Rola ćwiczeń w mówieniu w prowadzeniu zajęć teatralnych

Propozycje ćwiczeń w mówieniu

Ćwiczenia w mówieniu są nieodzownym elementem zajęć teatralnych.

Jak przekonać dzieci do systematycznej pracy nad swoim językiem?
Posłużę się tutaj poetyckim wezwaniem do dbania o piękno polskiej mowy zamieszczonym w utworze M. Kownackiej pt. „Jak mysz pod miotłą”.
„ Mowa polska jest jak skrzynia, a w niej klejnoty, czy zajrzeć do niej przypadkiem nie masz ochoty? Jest pełna przysłów, gadek, pięknych pogwarek, dla tego co ją odemknie zaklęcia czarem. Więc chodź, powiemy nad nią zaklęcia słowa! Zaklęcie to jest proste: Kocham cię polska mowo! To bardzo piękna zabawa i wiele trudu warta, a skrzynia z polską mową- dla każdego otwarta!”
Zadaniem nauczyciela jest przekonać i zachęcić dzieci, by starały się wykonywać wszystkie ćwiczenia najlepiej jak potrafią, bo tylko wtedy będą mogły „ zajrzeć do czarodziejskiej skrzyni z polską mową”.

Ćwiczenia w mówieniu podzielić można na cztery grupy:
A. Głośne i wyraźne mówienie:
- ćwiczenia oddechowe,
- ćwiczenia głosowe ( fonacyjne),
- logorytmika,
- kształcenie słuchu fonematycznego,
- gimnastyka narządów mownych,
- artykulacja.
B. Ćwiczenie pamięci.

C. Wzbogacanie słownictwa.

D. Swobodne wypowiedzi.

1. Jak ćwiczyć głośne i wyraźne mówienie?

W czasie mówienia dziecko powinno swobodnie regulować oddech, tak by go nie brakło w trakcie wymawiania wyrazu. Należy zatem zastosować ćwiczenia oddechowe, których celem jest pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony i wydłużenie fazy wydechu. Do ćwiczeń oddechowych używamy lekkich przedmiotów i zabawek, np. rurki plastikowe, piórka, watki, piłeczki, wiatraczki, bibułki, baloniki, gwizdki, itp.
Oto kilka propozycji zabaw i ćwiczeń:

DMUCHANKA- zdmuchiwanie świecy- nabieramy powietrze nosem i zdmuchujemy świecę- wydech.
- wyścigi piłeczek- na sygnał dzieci zdmuchują swoje piłeczki z linii startu – wygrywa ten, kto pierwszy doturla piłeczkę do mety,
- wyścigi żaglówek
- zdmuchiwanie mleczy na łące,
- puszczanie baniek mydlanych,
- malowanie wiatrem- rozdmuchiwanie soli, kaszy na kolorowej kartce.

ZABAWA W ODDECHY- nabieramy powietrze nosem i na wydechu powtarzamy wielokrotnie wybraną sylabę ( mi, zy, ta, ...)
- wielokrotne powtarzanie na wydechu krótkich wyrazów- np. kosa, piła, maszt, itp.)

POWTÓRZ BEZ BŁĘDU- nauczyciel wypowiada zdanie, dzieci mają go starannie powtórzyć:
Mam kolorowe korale.
Liście na drzewach szeleszczą.
Pan Kątny stoi w kącie.
W zadaniach tych chodzi o uruchomienie wszystkich narządów mowy i dokładne artykułowanie poszczególnych wyrazów.

Celem ćwiczeń fonacyjnych jest zniesienie napięcia mięśni krtani i gardła oraz właściwe miękkie nastawienie głosu. Służą temu takie ćwiczenia:
- mruczenie przy zamkniętych ustach,
-wymawianie w różnym tempie i na różnej wysokości samogłosek, np. usypianie lali, „a” na wycieczce, echo, winda, gama.
- staranne wymawianie sylab powstałych z połączenia spółgłosek nosowych z samogłoskami: ma, me, mi, mo, mu, my, itp.

Dzięki ćwiczeniom logorytmicznym doskonalimy motorykę wielką, która wspiera pracę narządów mownych. Elementy gimnastyczne doskonalą koordynację wzrokowo-ruchową i orientację w przestrzeni. Doskonale sprawdzają się tutaj zabawy muzyczno-ruchowe, taneczne oraz ćwiczenia rytmiczne, bardzo lubiane przez dzieci.

Ćwiczenia słuchu fonematycznego polegają na różnicowaniu fonemów. Rozpoczynamy od wsłuchiwania się w cisze i wyławiania dźwięków z otoczenia. Nieco trudniejsze jest rozpoznawanie własnych głosów- np. w zabawie „ Zgadnij kto cię woła” dziecko znajdujące się w kole maodgadnąć kto wypowiedział jego imię. Inną propozycją jest zabawa „ Rozkazy”- dzieci całą grupą stoją na jednym końcu sali, a jedno z nich na drugim końcu. Stojąc tyłem do grupy wydaje polecenia szeptem, np. „ podnieście lewą rękę”, po czym odwraca się i sprawdza, czy wszyscy słyszeli jego słowa. Można też wykorzystać zabawę „ W głuchy telefon”, „ Sztafetę wyrazową” i inne.

„Gimnastyka twarzy i języka” to fundament kultury żywego słowa. Dotyczy ruchomych części mowy- warg, język, żuchwy i podniebienia miękkiego. Wszelkie ćwiczenia należy wykonywać przed lusterkiem - patrząc w małe lusterko, naśladują ruch warg, zębów i języka nauczyciela podczas wymawiania wyrazów. Niektóre ruchy artykulacyjne dziecko zaobserwuje u nauczyciela, a swoje w lusterku.

Co z dykcją?
Główną grupę ćwiczeń bazującą na umiejętnościach zdobytych w czasie wyżej przedstawionych propozycji stanowią ćwiczenia dykcyjne. Prawidła poprawnej wymowy dzieci poznają stopniowo w trakcie swej edukacji. Na etapie nauczania wczesnoszkolnego głównym wzorcem jest nauczyciel. W pracy z dziećmi stosować należy urozmaicone ćwiczenia, np. zmieniamy rodzaj głosu- szept, półgłos, głos pełny, krzyk. Różnicujemy interpretację, np. mówimy radośnie, smutno, gniewnie, pytająco, itp. Zmieniamy głos tak, by nikt nas nie poznał. Mówimy wolno, szybko. Wymienione ćwiczenia doprowadzić mają do świadomego operowania głosem jako środkiem wyrazu. Dopiero wtedy zaczynamy pracę z tekstem.

2. Ćwiczenie pamięci

Zanim zaczniemy przygotowywać przedstawienie teatralne, należy nauczyć dzieci łatwo i szybko zapamiętywać różnorodne teksty. Jeżeli teksty będą proste i zabawne dzieci łatwo je przyswoją. Najlepszym materiałem do ćwiczeń będą: wyliczanki, klepanki i żarciki. Skarbnicą tego typu wierszyków są zbiory poezji D. Wawiłow oraz wyliczanki z naszego dzieciństwa. Wystarczy tylko „poszperać” w naszej pamięci.

3. Wzbogacanie słownictwa

Z doświadczenia wiemy, że słownictwo naszych dzieci jest niezbyt bogate. Wynika to głównie z tego, że rodzice nie poświęcają swoim dzieciom zbyt wiele czasu ponieważ są zapracowani. Jednocześnie umożliwiają dzieciom swobodny dostęp do telewizji, kaset video i często nieświadomie dostarczają im niewłaściwych wzorców. Aby temu zaradzić zorganizujmy takie zabawy:
- nazywanie przedmiotów, osób i czynności na podstawie obserwacji otoczenia i ilustracji- ( piekarz- wyrabia, piecze, malarz - artysta - rysuje, szkicuje, maluje,...)
- wyszukiwanie obrazka ( kwiat - róża - roślina ) jeden obrazek pasuje do kilku
nazw,
- zabawa w określanie- jabłko- smaczne, soczyste, pyszne, zdrowe, czerwone, niesmaczne, zgniłe,...
- Powiedz inaczej- konstruujemy zdania alternatywne, np.
Ta sukienka jest ekstra!
Ta sukienka jest śliczna!

3. Swobodne wypowiedzi

Doskonaleniu wypowiedzi dzieci posłużą następujące ćwiczenia;
- rozwijanie zdań:
np. Motyl lata.
Kolorowy motyl lata.
Kolorowy motyl lata nad łąką.
- opowiadanie historyjek obrazkowych,
- zabawa w „plotki”
a) układanie miłych zdań na temat kolegów,
b) układanie niemiłych zdań na temat znanej negatywnej postaci literackiej,
c) opowiadanie na bliski dzieciom temat: Co wczoraj robiłem? Ulubione zabawy,
d) wypowiadanie się na abstrakcyjne tematy, np. „Jestem wróżką i mam kłopoty z czarowaniem”,
e) dialogi z rówieśnikami,
f) improwizacje, dramy.

UWAGA !
Zabawy i ćwiczenia w mówieniu przeprowadzamy nawet wtedy, gdy już pracujemy nad scenariuszem !

Bibliografia:

Arkuszyńska B. Założenia i opis programu z zakresu kultury żywego słowa,
w: Nauczanie Początkowe, Nr 4/ 2003/ 2004

Dziedzic A. Drama na lekcjach języka polskiego, Warszawa 1992

Maksymiak A. Teatr w szkole, Wrocław 1999

Pankowska K. Drama- zabawa- myślenie, Warszawa 1990

Program nauczania dla I etapu edukacji wczesnoszkolnej DKW- 4014- 149/99

Rybotycka L. Gry dramatyczne, Warszawa 1976

Wójcik Z. Zabawa w teatr, Warszawa 1996

Wójcik Z. Zabawa w teatr, Warszawa 1997