Analiza wybranych zasad systemu Pomocy Społecznej

1. ZASADA OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH. 2. ZASADA INDYWIDUALIZACJI I TYPIZACJI ŚWIADCZEŃ. 3. ZASADA FINANSOWANIA POMOCY SPOŁECZNEJ ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH

W pracy zajmiemy się omówieniem zasad pomocy społecznej, które funkcjonuje w Polsce. Zasady pełnią istotną rolę w działaniu pracownika socjalnego. W wielu przypadkach pomagają rozwiązać problemy oraz dają wskazówki do postępowania. Obecne pojęcie „pomocy społecznej”, które zastąpiło używane wcześniej pojęcie „opieki społecznej”, wprowadziła do polskiego prawa ustawa z 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej. Ma to istotne znaczenie w rozumieniu problemów polityki społecznej państwa. Opieka społeczna była ukierunkowana przede wszystkim na zaspokajanie określonych potrzeb i w zasadzie sprowadzała się do przyznawania przewidzianych prawem świadczeń. Pomoc społeczna jest już wyraźnie uznawana za instytucję polityki społecznej państwa, która ma konkretny cel poza wsparciem finansowym – ma umożliwić osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Celem pomocy społecznej jest więc nie tylko zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych lub bytowych, lecz także działanie pomagające osobie lub rodzinie wyjść z sytuacji, w której się znajdowała, tak aby w przyszłości mogła radzić sobie sama. Współczesna pomoc społeczna jest istotnym elementem systemu zabezpieczenia społecznego, a zapotrzebowanie na jej świadczenia stale rośnie. Znaczący wpływ na to zjawisko ma rozwój cywilizacyjny, który zmienia zakres potrzeb i zmusza do opracowywania nowych świadczeń. Rozwój cywilizacyjny, podnosząc standard życia i poziom minimum socjalnego, automatycznie generuje nowe przypadki, które kwalifikują się do objęcia pomocą społeczną (np. rozpad więzi rodzinnych, rozpad rodziny wielopokoleniowej – jednoznacznie zwiększa zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze i skierowania do domów pomocy społecznej). Udzielanie pomocy społecznej określone jest przez regulacje zawarte w ustawie o pomocy społecznej. Reguły te odnoszą się do idei i celów pomocy społecznej. Są to m.in. zasady: indywidualizacji i typizacji świadczeń, ochrony dóbr osobistych, finansowania pomocy społecznej ze środków publicznych (zasada subsydiarności).
1. ZASADA OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH.
Zasada ochrony dóbr osobistych zawarta jest głównie w treści art. 100 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. Art. 100. 1. W postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej należy kierować się przede wszystkim dobrem osób korzystających z pomocy społecznej i ochroną ich dóbr osobistych. W szczególności nie należy podawać do wiadomości publicznej nazwisk osób korzystających z pomocy społecznej oraz rodzaju i zakresu przyznanego świadczenia. Co w szczególności jest dobrem osobistym i w jaki sposób można go chronić określają art. 23–24 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Do dóbr osobistych należy m.in.: zdrowie, wolność, wizerunek, cześć, nazwisko, swoboda sumienia, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania. Natomiast dobrem osobistym podlegającym szczególnej ochronie w prawie pomocy społecznej jest godność osoby ludzkiej, której nikogo, także ze względu na jego ułomność, nie można pozbawić. Godność ma rangę zasady konstytucyjnej zgodnie z art. 30 ustawy z 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Jednym z powodów udzielania pomocy społecznej jest umożliwienie klientom życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Sposób kontaktowania się pracowników socjalnych z osobami oczekującymi pomocy ma znaczenie dla ochrony ich godności. Działania pomocy społecznej powinny uwzględniać autonomię jednostki i jej dążenie do samorealizacji.
Konstytucji przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności oraz praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona są obowiązkiem władz publicznych. Z kolei zgodnie z art. 31 Konstytucji: wolność człowieka podlega ochronie prawnej, każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych, a nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Konstytucja chroni godność człowieka, statuując tę ochronę w zasadach ogólnych, przydając jej atrybut niezbywalności i nienaruszalności, a także stanowiąc jej poszanowanie i ochronę obowiązkiem władz publicznych. Niezależnie od powinności władz publicznych każdy jest zobowiązany do poszanowania praw i wolności innych.

2. ZASADA INDYWIDUALIZACJI I TYPIZACJI ŚWIADCZEŃ
Zasada indywidualizacji była kluczową zasadą tzw. dobroczynności. Rozumiana była jako pewien rodzaj dowolności w przyznawaniu pomocy. Podmioty przyznające pomoc (często osoby prywatne) ustalały świadczenie według potrzeb beneficjenta, nierzadko spontanicznie, wybiórczo różnicując poszczególnych klientów według własnego uznania, a zatem z zaprzeczeniem zasady równości. Nie godziło się to z rosnącym poczuciem demokracji w społeczeństwie oraz ograniczało liczbę osób korzystających z pomocy. Rosnące poczucie społecznej sprawiedliwości, wzrost liczby potencjalnych klientów oraz idea państwa prawa stworzyły konieczność wprowadzenia typizacji świadczeń, tzn. ustawowego określenia: jakie rodzaje świadczeń, komu, w jakiej wysokości mogą być przyznane. Regulacje takie znajdują się w omawianej ustawie w art. 36 – wykaz świadczeń pomocy społecznej – oraz w art. 8 ust. 1 – określenie osób mających prawo do tych świadczeń. Należy jednak podkreślić, że zasada indywidualizacji świadczeń nadal odgrywa znaczącą rolę w pomocy społecznej, ponieważ umożliwia dostosowanie udzielanej pomocy do jednostkowych przypadków Zasada indywidualizacji odgrywa znaczącą rolę w pomocy społecznej. Po pierwsze, odróżnia ona tę pomoc od ubezpieczeń społecznych, w których rodzaje świadczeń są ściśle określone przepisamia prawa i zależne od zdarzenia losowego, bez możliwości dopasowania wsparcia do jednostkowych przypadków. Po drugie, indywidualizacja świadczeń umożliwia wypełnienie celów pomocy społecznej, zwłaszcza poprzez aktywizowanie jej beneficjentów o poprzez pomoc do samopocy. Najważniejszą cechą omawianej zasady jest elastyczność w dostosowaniu form pomocy do konkretnych sytuacji i indywidualnych potrzeb. Zasada ta wyrażona jest w artykule prawnym, w myśl którego rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Aktualne pozostaje więc orzeczenie NSA z dn.12.01. 1994r., w którym sąd stwierdza, że organy przynające zasiłki celowe nie są związane przepisami prawa co ich wysokości . Natomiast muszą brać pod uwagę sytuację materialną wnioskodawcy i cel, na który zasiłek jest przeznaczony oraz możliwości finansowe organów pomocy społecznej. Zgodnie z zasadą indywidualizacji, rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Z zasady tej wynika przede wszystkim obowiązek odpowiednich organów przeprowadzenia postępowania dowodowego i pełnego wyjaśnienia okoliczności sprawy. Na podstawie zasady indywidualizacji organ pomocy społecznej dokonuje również oceny, czy w okolicznościach konkretnego przypadku istnieje konieczność udzielenia pomocy, biorąc pod uwagę ustalenia wywiadu środowiskowego, którego przeprowadzenie przed wydaniem decyzji jest co do zasady obligatoryjne. Wyrazem indywidualizacji jest możliwość zmiany świadczenia pieniężnego na świadczenie w naturze, czy odmowa świadczenia w przypadku stwierdzenia dysproporcji pomiędzy udokumentowaną wysokością dochodu a sytuacją majątkową osoby lub rodziny. Zasada ta nie może być realizowana w sposób bezwzględny, ponieważ jej nadużywanie mogłoby prowadzić niekiedy do nierównego traktowania, a także wydłużać proces uzyskania świadczenia. Dlatego zasada indywidualizacji uzupełniana jest zasadą typizacji form świadczeń, u podstaw której leży założenie, że niektóre sytuacje życiowe można sprowadzić do przypadków typowych, a więc konstruuje się świadczenia o charakterze sformalizowanym. Jednak zasada indywidualizacji może znaleźć zastosowanie również w przypadku świadczeń, które uznaje się za stypizowane, jak np. zasiłek stały. Można bowiem argumentować, że również w przypadku świadczeń takich jak zasiłek stały, pojawia się np. konieczność indywidualnego badania okoliczności uzasadniających przyznanie lub odmowę przyznania danego świadczenia.

3. ZASADA FINANSOWANIA POMOCY SPOŁECZNEJ ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH.
Zasadą jest, że pomoc społeczna finansowana jest jedynie ze środków państwa i środków samorządowych. Omawiana ustawa nie przewiduje finansowania pomocy społecznej przez sponsorów prywatnych poprzez darowizny itp. Świadczenia w chwili obecnej finansowane są głównie ze środków samorządów, a w pewnym zakresie z dotacji z budżetu państwa. Budżet państwa finansuje także zadania zlecone samorządowi przez administrację państwa lub na podstawie zawartej przez te podmioty umowy. Środki wydatkowane przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w części pochodzą z budżetu miasta, zaś w innej części z budżetu państwa. Ośrodek Pomocy Społecznej, poza budżetem, realizuje zadania wynikające z ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Nie każdy jednak OPS a tylko taki, który jest Miejskim Ośrodkiem Pomocy Rodzinie tzn. łączy zadania MOPS i PCPR wówczas realizuje zadania finansowane z PFRON lub gdy jako MOPS prowadzi Wypożyczalnię Sprzętu Rehabilitacyjnego i Urządzeń Pomocniczych.

Literatura:
Komentarz do Kodeksu Cywilnego pod red. K. Pietrzykowskiego, wyd. 5, wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2008