Jak czyta uczeń klasy III

Jak czyta uczeń klasy III
W dzieciństwie niewiele zależy od nas,
wiele zaś od tych, którzy są z nami!
(B. Rocławski)

Czytanie to podstawowa umiejętność intelektualna każdego współczesnego człowieka, ułatwiająca korzystanie z dorobku kultury i nauki. Pozwala ona kształtować ludzką osobowość. Wobec zagrożeń cywilizacji obrazkowej i „SMS – owej” kluczem do wiedzy pozostaje wciąż umiejętność czytania. Mimo rozwoju takich środków masowego przekazu jak radio, telewizja czy internet - czytanie jest stale „modne”.
To ciągle niezastąpiony sposób zdobywania informacji.
Niestety nauka czytania jest procesem długotrwałym i minie kilka lat zanim dziecko przyswoi sobie tę umiejętność w taki sposób, aby mogło właściwie funkcjonować w społeczeństwie.
Ostateczny poziom umiejętności czytania to czytanie ze zrozumieniem. Jednak dopiero w latach trzydziestych naszego stulecia zaczęto upowszechniać pogląd,
że rozumienie jest celem czytania. Wcześniej postępy dziecka oceniano na podstawie umiejętności czytania głośnego, nie przejmując się tym, czy rozumie ono przeczytany tekst .
Sam jednak proces czytania ze zrozumieniem nie należy do łatwych. Czytać
to znaczy wiedzieć, co znaczą przeczytane sekwencje symboli. To kojarzenie obrazów graficznych z odpowiadającymi im znaczeniami (słowami).
Znajomość czytania ze zrozumieniem oraz prawidłowa realizacja zadań
w zakresie kształcenia tej umiejętności odbywa się u uczniów klas początkowych. Stąd też zainteresowanie moje tym tematem. Niniejsza publikacja jest próbą poznania uczniów klas III kończących pierwszy etap edukacji w aspekcie czytania . Celowo wybrałam tę umiejętność, gdyż prawidłowe jej opanowanie stanowi podstawę do dalszej edukacji i kształcenia, nie tylko w szkole, ale i przez całe życie. Uczeń potrafi czytać wówczas, gdy świadomie operuje, wyjaśnia i ocenia informacje zawarte
w tekście . Trudno wyobrazić sobie ucznia uczącego się historii, biologii czy geografii bez umiejętności czytania. Wiązanie faktów, wyciąganie wniosków, zapamiętywanie określonych partii materiałów nie jest możliwe bez wcześniejszego zapoznania się
z tekstem. Brak umiejętności czytania ze zrozumieniem już na samym stracie ucznia
w klasie IV szkoły podstawowej przyczyni się to jego niepowodzeń. Dlatego też, tak bardzo ważne jest, aby uczniowie kończący pierwszy etap edukacji potrafili czytać, nie tylko płynnie, poprawnie, biegle i wyraziście , ale czytać ze zrozumieniem. Oczywiście nie można zapominać o istniejącej ścisłej zależności między techniką czytania a rozumieniem czytanego tekstu, gdyż czytanie „po literze” utrudnia proces rozumienia . Cały wysiłek skupia się wówczas na konieczności przeczytania danej partii materiału, a nie na jego zrozumieniu.
W niniejszej pracy za grupę badawczą wybrałam uczniów kończących pierwszy etap edukacji, ponieważ przeprowadzenie badań w młodszych klasach II –I byłoby mało wiarygodne. Nacisk kładziony byłby głównie, a być może jedynie, na techniczne ujęcie zagadnienia. Dlatego też, propozycja omówienia poziomu czytania
u uczniów klas III szkoły podstawowej, dla których płynność, poprawność czytania
nie powinna stanowić większego problemu wydawała mi się najbardziej trafna.
Wybór rozpatrywanej problematyki wynika z własnych, wcześniejszych zainteresowań tą problematyką oraz z możliwości przeprowadzenia testu z uwagi
na wykonywany zawód nauczyciela o specjalnych potrzebach edukacyjnych
w kształceniu zintegrowanym.
Praca niniejsza ma przyczynić się do ustalenia poziomu czytania badanej grupy, ma określić, jakie trudności w trakcie czytania ze zrozumieniem mają uczniowie klasy III szkoły podstawowej oraz ma być próbą odpowiedzi na pytanie: Co zrobić, by czytać lepiej?

Metody, techniki i narzędzia zastosowane w badaniach

Dla potrzeb niniejszej pracy posłużono się metodą badań tekstowych oraz metodą analizy dokumentów.
„Analiza dokumentów pomogła w zdobyciu ogólnych informacji o każdym
z uczniów. W centrum zainteresowania znalazły się takie wytyczne jak, tempo czytania uczniów ustalone na podstawie przeprowadzonych wcześniejszych badań przez wychowawców poszczególnych klas.
Na szczególną uwagę zasługuje zastosowana w pracy jedna z technik pomiaru pedagogicznego, którą jest test. W pracy zastosowano test wiadomości
z uwzględnieniem osiągnięć szkolnych.
Kolejnym krokiem w dążeniu do udzielenia odpowiedzi na postawione pytania badawcze było określenie narzędzia badawczego.
W niniejszym opracowaniu zastosowano test - umiejętności czytania ze zrozumieniem - własnej konstrukcji ( Załącznik 1).

Procedura badawcza i teren badań

Ze względu na ograniczone możliwości przeprowadzenia badań zrezygnowano z próby reprezentatywnej i losowej na rzecz celowej, obejmującej środowisko bydgoskie. Badania zostały przeprowadzone w czerwcu 2014 roku i obejmowały uczniów klas III Szkoły Podstawowej Integracyjnej w Bydgoszczy. Przebiegały one w atmosferze zrozumienia ich celu i charakteru.
Z uwagi na podejmowaną problematykę dotyczącą czytania ze zrozumieniem, badania mogły być prowadzone na zajęciach zintegrowanych. Badania odbywały się bez zakłóceń, przy dużym zainteresowaniu i życzliwości zarówno uczniów jak
i nauczycieli.

Charakterystyka badanej zbiorowości

Badania zostały przeprowadzone wśród uczniów klas III szkoły podstawowej. Na podstawie analizy dokumentacji wyeliminowano z badania uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, gdyż poziom trudności przygotowanego testu wśród badanej grupy okazałby się niewiarygodny i mało rzetelny. Dla tych uczniów trzeba by było przygotować osobne narzędzie badawcze. Jednak z uwagi na zbyt niski odsetek uczniów z tej grupy nie podjęto się próby rozpatrywania na przykład zależności między ich poziomem czytania a czytaniem ich szkolnych rówieśników. Zapewne było by to bardzo interesujące.

WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH

Sposób interpretacji testu

Propozycji i pomysłów do stworzenia owego testu przyniosły badania umiejętności czytania A. Brzezińskiej i M. Ziółkowskiej oraz test konkursowy czytania ze zrozumieniem, a także publikacja M. Plenkiewicz .W konstruowaniu testu wykorzystano również własne spostrzeżenia zdobyte podczas obserwacji otwartej prowadzonej w trakcie pracy z uczniami kształcenia zintegrowanego.
Test dotyczy zrozumienia treści przeczytanego tekstu. Obejmuje on zdania
z zakresu:
- rozumienia tekstu (zadanie A, B),
- czytania twórczego (zadanie C1, C2, C3,C6),
- czytania krytycznego (zadanie C4,C5).
W proponowanym teście czytania występują zadania zamknięte i otwarte.
W zadaniach pierwszego typu uczeń wybiera jedną prawidłową odpowiedź z podanych propozycji. Natomiast w zadaniach otwartych samodzielnie formułuje swoją odpowiedź. Zadania zamknięte punktowane są 0-1, to znaczy, że za każdą prawidłowo zaznaczoną odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt, za odpowiedź błędną lub jej brak zero punktów. W zadaniach otwartych za każde poprawne uzupełnienie, wykreślenie wyrazów, podania tytułu uczeń otrzymać mógł 1 punkt. Dla dłuższej wypowiedzi, sformułowanej przez ucznia w zadaniu otwartym proponuje się punkty dodatkowe:
3zdania będące odpowiedzią na polecenie i tworzące logiczną całość -1punkt
4-5 zdań odpowiadającym wymienionym kryteriom – 2punkty, 6 i więcej zdań- 3 punkty .
Test czytania można uznać za zaliczony, jeżeli uczeń rozwiąże 60%zamierzonym w nim zadań ( norma zaliczenia 0,60 upoważnia do określenia jako zadawalających osiągnięć ucznia w czytaniu ) .W tym przypadku od 7 dobrze rozwiązanych zadań.
Do analizy osiągnięć w czytaniu posłużono się zestawieniem wyników testowania uczniów w postaci tabeli . Otrzymane wyniki posłużą do dalszej analizy i interpretacji rozwiązanego przez uczniów testu.
Analiza dotycząca umiejętności rozumienia czytanego tekstu.

Umiejętność czytania badano na trzech poziomach:
- dosłownym,
- twórczym,
- krytycznym.
Polecenia zostały tak skonstruowane, że stopień ich trudności wzrastał w trakcie rozwiązywania kolejnych zadań.
Zadanie A, które polegało na właściwym wyborze jednej odpowiedzi spośród trzech, bezbłędnie wykonało 65 uczniów. Wszyscy uczniowie prawidłowo odpowiedziało na pytanie 1. Pięć osób zrobiło jeden błąd w pytaniu 2, zaznaczając
„do Łodzi” zamiast „do Warszawy”. W pytaniu 3 cztery osoby zaznaczyły „pisać wiersze ” zamiast „pisać książki”. Dwoje dzieci źle odpowiedziało na dwa pytania.
W pytaniu 3 zaznaczyły „liczyć w pamięci”, a w pytaniu 4 „mama Joasi” zamiast „ Ela”. Z uwagi na to, że akcja opowiadania dzieje się w Łazienkach nasuwa się konkluzja, że być może na wskutek niedokładnie czytanych odpowiedzi uczniowie zaznaczyli „Łódź”, bo przecież czytali o miejscu akcji na tę literę. Osoby, które natomiast w pytaniu 3 zaznaczyły „ pisać wiersze” nie przeczytały być może dokładnie treści tekstu, a pamiętały, że chodziło o „jakieś pisanie”. Natomiast uczniowie, którzy
w pracy swojej nieprawidłowo zaznaczyli dwie odpowiedzi, widocznie nie zrozumieli czytanego tekstu.
Trudniejsze okazało się zadanie B, które tak samo jak pytania z zadania A dotyczyły poziomu czytania dosłownego. Tu trzeba było odpowiedzieć dosłownie na pytania, korzystając bezpośrednio z tekstu. Prawidłowej odpowiedzi udzieliło pięćdziesięciu trzech uczniów. Piętnastu udzieliło jednej poprawnej odpowiedzi,
a ośmiu nie udzieliło jej wcale lub pisało nie na temat. Najczęściej powtarzającym się błędem było bezmyślne przepisywanie wybiórczych fragmentów z tekstu. Nieumiejętność właściwego wyszukiwania odpowiedzi z fragmentów czytanego opowiadania może świadczyć o braku rozumienia poleceń oraz tekstu.
Gorzej uczniowie wypadli w zadaniu C. W odróżnieniu od poleceń wcześniejszych w tym trzeba było samodzielnie odpowiedzieć na postawione pytania. Zacznijmy od analizy trzech pierwszych pytań, które wraz z poleceniem wykonania rysunku zaliczają się do poziomu czytania twórczego. W poleceniach tych brano pod uwagę następujące wytyczne: czy odpowiedz jest zgodna z tematem, czy zawiera ona uzasadnienia. W pytaniu 1 pięćdziesięciu ośmiu uczniów udzieliło odpowiedzi zgodnej z tematem, w tym dwudziestu pięciu uzasadniło swoją odpowiedz, a szóstka uczniów podała jeszcze swoje własne zdanie. Natomiast dwunastu uczniów nie udzieliło żadnej odpowiedzi. U sześciu osób pojawiła się odpowiedz niezgodna z tematem np. Dlatego, że Joasia była prawie ciągle zła na panią. Bo Joasia była obrażona na Elę. Bo głowę można mieć w chmurach.
W pytaniu 2 trzeba było podać inny tytuł opowiadaniu. Udało się to,
aż sześćdziesięciu dwóm uczniom, trzynastu nie podało żadnego pomysłu, a jedna osoba podała tytuł, który uświadamia, że uczeń ten nie zrozumiał tematu. Uczeń podał następujący tytuł: „Z głową w ścianie.” W tym miejscu nasuwa się konkluzja, że uczeń stwierdził, że jak głowa w chmurach to może i w ścianie. Wystąpiła tu bardzo dosłowna interpretacja. Bardziej ciekawsze i twórcze tytuły podawane przez uczniów to
np. „ Zabłąkana owieczka”, „ Spotkanie z królem”, „ Marzenia Joasi”, „ Wycieczka do Warszawy”, „ Dwie dziwne dziewczynki”, „Ciągła myśl o zielonych migdałach”, „Zbyt duża fantazja”, „Zamyślona dziewczynka” czy „ Obrażalska”.
Pytanie 3 polegało na podaniu powodu obrażenia się jednej z bohaterek opowiadania. Pięćdziesięciu jeden uczniów udzieliło odpowiedzi zgodnej z tematem,
w tym dwudziestu trzech dokonało uzasadnienia, a tylko jedna osoba dodała swoją opinię. Trzynastu uczniów nie podało żadnej odpowiedzi. Dwunastu udzieliło błędnej odpowiedzi np.
Joasia obraziła się na Elę, bo zostawiła ją.
Bo powiedziała strażnikowi, że się zgubiła.
Że się pokłóciły, przeżywały i miały inne przyjaciółki.
Przestały się lubić.
Że Ela zostawiła ją.
Kolejne zadanie z poziomu czytania twórczego polegało na narysowaniu króla zgodnie z instrukcją zamieszczoną w tekście. Celowo zadanie to umieszczono na końcu, by wyzbyć się ewentualnych wątpliwości związanych z zaangażowaniem się uczniów tylko w rysunku a nie odpowiadaniu na pozostałe pytania. Czego dowodem jest praca jednej dziewczynki, która narysowała króla bardzo szczegółowo. W jej pracy można dostrzec nawet charakterystyczne rysy twarzy osoby zamyślonej( załącznik 2.).
Z pośród całej badanej grupy uczniów pięciu nie wykazało chęci wykonania rysunku. Dwudziestu czterech uczniów nie narysowało peruki (załącznik 3). W grupie tej znalazło się jeszcze osiem osób, które nie zastosowały koloru. Ogólnie, aż jedenaście osób narysowało postać króla ołówkiem, zatem trudno stwierdzić, czy zrozumiały one polecenie. Tylko jedna osoba zapomniała narysować najważniejszego atrybutu króla, czyli korony. Dziewczynka za bardzo skoncentrowała się na rysowaniu postaci (załącznik 4.).Natomiast cztery osoby wykonały rysunku odbiegający całkowicie od założonego celu (załącznik 5.). Pomimo licznych nieprawidłowości aż trzydzieści dziewięć osób wykonało to zadanie prawidłowo (załącznik 6.).
Polecenie 4,5 natomiast dotyczyło czytania krytycznego. Poziom ten można było jeszcze sprawdzić we wcześniejszych pytaniach biorąc pod uwagę, czy odpowiedzi zawierają własną opinię osoby badanej. Z uzyskanych już wyników można stwierdzić , że odsetek ten jest niewielki.
Pytanie 4 polegało na wyrażeniu własnej opinii dotyczącej postępowania Joasi.
W zadaniu tym dało się zauważyć prostotę wypowiedzi pisemnych uczniów. Zdania były proste, pojedyncze. Odpowiedzi zgodnej z tematem udzieliło trzydziestu siedmiu uczniów, w tym dwunastu uzasadniło swoje zdanie. Własne spostrzeżenia i uwagi podało tylko siedemnastu uczniów. Błędnej odpowiedzi udzieliło aż czternastu uczniów, a dwudziestu pięciu nie udzieliło jej wcale. Z uzyskanych wyników można wywnioskować, że zadanie to okazało się bardzo trudne. Podobnie było z następnym poleceniem. Na pozór zadanie bardzo łatwe: podkreślić w teksie zdarzenia, które nie mogły zdarzyć się naprawdę, okazało się niesamowicie trudne dla badanej zbiorowości. Tylko dziewięć osób zaznaczyło odpowiednie fragmenty. Dwudziestu czterech uczniów zaznaczyło tylko jedno wydarzenie. Dwudziestu dziewięciu nie podjęło próby wykonania tego zadania, a czternastu podkreśliło prawie cały tekst, co świadczy o nie umiejętności czytania na poziomie krytycznym.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Zasadniczym celem badań było ukazanie: Jaki jest poziom rozumieniu czytanego tekstu przez uczniów klas III szkoły podstawowej? Jakie trudności wykazują uczniowie klas III kształcenia zintegrowanego w trakcie czytania ze zrozumieniem?
Za pomocą powyższego testu badano umiejętność czytania ze zrozumieniem na drodze sprawdzenia umiejętności szczegółowych, których dotyczyły kolejne zadania. Taka konstrukcja testu pozwoliła dokonać szczegółowej analizy opanowania przez uczniów umiejętności składających się na czytanie ze zrozumieniem.

Na tej podstawie wysunięto następujące wnioski:

• Na podstawie przeprowadzonych badań, można stwierdzić, iż 100% klasy potrafi dokonać szczegółowej analizy przeczytanego tekstu, zaznaczając odpowiedź zgodnie z przeczytanym tekstem.
• Uczniowie potrafią czytać na poziomie dosłownym, w 90% uczniowie poradziło sobie z zadaniami z tego poziomu.
• Uczniowie lepiej radzą sobie z zadaniami zamkniętymi, w których trzeba z
podanych propozycji wybrać jedną właściwą odpowiedź niż pisać ją
samodzielnie.
• 79% uczniów potrafiło odpowiedzieć dosłownie na pytania sformułowane w
tekście.
• W 68% uczniowie poradzili sobie z zadaniami z poziomu twórczego a w 29% z zadaniami z poziomu krytycznego.
• 81% klasy nadało właściwy tytuł przeczytanemu opowiadaniu.
• 51% uczniów narysowało króla zgodnie z instrukcją.
• 48% uczniów dokonało oceny postępowania dziewczynki z jej uzasadnieniem.
• Tylko11% klasy potrafi dokonać analizy tekstu pod określonym kątem wykreślając zdanie, które nie mają związku logicznego.
• W 29% uczniowie rozwiązali zadania z poziomu czytania krytycznego.
• 9,2% uczniów nie zaliczyło testu.

W badanej grupie uczniów nie brano pod uwagę techniki czytania, wychodząc
z założenia, że uczniowie klasy trzeciej potrafią czytać. Jednak, jak wynika z przeprowadzonych badań uczniowie mają duży problem
z czytaniem krytycznym i twórczym. Nie potrafią wiązać faktów, wyciągać wniosków. Często czytają bezmyślnie, nieuważnie. W ramach doskonalenia umiejętności czytania ze zrozumieniem w klasie trzeciej należy w atrakcyjny sposób na drodze różnych konkursów i niekonwencjonalnych zajęć zachęcać uczniów do czytania i do pisemnego bądź ustnego relacjonowania treści, nadawania nowych tytułów przeczytanym książkom, czy komponowania dalszego ciągu poznanych wydarzeń. Wszystko po to, by zwrócić uwagę dzieci na czytanie dla wzbogacania swojej wiedzy i zainteresowań. Jednak prawidłowa nauka czytania ze zrozumieniem powinna odbywać się już w klasie I. W tym celu w dalszej części pracy przedstawione zostaną propozycje ćwiczeń doskonalących tę umiejętność rozpoczynając od klasy I.
Ćwiczenia doskonalące umiejętność czytania ze zrozumieniem
w klasach I-III

W celu doskonalenia czytania ze zrozumieniem w klasach I-III, należy tworzyć odpowiednie sytuacje dydaktyczne, w oparciu o wybrane ćwiczenia. Poniżej zostaną zaprezentowane propozycje ćwiczeń, które można z łatwością zastosować w procesie dydaktycznym.
Propozycje ćwiczeń:
KLASA I
• odszukiwanie liter i wyrazów w tekście odszukiwanie zdań w tekście,
• wyszukiwanie imion dzieci, nazw zwierząt, zabawek, sprzętów, itp.
• przyporządkowanie wyrazom oznaczającym nazwy zwierząt wyrazy oznaczające nazwy środowiska życia tych zwierząt, np.
pies – buda, podwórze, mieszkanie
wiewiórka - las, sad, park
wróbel - podwórze, miasto, wieś, park, ogród, sad itd.
• układanie wyrazów z liter alfabetu ruchomego,
• wykonanie polecenia zapisanego na tablicy,
• układanie zdań łatwych i trudniejszych z rozsypanych wyrazów,
• układanie wyrazów (ewentualnie krótkich zdań) z rozsypanek sylabowych,
• dobieranie kartek zawierających pytania i odpowiedzi,
• dobieranie obrazków do zdań i odwrotnie (zdań do obrazków),
• grupowanie kartek z wyrazami do obrazka,
• segregowanie kartek z wyrazami wg porządku podanego przez nauczyciela,
• pisanie odpowiedzi na pytania uwidocznione na tablicy,
• poszukiwanie w tekście odpowiedzi na postawione pytania.
W klasie pierwszej ćwiczenia wdrażające do czytania ze zrozumieniem mogą być różne. Zawsze jednak należy pamiętać o indywidualnych możliwościach ucznia. Należy tak dostosować zadania, by były atrakcyjne i ciekawe dla ich odbiorcy.
KLASA II
W klasie drugiej można wykorzystać ćwiczenia proponowane w klasie pierwszej, oczywiście odpowiednio modyfikowane (dotyczy to długości tekstu i stopnia trudności).
• wyszukiwanie fragmentów odnoszących się do osób i miejsca akcji,
• wyszukiwanie fragmentów związanych z ilustracją,
• wyszukiwanie fragmentów, które można zilustrować,
• układanie pytań do treści tekstu, autora tekstu, do bohaterów,
• ilustrowanie wybranego fragmentu tekstu wytworami plastycznymi i podpisanie ilustracji zdaniami z tekstu,
• ilustrowanie treści w postaci historyjki obrazkowej, a podpisywanie obrazków można traktować jako przygotowanie do układania planu.
• wyszukiwanie urywków tekstu (fragmenty tekstu w formie rozsypanki)
• układanie opowiadania z rozsypanych zdań,
• segregowanie wyrazów (np. wg części mowy),
• loteryjki ortograficzne.

Klasa III
Klasa trzecia kończy I etap edukacji, ale nie kończy doskonalenia techniki czytania i czytania ze zrozumieniem. Trzeba organizować różne ćwiczenia doskonalące umiejętność czytania ze zrozumieniem przy każdej nadarzającej się okazji w procesie integralnej realizacji treści. Wszystkie omówione do tej pory ćwiczenia, odpowiednio modyfikowane, można wykorzystać w klasie III.
W klasie III organizujemy czytanie ze zrozumieniem przy ćwiczeniach wymagających od uczniów większego wysiłku umysłowego i więcej czasu na realizację zadania. Są to między innymi:
• zdawanie sprawy z treści po jednorazowym czytaniu,
• wyodrębnianie postaci i zdarzeń w utworach literackich,
• odróżnianie zdarzeń istotnych od mniej istotnych,
• wskazywanie postaci głównych i drugorzędnych,
• wyszukiwanie fragmentów zawierających opis wyglądu i cech bohatera,
• ustalanie kolejności zdarzeń,
• wskazywanie wydarzenia decydującego o zmianie w postępowaniu bohatera,
• wybieranie najpiękniejszych i najważniejszych fragmentów opowiadania,
• wyróżnianie w tekstach opowiadań, opisów, dialogów,
• wskazywanie głównej myśli utworu,
• nadawanie innego tytułu opowiadania .

Wymienione ćwiczenia mogą być zmieniane. Najistotniejsze jest to, aby ich stosowanie było skuteczne, aby dały możliwie najlepsze efekty w zakresie umiejętności czytania ze zrozumieniem. Ćwiczenia te mają na celu kształtowanie umiejętności czytania ze zrozumieniem oraz aktywizację uczniów i pobudzanie ich do sprawnego spostrzegania, logicznego myślenia i zapamiętywania. Stosowanie tak zróżnicowanych form pracy z tekstem, zmusza ucznia do kilkakrotnego powracania do tekstu, by odczytać odpowiednie jego fragmenty w celu uzasadnienia zajętego stanowiska. Jest to doskonała okazja nie tylko do wyrabiania umiejętności czytania ze zrozumieniem, ale i do doskonalenia techniki czytania .

Bibliobragia: Kuźmiński M., Pokolenie SMS – ów, [W:] „Tygodnik Powszechny”, nr 6 z 2002 r., s. 4.
Cykl nauczania czytania zgodnie z obowiązującym systemem edukacji trwa 7 lat, tj. od 3 do 10 roku życia. W tym 3, 4, 5, rok życia to okres przygotowawczy, 6 rok życia to czas przyswajania elementów czytania, a 7, 8, 9 to okres doskonalenia tej umiejętności: zob. Zelech. W., Zaburzenia czytania i pisania u dzieci afatycznych, głuchych u dyslektycznych, Kraków 1997, s. 23.
Zob. Bałachowicz J., Kształtowanie umiejętności czytania ze zrozumieniem, Warszawa 1988, s. 17 –22.
Zob. Plenkiewicz M., Sprawdzian osiągnięć uczniów klas początkowych w czytaniu, Bydgoszcz 1997,
s. 3.
Więckowski R., Pedagogika wczesnoszkolna, s. 144-1445.
Brzezińska A., Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, Warszawa 1987.http://www.schooland.pl/modules zmodyfikowany test dla potrzeb badającego
Zob. Plenkiewicz M., Sprawdzian osiągnięć uczniów...,op.cit.

Zob. Plenkiewicz M. Sprawdzian osiągnięć uczniów...,op.cit.,s. 4-9..

Z mgr Ewa Nitek, nauczyciel kształcenia zintegrowanego w Szkole Podstawowej im. H. Sienkiewicza
w Sławacinku Starym -informacje zaczerpnięte ze stron internetowych