Charakterystyka rozwoju poznawczo - emocjonalnego dziecka w wieku przedszkolnym

Wiek przedszkolny stanowi czas rozszerzenia się interakcji z rówieśnikami, szczególnie w przypadku dzieci uczęszczających do przedszkola. Chociaż stosunki wewnątrzrodzinne nadal mają pierwszorzędne znaczenie, dla większości przedszkolaków rówieśnicy stają się drugim ważnym systemem społecznym. Jednym z istotnych procesów zachodzących w tym wieku jest modelowanie, naśladowanie innych dzieci w warunkach przedszkolnych. Stwierdzono, że u każdego dziecka przeciętnie występuje 13 zachowań naśladowczych w ciągu godziny. Wykazano, że liczne zachowania mogą być modelowane przez rówieśników w wieku przedszkolnym, jak: podporządkowanie się wskazówkom dorosłych, dzielenie się, uczestnictwo społeczne, rozwiązywanie problemów. W przedszkolu występują również często wzmocnienia. Przekazywane przez dzieci wzmocnienia to: udzielanie pomocy, pochwała, uśmiech lub śmiech, przyjazne uczucia, spełnianie próśb. Przedszkolaki są również źródłem kar, takich jak: niespełnienie próśb, ganienie, brak aprobaty, fizyczne atakowanie, ignorowanie. O tym, że zachowania rówieśników pełnią funkcję wzmocnień lub kar, świadczą reakcje dzieci na nie; wzmocnienia wywołują pozytywne emocje, kary- reakcje negatywne. Wpływają one także na późniejsze zachowania. Dzieci wykazują silniejszą tendencję do powtarzania zachowania, które wywołało wzmocnienie, a unikania zachowania, które wywołało karę; ponadto chętniej bawią się z rówieśnikami, od których otrzymują na ogół pozytywne wzmocnienia.
Wzmocnienia udzielane przez dzieci mają często charakter niezamierzony, podobnie jak modelowanie, ale nie zawsze. Badania wykazują, że przedszkolaki często wykorzystują naśladowanie rówieśników jako sposób na zdobycie przyjaciół lub wejście do grupy. Sposób okazuje się często skuteczny, gdyż reakcja na naśladowanie jest zazwyczaj pozytywna.
W wieku przedszkolnym dzieci znajdują się w odpowiednim poziomie rozwoju poznawczego i językowego, dzięki czemu nabywają umiejętności identyfikowania i nabywania emocji doświadczanych przez siebie i innych, kształcą poczucie własnego „ja”, poznają i rozumieją normy społeczne. Są w stanie uporządkować bodźce według ich wartości, co umożliwia im wartościowanie własnej osoby oraz innych, a w konsekwencji pojawienie się takich emocji, jak duma czy wstyd, zakłopotanie, poczucie winy. Dzieci stają się coraz bardziej świadome porażki i mogą cierpieć w wyniku niekorzystnych dla siebie porównań. Rozwija się u dziecka także jego zdolność do zamierzonego kontrolowania ekspresji emocjonalnej.
Rozwój emocjonalny dziecka kształtowany jest również przez jego indywidulne doświadczenia, na przykład przez nagradzanie i karanie za ujawnione reakcje emocjonalne. U starszych przedszkolaków dochodzi także do socjalizacji ekspresji emocji- dzieci uczą się, które emocje można wyrażać przy jakich okazjach i nabiera zdolności do wyrażania emocji własnym zachowaniem.
W okresie przedszkolnym następuje duży postęp uspołecznienia dzieci. Uczą się one przystosowywać do innych, podporządkowują się normom i aktywnie uczestniczą w życiu grupy. Rozwija się u nich poczucie odpowiedzialności i wzrasta samodzielność. Emocje są w tym okresie podstawowym składnikiem doświadczania innych, ustalania wspólnych znaczeń i kształcenia empatii.
Podstawową formą działalności dzieci w wieku przedszkolnym jest zabawa, która staje się dla nich stopniowo bogatsza w treść, bardziej zorganizowana- celowa i zaplanowana. Dzieci bawią się razem w małych kilkuosobowych grupkach, pojawiają się zespołowe zabawy tematyczne, ruchowe, konstrukcyjne, twórcze i dydaktyczne.
Około czwartego roku życia pojawia się tak zwana twórcza fantazja, na której okres przypada zdolność do nagłych przeskoków ze świata fantazji do świata realnego i odwrotnie. Zabawa dziecka zaczyna wynikać z chęci działania i radości tworzenia. Rezultat wykonanej pracy nie jest już dla dziecka interesujący, najprzyjemniejszy jest dla niego proces powstawania.
Potrzeba tworzenia, wkładu własnego w rzeczywistość ewaluuje i zmienia się wraz z rozwojem człowieka. Zaczyna się od dokładania klocka do klocka i przechodzi przez nazywanie poznawanych rzeczy swoimi słowami, eksperymentowania z kolorami i różnymi tworzywami do szukania odpowiedzi na nurtujące pytania.
Rozwijanie kreatywności przyczynia się w istotny sposób do rozwoju osobowości, wpływa na gotowość oraz zdolność do dokonywania przez dziecko nowych osiągnięć. Dziecko, które ma możliwość udzielać się twórczo, nie tylko wykazuje więcej inwencji, ale również umie świadomie stawić czoła nowym wyzwaniom. Wie, że potrafi samodzielnie znaleźć rozwiązanie. Potrafi myśleć niekonwencjonalnie i poszukiwać nowych rozwiązań. Jest w stanie rozwinąć nowe strategie o koncepcje, zaplanować własne działanie, myśleć krytycznie oraz improwizować. Dziecko, które na przykład eksperymentowało z mieszaniem farb, zna różne sposoby malowania i klejenia, będzie umiało sięgnąć do swoich doświadczeń, także w nowej dla niego sytuacji, a przy tym osiągnąć nowe, niebanalne efekty. Takie dziecko nie mając pod ręką pędzla, wpadnie na pomysł, że farbę na papier można nanieść nawet kawałkiem chusteczki higienicznej.
Zajęcia artystyczne pozwalają dzieciom poznać lepiej siebie, jak również ujawnić własną osobowość. Dzieci mogą w ten sposób wyrażać swoje pragnienia, uczucia, upodobania i wiele innych indywidualnych aspektów. Za pośrednictwem działań twórczych może ono znaleźć sposoby przetwarzania wrażeń ze swojego życia codziennego.