Pedagogika terapeutyczna w realizacji zadań edukacyjnych w obszarze edukacji polonistycznej

PEDAGOGIKA TERAPEUTYCZNA W REALIZACJI ZADAŃ EDUKACYJNYCH W OBSZARZE EDUKACJI POLONISTYCZNEJ
Działalność edukacyjna wychowania przedszkolnego ma do zrealizowania wiele zadań. Do zadań w zakresie obszaru polonistycznego możemy zaliczyć takie zagadnienia jak: wspomaganie rozwoju mowy dzieci oraz kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania.
Natomiast do najważniejszych zadań w zakresie obszaru polonistycznego realizowanych w trakcie kształcenia ogólnego w szkole podstawowej należy wyposażenie uczniów w umiejętności czytania i komunikowania się w języku ojczystym, zarówno w mowie jak i piśmie. Ponadto dbałość o kulturę języka i kształtowanie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych. Do zadań edukacji polonistycznej należy także wyposażenie uczniów w umiejętność korzystania z informacji, analizy i interpretacji tekstów kultury oraz tworzenia wypowiedzi ustnych i pisemnych.
METODA CZYTANIA GLOBALNEGO GLENNA DOMANA
W realizacji nauki czytania można posłużyć się metodą czytania globalnego opracowaną przez amerykańskiego fizykoterapeutę Glenna Domana. Początkowo zajmował się on wspomaganiem rozwoju osób z uszkodzeniami mózgu, później jednak zajął się także obszarem wczesnej edukacji dzieci zdrowych. Opanowanie umiejętności czytania stanowi przełomowy moment w życiu człowieka. Nauka ta wymaga od dziecka wszystkich sił psychicznych, całkowitego zaangażowania nie tylko procesów intelektualnych, lecz także emocjonalnych. „Czytanie jest jedną z najważniejszych funkcji ludzkiego mózgu - ze wszystkich stworzeń na ziemi tylko ludzie umieją czytać, jest to także jedna z najważniejszych funkcji w życiu, ponieważ cała nauka opiera się na umiejętności czytania”. G. Doman traktuje naukę czytania jako element dziecięcej zabawy. Stąd pochodzi nazwa koncepcji - zabawa w czytanie.
Metoda czytania globalnego opiera się na pokazywaniu dzieciom całych słów i zdań a nie poszczególnych liter, które dla dziecka są abstrakcyjne. Całe słowa coś znaczą, są dziecku znane i dlatego łatwiej jest je nauczyć słów niż liter. Naukę liter można realizować znacznie później, gdy dziecko będzie już umiało czytać i będzie potrafiło zrozumieć, po co jest alfabet.
Aby zabawa w czytanie była efektywna ważne jest przestrzeganie kilku podstawowych zasad:
• Zacznij w możliwie najmłodszym wieku
Proces uczenia dziecka można zacząć już od urodzenia. Już wtedy mówimy do niego a ono rozwija drogę słuchową. By rozwijać jego drogę wzrokową można więc też przekazywać mu mowę za pośrednictwem słowa pisanego. Dwanaście miesięcy i mniej to najlepszy wiek by rozpocząć naukę czytania. Po ukończeniu przez dziecko dwóch lat nauka ta staje się coraz trudniejsza.
• Bądź zawsze radosna
Trzeba pamiętać, że uczenie się jest najbardziej ekscytującą zabawą w życiu. Dziecko wierzy w to, dopóki dorośli nie pokazują nauki jako ciężkiej pracy.
• Szanuj (swoje) dziecko
• Ucz tylko wtedy, gdy ty i (twoje) dziecko jesteście szczęśliwi
Jeżeli dziecko jest zmęczone, głodne i smutne nauka nie ma sensu. Najpierw trzeba zaradzić tej sytuacji. Podobnie jest z rodzicem. Gdy rodzic ma zły dzień, jest zmęczony, chory czy zdenerwowany naukę winno się odłożyć na inny dzień.
• Skończ zanim (twoje) dziecko chce skończyć
Czas przeznaczony na zabawę jest bardzo krótki, zwłaszcza w początkowym etapie (po kilka sekund trzy razy dziennie). Rodzic musi przewidzieć kiedy dziecko może chcieć skończyć i wcześniej zareagować. Podsyca to w dziecku ciekawość i chęć do dalszej nauki.
• Pokazuj materiały szybko
Trzeba pamiętać, że dziecko uczy się bardzo szybko i tak samo szybko trzeba pokazywać kolejne słowa. Nie należy oczekiwać, że dziecko będzie się długo przyglądać i koncentrować a jedynie zerkać na słowo. Wraz z szybkością trzeba pamiętać o zachowaniu entuzjazmu i nie ulegać jedynie mechanicznemu przekładaniu kart.
• Często wprowadzaj nowe materiały
„Dziecko powinno być karmione nową wiedzą w tempie określonym przez jego szczęśliwe łaknienie”. Dziecko samo powinno decydować o tempie nauki. Nie powinno się wielokrotnie powtarzać tego samego materiału. Gdy brakuje kart lepiej zrobić przerwę niż się powtarzać.
• Wykonuj program systematycznie
Program wykonywany systematycznie jest najefektywniejszy. Lepszy jest program mniej rozbudowany ale wykonywany systematycznie i dokładnie, niż wykonywany połowicznie, nawet jeśli jest rozbudowany. Czasami konieczne jest też odłożenie programu na jakiś czas. Nie jest to problemem, dopóki nie zdarza się często.
• Przygotowuj materiały starannie i z wyprzedzeniem
Wówczas nie zabraknie kart do nauki, a radość dla ciebie i dziecka będzie większa
• Pamiętaj o Niezawodnej Zasadzie „Jeżeli nie bawisz się świetnie i twoje dziecko nie bawi się świetnie – przerwij. Robisz coś źle.”
Proces nauki czytania globalnego metodą Domana przebiega z użyciem tzw. bitów informacji: są to starannie przygotowane białe kartoniki (10 cm wysokości, 60 cm szerokości), na których napisane jest słowo w kolorze czerwonym, który przyciąga wzrok małych dzieci. Powinno stosować się wielkie litery, gdyż droga wzrokowa jest jeszcze niedojrzała, tak aby zmieściły się na kartoniku. Z czasem czcionkę można zmniejszać. Litery kreślone na kartonikach nie powinny być kaligrafowane, lecz zbliżone swoim wyglądem do liter drukowanych w książce.

Ścieżka czytania jest bardzo prosta i nie zmienia się zasadniczo od wieku dziecka, z którym pracujemy. Na tej drodze można wyróżnić 5 następujących po sobie etapów:
1. Etap pierwszy – Pojedyncze słowa
Zaczyna się od wprowadzenia 15 słów z najbliższego otoczenia. Gdy nauczy się tych słów będzie gotowe do rozszerzania słownictwa. Zabawa powinna odbywać się w miejscu, które nie będzie rozpraszało uwagi dziecka.
Dzień 1: By rozpocząć zabawę należy usiąść naprzeciwko dziecka i podnosząc pierwszą kartę (z zestawu 5 kart) powiedzieć np. „Tu jest napisane Mama”. Po 1 sekundzie należy zmienić kartę i czynność powtórzyć dla każdego słowa. Dzieci nie mają powtarzać słów a jedynie je zobaczyć i usłyszeć. Zabawa z tym samym zestawem powinna być realizowana 3 razy w ciągu dnia.
Dzień 2: Należy powtórzyć 3 razy zestaw z dnia poprzedniego i wprowadzić w ten sam sposób kolejny zestaw, co da w sumie 6 sesji w ciągu dnia.
Dzień 3: dodanie kolejnego zestawu słów i powtórzenie poprzednich, co da w sumie 9 sesji zajęć.
Dzień 4, 5, 6 i 7: oglądanie przez dziecka tych 3 zestawów słów
Następnie: każdego dnia usuwamy jedno słowo z każdego zestawu i wprowadzamy nowe. Ilość zestawów można zwiększyć do 5. Po opanowaniu słownictwa z najbliższego otoczenia należy przejść do słownictwa „domowego”, czyli nazw przedmiotów powszechnie spotykanych w otoczeniu dziecka. Pod koniec tego etapu dziecko czyta już ponad 50 słów.
2. Etap drugi – Wyrażenia dwuwyrazowe
Do tworzenia wyrażeń powinno się używać słów, które dziecko już umie czytać. Dodatkowo można wprowadzić kolory, by wyrażenia miały sens. Karty z kolorami można na odwrocie opatrzyć kwadratem w odpowiednim kolorze. Po pokazaniu słowa należy odwrócić kartę i pokazać kolor. Podobnie można wprowadzić przymiotniki na zasadzie przeciwieństw i poglądowości. Wprowadzanie zestawów i wycofywanie kolejnych kart przebiega jak w etapie 1. Ten etap jest pomostem między słowami a zdaniami. Dziecko uczy się, że znane mu słowa w połączeniu mają inny sens.
3. Etap trzeci – Proste zdania
Do wyrażenia dwuwyrazowego należy włączyć czynność i utworzyć krótkie zdania. Można na tym etapie stosować trzy różne sposoby nauki czytania:
a) Należy dorobić karty ze słowem „jest”. Dodatkowo należy przygotować 5 kart z imieniem lub nazwą zwierzęcia oraz 5 przymiotników. Z każdej dziedziny wybrać po jednym słowie i ułożyć zdanie. Następnie dziecko tworzy zdanie i rodzic je czyta. Sesja powinna trwać od 3 do 5 zdań. I powtarzać się tak często jak dziecko wykazuje chęci. Rzeczowniki i czasowniki trzeba często wymieniać.
b) Na kartach należy napisać całe zdanie. Jeden zestaw składający się z 5 zdań należy pokazywać dziecku przez tydzień lub krócej. Następnie po dwa zdania trzeba odejmować i dokładać nowe. Na tym etapie można zmniejszyć wielkość liter do 5 .
c) Należy zrobić książeczkę składającą się z 10 kart przedstawiających naprzemiennie zdanie i ilustrację. Przedstawia się ją dziecku 2-3 razy dziennie przez kilka dni. Następnie dopisuje się kolejne rozdziały.
4. Etap czwarty – Rozbudowane zdania
Ze zdań złożonych z 3 słów przechodzimy do bardziej skomplikowanych. Dodajemy kolejne rzeczowniki i przymiotniki tworząc nowe kombinacje. Dodajemy też przyimki, wpierw w połączeniu z samym rzeczownikiem, później w zdaniu. Na tym etapie dalej stosuje się powyższe 3 sposoby nauki czytania. Dziecko bawiąc się będzie tworzyło zdania śmieszne i absurdalne. Rodzic powinien pamiętać przy tym, że im więcej zabawy, tym więcej nauki. Na tym etapie wciąż rodzic przedstawia materiał, dziecko spontanicznie może wymawiać niektóre słowa lub zdania.
Wraz z dodawaniem kolejnych słów na kartach będzie brakowało miejsca. Należy więc stopniowo zmniejszać rozmiar liter do 2 cm. Stopniowo należy też zmieniać kolor liter na czarny. Nie należy przy tym równocześnie zmniejszać liter i zwiększać ilości słów.
5. Etap piąty – Książki
Na tym etapie dziecko czyta już prawdziwe książki, które powinny spełniać zasady zgodne z metodą i dojrzewaniem mózgu dziecka. Powinny:
• Zawierać słownictwo od 50 do 100 słów
• Zawierać 1 zdanie na stronie
• Zawierać litery nie mniejsze niż 2 cm.
• Tekst powinien poprzedzać ilustrację i znajdować się na oddzielnej stronie
Książki można samodzielnie dostosowywać (wykonując je ręcznie lub na komputerze) poprzez m.in. zmianę tekstu, rozmieszczenie tekstu i ilustracji w książce itd. Ważna jest też zawartość książki, która musi być ciekawa i interesująca dla dziecka.
Książkę należy czytać dziecku w normalnym tempie i z entuzjazmem. Niektóre słowa może chcieć wypowiadać samo i bardzo dobrze. Może też chcieć pokazywać je palcem, ale nie należy przy tym zwalniać tempa czytania. Książkę należy czytać 2-3 razy dziennie przez kilka dni. Dziecko może też chcieć ją czytać przez całe tygodnie i wracać do niej już samodzielnie. Ten etap jest też momentem budowania biblioteczki dziecka, do której będą spływać coraz to nowsze pozycje, a dziecko będzie je „pożerać”.
Zastosowanie koncepcji czytania bez liter G. Domana pozwala uniknąć stresów w toku nauki i niepowodzeń szkolnych w przyszłych latach edukacji.
Czytanie jest jednym z elementów procesu rewalidacyjnego. Wielość sesji czytania wpływa na osłuchanie się z prawidłowym wzorcem artykulacyjnym słowa, ćwiczy słuch, różnicowanie wzrokowe oraz czynną artykulację dzieci poprzez powtarzanie ćwiczonego słowa. Z koncepcji G. Domana mogą korzystać w szczególności dzieci z zaburzoną analizą i syntezą słuchową, gdyż nie potrafią one wyróżnić poszczególnych dźwięków z potoku słów.
W metodzie Domana nauka czytania pełni ważną rolę w stymulacji rozwoju dziecka. Informacje płynące drogami wzrokowymi i słuchowymi usprawniają ich funkcjonowanie, wpływające jednocześnie na pracę mózgu. Doskonali się i rozwija percepcja wzrokowa. Rozwija się system pojęć, podnosi się poziom wiedzy i inteligencja.

METODA MARII MONTESSORI – SZORSTKIE LITERKI
W nauce czytania można wykorzystać także metodę opracowaną przez Marię Montessori – lekarkę, antropologa i pedagoga. Na początku kariery pracowała z dziećmi upośledzonymi i była w stanie je przygotować do egzaminów, które nieraz zdawały lepiej niż dzieci w normie intelektualnej. W 1907 roku założyła pierwsze przedszkole „Dom Dziecięcy” w biednej, robotniczej dzielnicy.
Montessori wyszła od obserwacji dziecka. Zauważyła, że aby dziecko chętnie zabrało się do pracy potrzebne jest mu odpowiednie otoczenie, które dostarcza bodźców i zachęca do działania. Potrzebna jest także wolność w tym otoczeniu i odpowiedni nauczyciel, który nie będzie przytłaczał go swoją obecnością i tłumił naturalnej aktywności dziecka.
Metoda Montessori opiera się na założeniu, że każde dziecko potrafi bezproblemowo przyjmować sygnały z otoczenia, ma zdolność do samorozwoju poprzez aktywność oraz fazy wrażliwości rozwoju różnych umiejętności jak np. mowa.
W metodzie ważna jest także integracja dzieci niepełnosprawnych ze zdrowymi będących w rożnym wieku oraz dobrze przygotowane otoczenie wraz z materiałem rozwojowym, do którego dzieci mają swobodny dostęp. Materiał powinien być ułożony na otwartych regałach w określonej kolejności i zawsze gotowy do pracy. Materiał podzielony jest na 5 działów:
• Ćwiczenia praktycznego życia
• Ćwiczenia rozwijające zmysły
• Materiały do nauki matematyki
• Materiały do edukacji językowej
• Materiały do edukacji kosmicznej
Materiały są estetyczne, naturalne, bezpieczne i zachęcające do aktywności. Spełniają zasadę stopniowania trudności, dają możliwość samodzielnej kontroli błędów oraz występują w jednym egzemplarzu przez co dziecko uczy się respektowania wyborów innych dzieci.
W materiale do edukacji językowej dostępne są figury do nauki rysowania, symbole części mowy, „ruchomy” alfabet oraz szorstkie litery wykonane z papieru piaskowego.
Kiedy Maria Montessori odkryła szorstkie litery była wielce zdumiona z jaką łatwością dzieci uczą się pisać i czytać. Wystarczy tylko dać im możliwość dotykania palcami szorstkich liter alfabetu, by dokładnie poznały one ich kształty. Szorstkie litery kluczem do świata słów. Dzięki nim pisanie i czytanie znajduje się w zasięgu każdego dziecka.
Materiał ten to literka wycięta z papieru ściernego i przymocowana do drewnianej deseczki. Samogłoski znajdują się na płytkach niebieskich, zaś spółgłoski – na czerwonych. Literki mogą być małe i duże, pisane i drukowane. Jednak to małe literki powinny być prezentowane dziecku w pierwszej kolejności. W pierwszej fazie nauki powinny przeważać też samogłoski. Ich znajomość szybciej pozwoli dziecku na budowanie słów.
Nauczyciel powinien najpierw zademonstrować dziecku sposób obchodzenia się z materiałem. Kładąc na stole literkę należy wodzić po niej palcem zgodnie z kierunkiem pisania literki oraz wypowiadać głoskę. Następnie dziecko powinno samo spróbować wodzić po niej palcem.
Szorstkie literki Marii Montessori pozwalają dziecku poznać litery wszystkimi zmysłami. Poprzez dotyk i ruch gdy wodzi się palcem po literze, wzrok gdy się na nią patrzy oraz słuch przy wypowiadaniu głoski. Dzieci szybciej zapamiętują literki oraz uczą się utożsamiania fonemów z ich obrazkowym przedstawieniem.

W realizacji zadań z obszaru edukacji polonistycznej można posługiwać się także innymi metodami terapeutycznymi lub ich elementami. Bardzo przydatna jest chociażby Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz czy piramida logopedyczna. Dlatego warto sięgać po ten szeroki wachlarz możliwości, by dzieciom nie tylko ułatwiać naukę i ją wspierać, ale także urozmaicać.

Literatura:
1. Doman G., Doman J.: Jak nauczyć małe dziecko czytać. Cicha rewolucja. Bydgoszcz 1992.
2. Podstawa programowa. Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna. na: http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2063%3Atom-1-edukacja-przedszkolna-i-wczesnoszkolna&catid=230%3Aksztacenie-i-kadra-ksztacenie-ogolne-podstawa-programowa&Itemid=290
3. http://omnigo.pl/tekst/chodze-do-szkoly-bo-lubie
4. http://www.centrummontessori.pl/montessori.html
5. http://www.bycrodzicami.pl/metoda-montessori/