Zarys zjawiska samookaleczania u młodzieży

Autoagresja u młodzieży to coraz częściej spotykany problemem. Ran ciętych albo kłutych na rękach, nogach czy brzuchu, szczególnie skrzętnie ukrywanych, nie można bagatelizować, podobnie jak innych problemów związanych z wiekiem adolescencji.
W okresie tym bowiem często następuje kryzys tożsamości, koncentracja na sobie oraz nieadekwatna samoocena.
Najczęstsze przyczyny samookaleczeń to:
- niekorzystna sytuacja rodzinna,
- próba zwrócenia na siebie uwagi, zaistnienia w środowisku rówieśniczym, szkolnym, bądź
rodzinnym,
- sposób radzenia sobie z traumatycznymi doświadczeniami,
- odrzucenie ze strony rówieśników,
- negatywny obraz siebie i niechęć do własnego ciała,
- próba wołania o pomoc,
- poczucie winy i konieczność ukarania się,
- próba wymuszenia jakiegoś zachowania na otoczeniu,
- jednostka chorobowa (np. autyzm, depresja, uszkodzenie mózgu substancjami chemicznymi,
Zespół Kruchego Chromosomu X, choroba genetyczna Lesche – Nyhana).
Poddając się samookaleczaniu na krótki czas wyzwalają się endorfiny, które działają przeciwbólowo, poprawiają nastrój. Ponadto przez niektórych nastolatków krew postrzegana jest jako oczyszczenie ze zła lub jako wypływające emocje.
Cierpienie psychiczne młodych ludzi jest niewidoczne i może być interpretowane jako nieistniejące bądź umniejszane. Okaleczenie powoduje, że ból staje się realny, widoczny
i może służyć do komunikacji z otoczeniem.
Co robić jeśli zauważymy ślady samookaleczeń u naszego dziecka lub ucznia? Pierwsza pomoc – interwencja ze strony rodziców bądź nauczycieli powinna polegać na zaproponowaniu rozmowy.
Trzeba być nastawionym na wysłuchanie, nie wolno oceniać, krytykować, ignorować.
Jeżeli nastolatek nie chce mówić, należy go obserwować, wrócić następnego dnia do rozmowy, zaproponować napisanie listu bądź narysowanie rysunku.
Nie daje efektów pocieszanie typu „będzie dobrze”, zakazywanie, karanie i wywieranie presji.
Cenne jest przedstawienie metod jak radzić sobie ze stresem.
Ważną metodą jest zakłócenie lub przerwanie wzorca. Należy przeanalizować okoliczności, w których najczęściej dochodzi do samookaleczenia i zaproponować osobie autoagresywnej inne strategie rozwiązania problemu, np. wyjście z domu, porozmawianie z kimś, posłuchanie muzyki, zajmowanie się czymś interesującym. Można wymyślić także inny sposób na rozładowanie emocji, np. ściskanie w rękach kostki lodu, zadanie sobie nieszkodliwego bólu (np. poprzez zjedzenie ostrego chili, wzięcie lodowatego prysznicu).
Nauczyciele koniecznie muszą powiadomić rodziców bądź opiekunów prawnych uczennicy czy ucznia. Rodzice natomiast powinni zwrócić się o pomoc specjalisty.
Ważne jest aby wszelkie zachowania autoagresywne nie były lekceważone. Pozornie niewinne objawy mogą bowiem świadczyć o poważnych problemach emocjonalnych, zaburzeniach zachowania bądź prowadzić do nich.
Terapia osób autoagresywnych powinna obejmować całą rodzinę, ponieważ obecność takiego zdarzenia świadczy zwykle o problemach wewnątrz rodziny. Najczęściej składa sie na nią terapia psychologiczna (czasem także praca z psychiatrą) oraz socjoterapia.
Efektywna może okazać się terapia poprzez twórczość, w której wytwory jednostki pokazują jej problemy zewnętrzne oraz postępy w zdrowieniu. Innym rodzajem pomocy jest terapia skierowana na ciało pacjenta. W czasie je trwania pacjent od nowa poznaje swoje ciało, uczy się akceptować je, dbać o nie, kochać je. Leczenie farmakologiczne jest konieczne wówczas, kiedy występują objawy depresji czy symptomy choroby psychicznej. Decyzje o nim podejmuje lekarz specjalista.
Cenne może okazać się także wsparcie rówieśnicze. Warto zaprosić na sesje przyjaciół, koleżanki bądź kolegów osoby samookaleczającej się, by mogła uzyskać ich wsparcie.
Nie zawsze konieczne jest skupianie się w pierwszej kolejności na objawie, można pracować na komunikacji i relacjach, co z kolei najczęściej prowadzi do leczenia systemu rodzinnego
i wygaszania problemu. Jest to istotna decyzja do podjęcia przez terapeutę – na ile analizie poddaje objaw, a na ile rozwiązania i na czym skupia się w komunikacji z klientem.
Opracowała Aldona Franelak - Kubonik