach odurzanie przynosi ulgę.
Brak umiejętności kontaktu z ludźmi oraz nieumiejętność radzenia sobie z kłopotami leżą u podłoża używania środków odurzających, profilaktyka wobec osób nie mających jeszcze kontaktu z tymi środkami, powinna obejmować:
- Uczenie innych niż „ucieczkowe” sposobów radzenia sobie z trudnościami, negatywnymi uczuciami, złym samopoczuciem, z konfliktami itp.
- Uczenie umiejętności nawiązywania i utrzymywania kontaktów interpersonalnych
- Rozwijanie odporności na nacisk grupy np. umiejętności powiedzenia „nie” na prywatce, gdzie wszyscy palą trawkę
- Rzetelne informowanie o mechanizmach uzależniania się i działaniu narkotyków. Informacja taka nie może być nachalna, najlepiej gdy jest przekazywana na życzenie odbiorców. Powinna docierać do młodych ludzi, ich rodziców i wychowawców.

Zapobieganie narkomanii w szkole to przede wszystkim uświadamianie jak groźne są konsekwencje zażywania narkotyków i uczenie radzenia sobie w sytuacjach, kiedy ktoś zachęca do „brania”. Taka profilaktyka będzie skuteczna tylko wtedy, gdy dziecko będzie miało zapewnione poczucie bezpieczeństwa i ciepła, stanowiące wsparcie dla młodego człowieka borykającego się z problemami.

Petrovic S.,[1988], Narkotyki i człowiek, Warszawa, ISKRY
Frieske K., Sobiech R., [1987],Narkomania, interpretacje problemu społecznego, Warszawa, IWZZ
Siczek J., [1994], Narkonauci od uzależnienia do dobrego życia, Warzszawa, AW
Problemy zagrożenia młodzieży uzależnieniem, zeszyt 2, [1990], Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo - Zawodowego MEN