Referat na temat uczenia dzieci z ADHD

Jak uczyć dzieci z ADHD?
Zespół hiperkinetyczny, w skrócie ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) zwany inaczej zespołem nadpobudliwości psychoruchowej jest zaburzeniem uwarunkowanym genetycznie, częściej występuje u chłopców niż u dziewcząt. Charakterystyczne cechy zespołu ADHD to nadruchliwość, impulsywność, zaburzenia koncentracji uwagi. Cechy te niejednokrotnie utrudniają naukę oraz nawiązanie prawidłowych relacji z rówieśnikami. ADHD nie jest brakiem umiejętności czy wiedzy - kluczowym problemem są trudności w utrzymywaniu adekwatnego poziomu uwagi, motywacji i wysiłku odnośnie wykonywanego zadania. Dziecku nadpobudliwemu trudniej sprostać wymaganiom szkolnym i społecznym. Z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej często występują specyficzne trudności w uzyskiwaniu umiejętności szkolnych takie jak: dysleksja, dysgrafia oraz dyskalkulia. Zespół hiperkinetyczny charakteryzuje się występowaniem następujących objawów:
• trudnościami z utrzymaniem uwagi,
• problemami z kontrolą impulsywności,
• nadmierną ruchliwością.
Mimo iż wszystkie wyżej wymienione towarzyszą wielu dzieciom w okresie dorastania to o zespole nadpobudliwości psychoruchowej mówimy tylko wtedy, gdy objawy te są niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju dziecka, a także stają się źródłem niepowodzeń w domu i w szkole, niekorzystnie wpływają na jego życie rodzinne, naukę i rozwój.
Zaburzenia uwagi
przejawiają się krótkim czasem skupienia uwagi, trudnościami w koncentracji, nieumiejętnością wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić (np. na wypowiedzi nauczyciela w klasie) oraz bardzo łatwym rozpraszaniem się pod wpływem zewnętrznych bodźców (np. wejście kogoś do klasy lub przejeżdżający samochód). Dzieci nadpobudliwe zatem koncentrują się w bardziej spokojnym otoczeniu, kiedy są izolowane od tego, co może je rozpraszać i kiedy bardzo jasno jest określone, na czym mają się skupić. Pomaga im także, jeśli w trakcie zadania są dodatkowo zachęcane do jego wykonania. Zaburzenia uwagi powodują zwykle, że dotknięte nimi dzieci gorzej radzą sobie w szkole. Osiągają słabsze wyniki i mają gorsze kontakty z nauczycielami, których denerwują swoim brakiem zdolności skupienia się na tym, co najważniejsze dla dorosłego. Pochodną zaburzeń uwagi jest stałe gubienie przedmiotów, a także zapominanie o różnych rzeczach, gdyż, aby coś zapamiętać, trzeba najpierw zwrócić na to uwagę.
Problemy z impulsywnością i kontrolą zachowań
oznaczają wykonywanie przez dziecko czynności bez przewidywania, jakie mogą być ich następstwa. Dotyczy to zarówno samego dziecka, jak i innych. Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej zwykle rozpoczynają wykonywanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji. Często nie wysłuchują jej nawet do końca. Mają kłopoty z wykonaniem długoterminowych i złożonych prac. Trudniej im uczyć się z wcześniejszych doświadczeń oraz ogólnych zasad. Są bardziej gadatliwe, przerywają innym, nie czekają na swoją kolej w grupowych sytuacjach. Nic dziwnego, że częściej prowokują konflikty. Mają krótszy okres odwlekania działania, muszą zrobić natychmiast coś, co przychodzi im do głowy i nie potrafią czekać na nagrodę lub pochwałę. Podczas lekcji oznacza to wtrącanie się do wypowiedzi nauczyciela, koleżanek i kolegów lub nieustanne domaganie się pytania.
Nadruchliwość
jest to nadmierna ruchliwość dziecka, dokuczliwa dla będących wokół osób. Dziecko nadpobudliwe z trudnością pozostaje w jednym miejscu, często biega, wspina się na meble, u starszych dzieci i nastolatków może to ograniczyć się do wiercenia, kręcenia się na krześle, rysowania, obgryzania długopisu lub poczucia wewnętrznego niepokoju. Co charakterystyczne, aktywność dziecka nadpobudliwego zwykle jest dość chaotyczna, nie służy określonemu celowi.
Obecnie uważa się, że przyczyną tego zespołu najczęściej nie jest organiczne uszkodzenie mózgu na skutek działania patologicznych czynników, a raczej odmienny sposób dojrzewania układu nerwowego. Objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej zmniejszają się z wiekiem. Najszybciej ustępuje nadruchliwość – dziecko, które w pierwszej klasie biegało po pomieszczeniu, w trzeciej już tylko się wierci. Wolniej poprawia się zdolność skupiania uwagi. Nadal obecne są poprzednio widoczne cechy, jednak na pierwszy plan wysuwają się problemy z koncentracją oraz trudności w nauce. Dorastający mają sporo problemów związanych z nauką, często ich edukacja jest poniżej posiadanych potencjalnych możliwości. Są mniej zdolni od rówieśników, mają problemy w kontaktach społecznych z rówieśnikami, nauczycielami czy rodzicami. Często charakteryzuje ich niska samoocena. Przetrwanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej grozi zwiększonym ryzykiem rozwinięcia się antyspołecznych zachowań, popadnięcia w konflikt z prawem, uzależnienia. Nie wydaje się to związane tylko z nadpobudliwością jako cechą człowieka, a raczej z jej konsekwencjami. Dziecko nadpobudliwe jest bardzo często karane za swoje objawy, odbiera nieustannie cały szereg negatywnych informacji o sobie: słyszy, że jest niegrzeczne, leniwe, nie słucha i przeszkadza. Na podstawie tych informacji tworzy obraz siebie jako osoby gorszej od innych, złej, nieudanej. W zależności od warunków rodzinnych i temperamentu może zareagować na to agresją lub wycofaniem i rezygnacją z wszelkich usiłowań. U części nastolatków objawy zaburzeń uwagi są minimalne, a dominuje przekonanie "i tak mi się nie uda", nabyte w czasie lat niepowodzeń szkolnych.
Nie ma takiego badania albo testu, które pozwolą stwierdzić, które dziecko jest nadpobudliwe, a które nie. Różne jest także nasilenie objawów w zależności od sytuacji. Są one silniej wyrażone w czasie podejmowania wysiłku umysłowego lub konieczności zachowywania ciągłej uwagi – słuchanie nauczyciela, czytanie szczegółowego materiału, monotonna praca – natomiast mogą być niewielkie lub zupełnie nieobecne, w nowej, interesującej sytuacji, a także w czasie indywidualnego kontaktu z dorosłym.
Aby można było mówić o zespole nadpobudliwości, dziecko musi mieć objawy stale lub niemal stale (choć o różnym nasileniu), a zatem i w szkole, i w domu, i na podwórku. Zwykle najbardziej nasilone są w szkole, ze względu na konieczność zachowania tak stałej uwagi i pozostawania w jednym miejscu. Ważne jest także stwierdzenie, że objawy te występują od wczesnego dzieciństwa. Nadpobudliwość jest cechą człowieka, która ujawnia się różnie silnie w rozmaitych sytuacjach, więc może się znacznie nasilić pod wpływem stresu, w dużej klasie, po zmianie nauczyciela, ale także przy problemach rodzinnych. Kiedy indziej może być mniej nasilona, jednak zwykle nie można powiedzieć, że objawy kiedyś, poza wczesnym dzieciństwem, nie występowały. Jeśli dziecko dość dobrze radziło sobie w domu i w szkole, nie miało zaburzeń uwagi, nie było nadruchliwe, a nagle zaczyna mieć kłopoty, oznacza to zwykle, że zachorowało na jakąś chorobę, bądź coś dramatycznego wydarzyło się w jego życiu – w obu przypadkach nie możemy oczywiście mówić o nadpobudliwości.
Pracę z dzieckiem nadpobudliwym zawsze należy zacząć od akceptacji jego odmienności i niemożności tego, ze być może nigdy nie będzie idealnym, wymarzonym dzieckiem lub uczniem, którego chciałoby się mieć w domu lub w klasie. Pomaga to dopasować wymagania do realnych możliwości i chroni wszystkich przed kolejnymi niepowodzeniami. ADHD to zespół objawów, z których czasem się wyrasta, ale które są i nie można ich zmienić, można natomiast modyfikować otoczenie, stwarzając dziecku korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i przebywania w grupie.
Jedną z podstawowych zasad pracy z dzieckiem nadpobudliwym jest fakt, że ADHD stanowi problem, nie wymówkę. Planując pracę z dzieckiem nadpobudliwym warto znać pełen obraz objawów zespołu i wiedzieć, jakie zachowania dziecka są spowodowane nadpobudliwością, a jakie nieposłuszeństwem czy niechęcią.
Dziecko z ADHD nie przewiduje następstw różnych zjawisk – nie widzi związku między bieganiem po klasie a złością nauczyciela nie dlatego, że nie zna zasad, ale dlatego, że nie potrafi ich zastosować w codziennym życiu. Ma trudności z zaplanowaniem i organizowaniem tego, co ma zrobić. Jest ciągle zagubione w tysiącu różnych spraw i informacji.
Pomocą dla dziecka jest tworzenie mu zewnętrznej struktury. Potrzebuje spójnych reguł, dokładnego planowania tego, co ma robić.
Dziecko nadpobudliwe dzieli swój czas pomiędzy rodzinę i szkołę. Tak więc szkoła staje się drugim bardzo ważnym środowiskiem, w którym dziecko spędza dużo czasu. Dziecko musi podporządkować się pewnym normom regulującym zachowanie na lekcji, musi usiedzieć w ławce, nie rozmawiać przez 45 minut, brać udział w narzuconych zadaniach, dodatkowo wymagany jest od niego wysiłek intelektualny: powinno czytać, pisać, liczyć.
Dziecko nadpobudliwe zaś, stale przeszkadza, nie słucha, nie wypełnia poleceń, nie pracuje na lekcji, przeszkadza innym, nie odrabia prac domowych, sprawia wrażenie nieobecnego, jest często zamieszane w klasowe bójki. I bardzo niewiele z tego jest jego winą. Nie jest też winą nauczyciela ani rodzica.
Podstawą pracy z dzieckiem jest wiedza na temat nadpobudliwości psychoruchowej oraz cierpliwa, spokojna, pełna zrozumienia i życzliwości postawa rodziców oraz nauczycieli. Ci ostatni mają do wykonania bardzo trudne zadanie, bowiem oprócz rutynowych działań muszą opracować metody usprawniające proces dydaktyczny i uwzględnić kilka następujących reguł: Dziecko nadpobudliwe w klasie nie bardzo można zmienić, można jednak pomóc mu dostosować się do ogólnych wymogów szkoły. Istnieje kilka sposobów pracy z dzieckiem nadpobudliwym, najistotniejsze z nich to:
• Akceptowanie ucznia a nie jego zachowania,
• Poświęcanie uczniowi dużo czasu,
• Posadzenie ucznia niedaleko nauczyciela, ale nie z dala od reszty dzieci,
• Najlepiej, by uczeń siedział w pierwszej ławce, aby miał pozostałych uczniów za plecami i tym samym nie rozpraszał go ich widok,
• Upewnienie się, czy uczeń dobrze rozumie polecenia zanim przystąpi do pracy,
• Wydawane polecenia powinny być zwięzłe, cele jasno sformułowane,
• Stosowanie urozmaiconych form i metod pracy,
• Stosowanie zrozumiałego dla ucznia systemu pochwał i kar, dostrzeganie i wzmacnianie każdej pozytywnej zmiany w zachowaniu ucznia,
• Konsekwencja w działaniach,
• Indywidualizacja w nauczaniu,
• Dostosowywanie tempa pracy do możliwości ucznia,

a) zadania dziecka powinny być nastawione na cel, tzn.:
- niehamowanie nadmiernej aktywności dziecka, lecz stałe, dyskretne ukierunkowywanie jego działalności na właściwy cel (ciągłe hamowanie aktywności dziecka jest mało skuteczne, gdyż wzmaga reakcje niepożądane),
- czuwanie nad stawianiem celów na miarę możliwości dziecka (czyli niezbyt odległych w czasie, na odpowiednim poziomie trudności), np. dzielenie materiału do nauczenia na części, sprawdzanie, czy dziecko zrozumiało instrukcje w pracy domowej, kontrolowanie, czy syn/córka ma przygotowane wszystkie pomoce potrzebne do pracy (późniejsze szukanie rozprasza dziecko i denerwuje rodziców), koncentrowanie uwagi dziecka na materiale do pracy, chwalenie dziecka po wykonaniu poszczególnych części materiału, a nie po zakończeniu całości,
- dyskretna pomoc w organizowaniu działania dziecka, tak aby zawsze osiągnęło zamierzony cel, zakończyło czynność, wykonało zadanie; cała praca lub jej część musi być zawsze zakończona (sprawdzona, pochwalona, wzmocniona przez dorosłego),

b) każde zadanie, czynność domowa, powinny być dokończone, sprawdzone - uczy to samokontroli i wprowadza niezbędny dla dziecka porządek,
c) kontrola nad pracą dziecka nie powinna polegać na krytykowaniu, ale na poszukiwaniu innych zajęć, gdy jest ono zniechęcone, pomocy w rozwiązywaniu zadań, podtrzymywaniu słabnących dążeń,
d) ze względu na problemy z koncentracją uwagi dziecko powinno uczyć się w krótkich odcinkach czasu (15-30 min.), zaś przerwy należy przeznaczyć na odpoczynek czy relaks,
e) sprawdzać pracę domową w obecności dziecka, aby przyzwyczajać je do porządkowania własnej pracy,
f) czynność, którą dziecko ma wykonać lub informacje, które musi przyswoić należy powtarzać wielokrotnie, inaczej dziecko nadpobudliwe jej nie zapamięta; warunkiem uczenia jest powtarzanie.
Podkreślanie u dziecka jego dobrych stron, prób zmiany zachowań oraz nagradzanie za drobne sukcesy (np. uśmiechem, pochwaleniem słownym, przyjaznym spojrzeniem itp.). Postępowanie takie nazywa się wzmacnianiem pozytywnym i daje znacznie lepsze efekty niż koncentrowanie się na tym, co dziecko robi źle. Agresja, zdenerwowanie nauczycieli wzmaga i tak dużą aktywność dziecka.
Bibliografia:
1. ADHD - zespół nadpobudliwości psychoruchowej : przewodnik dla rodziców i wychowawców, Anita Bryńska [et al.],Wyd. 2. , Sopot 2010.
2. ADHD nadpobudliwość psychoruchowa : poradnik dla rodziców, nauczycieli i terapeutów, Alison Mundek, Jon Arcelus, Warszawa 2006.
3. 5 największych problemów u dzieci: poradnik dla nauczycieli, wychowawców i rodziców, Dorota Nosowska, Renata Kreczman-Madej: [il. Jarosław Żukowski],Warszawa 2010.