Opis i analiza przypadku chłopca autystycznego z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim

Opis i analiza przypadku chłopca autystycznego z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim

Zawód nauczyciela pozwala spotykać się w pracy z różnymi dziećmi. Każde jest jedyne w swoim rodzaju, ma swoją własną osobowość, odmienne uzdolnienia i możliwości funkcjonowania, odróżnia się od innych sposobem i stylem wykonywania różnych czynności zgodnie z swoistymi cechami osobowości. Dlatego w praca musi mieć charakter indywidualizacji ,bazującej na dogłębnie przemyślanym, całościowym programie oddziaływań, opartym o rzetelną diagnozę. Wszelkie działania powinny opierać się na mocnych stronach dziecka, wspierając jego rozwój oraz niwelując deficyty rozwojowe.
Chciałabym napisać o jednym z zaburzeń, których geneza nie została jeszcze do końca poznana, a mianowicie o autyzmie.

1.Identyfikacja problemu

Darek przybył do XXXXXX we wrześniu 2011 roku. Zdiagnozowano u chłopca autyzm i niepełnosprawność w stopniu lekkim. Obserwacja, analiza dokumentów, wywiad z rodzicami oraz przeprowadzony test Profilem Psychoedukacyjnym PEP-R. - pozwolił mi określić, obraz chłopca, z którym podjęłam pracę oraz opracować IPET.

Objawy wskazujące na wystąpienie problemu u Darka
1.Nieprawidłowości w przebiegu interakcji społecznych. Unikanie kontaktu wzrokowego. Niechęć do sytuacji nowych, nieznanych. Niechętne włączanie się do wspólnych zabaw, pracy. Przyjmowanie postawy biernego obserwatora.
2.Trudności komunikacji werbalnej. Echolalia bezpośrednia- odpowiadanie na pytania, używając ostatnio usłyszanego słowa. Echolalia pośrednia- powtarzanie fragmentów filmu, reklam. Wchodzenie w swój świat. Mówienie do siebie. Zazwyczaj są to fragmenty filmu.
3.Duża labilność emocjonalna, od stanu euforii do gniewu. Stany lękowe.
4. Stereotypowy, powtarzający się repertuar zainteresowań i aktywności. Rysowanie znaków drogowych. Oglądanie o stałej porze dnia fragmentów TV. Każda zmiana w planie dnia powoduje agresje a następnie wycofanie.Agresja i autoagresja w stosunku do siebie jak i do innych.
5.Trudności w koncentracji uwagi.
6. Nadwrażliwość dotykowa- zwłaszcza w okolicach buzi i głowy.
8. Niedowrażliwość smakowa- potrzeba ostrych , kwaśnych, słonych smaków.
9. Nadwrażliwość dźwiękowa Zatykanie uszów przy głośnych dźwiękach ( przejeżdżający tir). Niechętny udział w zabawach , imprezach.

10. Brak zabaw naśladowczych
W literaturze fachowej znalazłam informacje na temat autyzmu, które pozwoliły mi lepiej zrozumieć świat dziecka i wytyczyć kierunek działań z chłopcem.
Autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwoju dziecka. Oznacz to, że zakres deficytów rozwojowych u dzieci z autyzmem jest zazwyczaj bardzo duży i dotyczy niemalże wszystkich sfer funkcjonowania. .Diagnoza autyzmu skupia się na trzech grupach symptomów, jest to tzw.:triada zaburzeń::trudności wchodzenia w interakcje społeczne, trudności komunikacji werbalnej i pozawerbalnej oraz aktywności związanych z wykorzystaniem wyobraźni, ograniczony repertuar zachowań i zainteresowań. Osoby dotknięte tym zaburzeniem nie są zdolne do nawiązywania poprawnych relacji i więzi w otoczeniu społecznym. Przejawia się to nieprawidłowymi interakcjami w różnicowaniu zachowania wobec rodziców i osób obcych, unikaniu kontaktu wzrokowego i fizycznego. W relacjach z rówieśnikami dzieci autystyczne cechuje brak potrzeby kontaktu z nimi, unikanie udziału we wspólnej zabawie, często zabawa „obok” albo narzucanie innym swoich reguł zabawy, może występować brak dzielenia się, inicjowania i podtrzymywani konwersacji, zadawania pytań i naśladowanie rówieśników. Ważną w kontaktach społecznych jest umiejętność komunikowania się. Brak komunikacji może prowadzić u dzieci do wielu zachowań niepożądanym np. agresji, autoagresji. Często dzieci z autyzmem nie umieją odczytywać i interpretować, znaczenia zachowań innych ludzi przez co, nieadekwatnie reagują na zachowania społeczne i reakcje emocjonalne. Mają indywidualnie mniej lub bardziej nasilone problemy z odbiorem bodźców zmysłowych (wzrokowych, słuchowych, czuciowych itd.), co może wpływać znacząco na ich rozwój, zachowanie lub może rozpraszać ich uwagę. W przypadku nasilonych problemów z nadwrażliwością lub zbyt małą wrażliwością, może im to sprawiać duży dyskomfort lub ból i cierpienie.
W literaturze fachowej znajduj się podział dzieci według grup:
1.The Aloof Group -dzieci zamknięte w sobie, wycofane, trzymające się na uboczu, unikające kontaktów z innymi. Nie okazują żadnych potrzeb o charakterze społecznym, sprawiają wrażenie nieobecnych. Mają duże kłopoty w porozumiewaniu się, często nie mówią, nie nawiązują kontaktu wzrokowego. Nie poszukują kontaktu z innymi . Sprawiają wrażenie jakby nie reagowały na rodzica czy opiekuna. Ich aktywność jest bardzo bierna .Zwykle są to stereotypowe, schematyczne, proste zabawy.
2. The Passive Group-dzieci bierne w kontaktach społecznych. Dzieci te akceptują ale nie inicjują kontaktów społecznych Kontakt z dorosłymi i rówieśnikami ma charakter rutynowy, wyuczony. Zwykle posługują się mową, wykonują polecenia, odpowiadają na pytania. Ich zabawa jest schematyczna, pozbawiona kreatywności i spontaniczności. W kontaktach z rówieśnikami przyjmują bierną postawę.
3) The Active-but-Odd Group to dzieci, które aktywnie i spontanicznie próbują nawiązać kontakt z rówieśnikami lub dorosłymi, ale robią to w sposób specyficzny i zwykle mało skuteczny. Taki kontakt ma zwykle charakter jednostronny i jest w pełni zdominowany i narzucony przez osobę autystyczną.
U dzieci z autyzmem mogą występować deficyty ilościowe i jakościowe. :
Deficyty ilościowe:
1) w mowie werbalnej to np.: całkowity brak mowy, opóźnienie w rozwoju mowy, mowa wyraźnie ograniczona działająca na zasadzie łańcucha: bodziec –reakcja;
2) w komunikacji pozawerbalnej to np.: uboga gestykulacja, ograniczona i często
nieadekwatna ekspresja mimiczna, niezdarny/nietaktowny język ciała.
Deficyty jakościowe:
1) echolalia: bezpośrednia (natychmiast po usłyszeniu następuje powtórzenie), pośrednia (po pewnym czasie, zostaje powtórzona cała zasłyszana treść, np. reklamy, wypowiedzi rodzica, czy melodii), łagodna lub funkcjonalna (w mowie dziecka występuje dużo oddzielnych wyrazów, które są związane z poszczególnymi sytuacjami, zainteresowaniami dziecka; bywa tak, że dziecko autystyczne, u którego występuje ten rodzaj echolalii jest w stanie używać jej w sposób adekwatny do sytuacji, prowadząc nawet prosty dialog);
2) nieprawidłowe użycie zaimków: dzieci autystyczne mówiąc o sobie, bardzo często, zamiast pierwszej osoby liczby pojedynczej, używają trzeciej osoby liczby mnogiej
–„on”, lub drugiej osoby liczby pojedynczej
–„ty”, np.: zamiast „ja chcę ciastko”, mówią „Filip chce ciastko”, albo „chcesz ciastko”;
3) dziwaczne neologizmy;
4) dosłowne rozumienie języka: dzieci autystyczne nie umieją odczytywać figuratywnych, ukrytych czy wielorakich znaczeń, nie radzą sobie z rozumieniem metafor, idiomów, żartów, przysłów, powiedzeń takich jak: „staję na głowie”, „rzucić okiem”, „mieć na końcu języka”, „głos Ci się łamie”,” brzuch Ci pęknie”
5) nieodpowiednie, nietaktowne uwagi: dzieci autystyczne dzielą się często swoimi spostrzeżeniami, nie rozumiejąc, że niektóre uwagi mogą być przykre dla innych
6) nieprawidłowa prozodia mowy:
Deficyty w pragmatycznym użyciu języka:
1) niezdolność do naprzemiennego wysławiania się;
2) brak potrzeby komunikowania się w stosunku do dorosłych i rówieśników;
3) niezdolność do symbolicznego użycia przedmiotów;
4) słabe używanie prozodii dla wyrażenia zamiaru; mowa
dzieci z autyzmem jest często monotonna, płaska, brak w niej zróżnicowania tonu głosu, rytmu, melodii;
5)ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań.
Mogą to być takie zachowania rytualistyczne które definiowane są jako bardzo często powtarzające się schematy zabaw, aktywności. jak np.: układanie przedmiotów w szeregi, kolekcjonowanie rzeczy o określonym kształcie, nie rozstawanie się z określonymi przedmiotami, konieczność trzymania czegoś w dłoni itp.
Wiele dzieci z autyzmem przejawia szczególne zainteresowanie cyframi, literami, kształtami i kolorami, komunikacją miejską, często znają na pamięć rozkłady jazdy np.: autobusów, znają po kolei wszystkie ulice. Często przeciwstawiają się one jakimkolwiek zmianom w otoczeniu. Mają bardzo silnie utrwalone zachowania rutynowe i nawet bardzo niewielkie zmiany w ich codziennym rozkładzie dnia wywołują niepokój a nawet wybuchy złości.
U wielu dzieci z autyzmem widoczne są zachowania stereotypowe, czyli powtarzające się, stereotypowe ruchy, najczęściej dotyczą one ruchu rąk i ramion. Są również obserwowane inne zachowania jak kiwanie się, kręcenie się w koło, chodzenie na palcach, machanie lub uderzanie głową. Zdarza się również wpatrywanie w światło lub pocieranie dłońmi o strukturę materiału. Zachowania te zazwyczaj mają charakter autostymulacji. Wśród osób autystycznych spotyka się jednostki, które posiadają wybitne zdolności zwane „wysepkowymi” w jakimś wąskim obszarze swojego funkcjonowania.. Autystyczni geniusze przejawiają zdolności w różnych dziedzinach: w muzyce, sztukach pięknych, matematyce. Posiadają zadziwiającą zdolność do niezwykłej koncentracji swojej uwagi na przedmiocie zainteresowania oraz do percepcji szczegółów. Niezwykle ważne jest również budowanie niezależności dziecka. Istotnie ważna jest jego umiejętność angażowania się w samodzielne aktywności. Niektóre dzieci domagają się ciągłej uwagi ze strony rodziców, co zaburza ich codzienne życie, inne zaś są tak zależne od podpowiedzi, że wymagają stałego nadzoru w czasie wykonywania swoich obowiązków

2.Geneza i dynamika problemu.
Diagnoza stanowi podstawę każdej praktycznej działalności pedagogicznej, a także stanowi warunek poprawnego i racjonalnego oddziaływania. Umożliwia wnikliwe poznawanie dziecka, jego warunków rodzinnych i środowiskowych. Pozwala określić stan rozwoju dziecka, jego umiejętności, podstawowe cechy zachowania. Proces diagnozy powinien być prowadzony przy współudziale rodziców/opiekunów uczniów. Dlatego pierwsze oddziaływania rozpoczęłam od wnikliwej analizy dokumentacji dziecka oraz przeprowadziłam rozmowę z oraz wywiad z jego rodzicami. W późniejszym okresie określiłam poziom jego umiejętności stosując Profil Psychoedukacyjny PEP-R. Obserwacja i podstawa jaką dały zastosowane narzędzia pozwoliły mi opracować diagnozę wstępną oraz skonstruować Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny na którym oparłam pracę z dzieckiem. Do IPET dołączyłam również program behawioralny.

Darek pochodzi z rodziny niepełnej. Ma pięcioro rodzeństwa.. Matka ma wykształcenie podstawowe a ojciec zawodowe.
Darek urodził się XX.XX. z ciąży II, porodu o czasie, siłami natury Brak urazów okołoporodowych, 10 punktów w skali APGAR, waga 2800g.Do 12-go miesiąca karmiony piersią. Pierwsze miesiące rozwijał się prawidłowo. Według relacji mamy , nie widoczne były żadne syndromy zaburzenia. Był bardzo grzecznym, spokojnym dzieckiem. Nie był wrażliwy na hałasy. Nie było problemów z włączaniem nowych potraw, ale miał kłopoty z żuciem pokarmów. Rozwój psychoruchowy do 2 r. życia prawidłowy. Darek został zbadany w Poradni Psychologiczno -Pedagogicznej w XXXX. w kwietniu 2003r. Zespół Opiniujący wydał diagnozę: niepełnosprawność sprzężoną: autyzm i niepełnosprawność intelektualną w stopniu lekki. Rodzice rozstali się, gdy chłopiec miał 5 lat. Do 14 roku życia Darek i rodzeństwo mieszkali z matką. Rodzina była pod kontrolą kuratora rodzinnego. Decyzją sądu dzieci zostały przekazane pod opiekę ojca. Tata bardzo długo nie mógł uwierzyć w chorobę syna. Złe zachowania traktował jako zły i nieporadne postępowanie wychowawcze mamy. Chłopiec nie uczęszczał do przedszkola. Chodził przez rok Do Szkoły Podstawowej w XXXX.Z relacji mamy, był wówczas postrzegany jako dziecko niegrzeczne, źle wychowane. Sytuacja oraz postawa Darka stanowiły poważny problem zarówno dla niego samego jak i otoczenia. Darek niemal codziennie wdawał się w konflikty z otoczeniem, często nie potrafił skoncentrować się na żadnej aktywności, miał kłopot z rozumieniem poleceń nauczyciela, chciał funkcjonować wg własnych zasad i nie rozumiał, dlaczego nie zawsze tak może być. Na wszelkie uwagi dzieci, reagował krzykiem, agresją słowną lub fizyczną, chowaniem się pod ławką lub opuszczeniem sali lekcyjnej. Rozrzucał wszystkie przedmioty znajdujące się w klasie, wprowadzając je w ruch wirowy. Często występowały u niego stereotypie ruchowe-bujanie się i trzepotanie rękoma. Zachowania Darka wywierały negatywny wpływ na pozostałych uczniów, dezorganizowały zajęcia i uniemożliwiały efektywne nauczanie całej klasy. Chłopiec nie potrafił przyswoić sobie pewnych norm i zasad społecznych, które wynikały z nieumiejętności odczytywania sposobu postępowania innych ludzi, nierozumienia zachodzących pomiędzy ludźmi interakcji, czy wreszcie nieumiejętności odczytywania symboli i mowy pozawerbalnej tak istotnej przy nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich. Dodatkowe wzmacniały się czynniki nadwrażliwości słuchowej i dotykowej. Te bariery są nie do przełamania dla takiego dziecka, co z kolei jest przyczyną wysokiego poziomu lęku i sytuacji agresywnych wobec rówieśników. W drugiej klasie otrzymał indywidualne nauczanie, nie uczęszczał na zajęcia z rówieśnikami. W trzeciej klasie realizował indywidualne nauczanie w domu. Do klasy czwartej na wniosek mamy został przeniesiony do Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w XXXX, gdzie realizował edukacje na etapie szkoły podstawowej. Od 2016r. uczęszcza do Gimnazjum w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w XXXX.
Analiza dokumentacji
Na podstawie orzeczenia PPP z dnia XXXXXXX i przeprowadzonych badań specjalistycznych stwierdzono niepełnosprawność intelektualną w stopniu lekkim i autyzm. Diagnozowany chłopiec nawiązywał krótkotrwały kontakt wzrokowy. Charakteryzowała go duża fluktuacja uwagi i nadruchliwość ruchowa. Istotne zaburzenia zdolności myślenia przyczynowo-skutkowego na materiale niewerbalnym. Upośledzona zdolność percepcji wzrokowej, organizacji przestrzennej oraz zdolność uczenia się na nowym materiale. Na poziomie niskim mowa..
Obserwacja dziecka
Darek jest pogodnym, fizycznie prawidłowo rozwiniętym chłopcem, zgodnie z normą wiekową. Darka cechują cechy typowe dla grupy: The Aloof Group. W zachowaniu chłopca obserwuje się zaburzenia sfery emocjonalno-społecznej.Jest zamknięty w sobie, wycofany, trzyma się na uboczu, unika kontaktów z innymi. Nie okazuje żadnych potrzeb o charakterze społecznym, sprawiając wrażenie nieobecnego. Ma duże kłopoty w porozumiewaniu się, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego oraz nie poszukuje kontaktu z innymi . Sprawia wrażenie jakby nie reagował na rodzica czy opiekuna. Przyjmuje postawę biernego obserwatora. Ma trudności w koncentracją uwagi Nie naśladuje innych. Niechętnie włącza się do zabaw. . Chłopiec komunikuje się werbalnie. Są to pojedyncze słowa. Zazwyczaj występuje echolalia odroczona. Chłopiec powtarza ostatnie usłyszane słowo ze zdania. Zachęcony do odpowiedzi, komunikuje się pojedynczymi wyrazami. Sam nie inicjuje rozmowy. Ma ubogi zasób słownictwa. Werbalizacja jest konkretna, bardzo uproszczona. Rozumie prosty przekaz słowny, lecz nie zawsze się do niego stosuje. Wymaga kilkakrotnego wydawania polecenia. Wynika to często z braku koncentracji uwagi. Chłopiec ma tendencję do dosłownego rozumienia wypowiedzi innych ludzi, rówieśników, co prowadzi do utrudnień w komunikacji, dezorientacji oraz silnego napięcia emocjonalnego. Ma również trudności z odczytywaniem i interpretowaniem zachowań innych ludzi, a co za tym idzie cechują go nieadekwatne zachowania społeczne i reakcje emocjonalne, takie jak: gniew, upór, agresywne zachowania-bicie. U Darka zazwyczaj dominuje nastrój pogodny, adekwatny do sytuacji. Wyraża poprawnie emocje, choć obserwuje się naśladownictwo zachowań i słów innych-rówieśników, nie zawsze zgodnych z normą społeczną.Niepowodzenia, szybko go zniechęcają i wywołują wycofanie się.Najsilniej zaznaczony u Darka jest opór wobec zmian i nowych sytuacji czy też niezgodnego z jego oczekiwaniami postępowania osób z jego otoczenia. Sytuacje takie wyzwalają w nim agresję skierowaną na osoby oraz autoagresję –gryzie się w nadgarstek. Atak agresji przejawia się różnym stopniem nasilenia, długością trwania. W trakcie takich zachowań, wykazuje dużą siłę fizyczną i duże napięcie mięśniowe. A następnie próbuje uciec od tej sytuacji ,w miejsce według niego bezpieczne i zasłania twarz rękoma a jak jest możliwość to i całego ciała. Często obserwuje się u Darka unikanie kontaktu wzrokowego, fiksacje wzroku, oraz „wyłączanie się” i „wchodzenie w swój świat”. Często wówczas powtarza usłyszane fragmenty z filmu lub reklamy, zupełnie nie adekwatne do sytuacji. Chłopca cechuje duża fluktuacja uwagi, labilność emocjonalna, od stanu smutku do euforii. Chłopca cechuje również ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań rytualistycznych. Ma również bardzo silnie utrwalone zachowania rutynowe i nawet bardzo niewielkie zmiany w ich codziennym rozkładzie dnia wywołują wybuchy gniewu, wycofania się a nawet agresje w stosunku do siebie lub innych. Darek uwielbia rysować znaki drogowe, oraz fragmenty tekstów piosenek, filmów, nazwy miast, które zapisuje w różnych miejscach-książka, zeszyt , ławka a nawet na ścianach w domu. Samodzielnie spożywa posiłki, posługuje się sztućcami. Samodzielne rozbiera się i ubiera. Samodzielnie korzysta z toalety. Higiena osobista –mycie wymaga wsparcia i przypominania o kolejności wykonania zadań (plan czynności), oraz kontrolowania czy wykonał zadanie prawidłowo. Nie potrafi przygotować podstawowych posiłków. Sprzątanie wymaga kontroli. Robienie zakupów wymaga również kontroli-nie potrafi posługiwać się nominałem pieniężnym
Obserwuje się nadwrażliwość słuchową. Nie lubi głośnych dźwięków. Na nieregularne dźwięki reaguje zatykaniem uszu, ucieczką.. W zakresie percepcji słuchowej- dobrze wyodrębnia dźwięki dochodzące z otoczenia. Ma dobrze rozwiniętą wrażliwość słuchową i słuch fonetyczny. Chętnie bierze udział w zajęciach muzyczno - rytmicznych. Dostosowuje ruch do słyszanej muzyki. Powtarza słyszane piosenki i proste rytmy.
Obserwuje się nadwrażliwość na bodźce w obrębie poszczególnych części ciała. Nadwrażliwość dotykowa w okolicach jamy ustnej.
U chłopca obserwuje się niedowrażliwość smakową. Bardzo lubi potrawy o charakterystycznym ostrym smaku. Z wywiadu rodzinnego wynika, że chłopiec uwielbiał jeść kostkę „Knor”, zielone owoce prosto z drzewa.
Układ węchowy w normie.
Istotne zaburzenia zdolności myślenia przyczynowo-skutkowego na materiale niewerbalnym. Upośledzona zdolność percepcji wzrokowej, organizacji przestrzennej.Upośledzona zdolność uczenia się na nowym materiale. Szybko wycofuje się i wymaga motywacji do dalszego działania. Lateralizacja w pełni ustalona. Nie w pełni dojrzałe są procesy motywacyjno emocjonalne- chłopiec szybko się dekoncentruje, traci zainteresowanie, zniechęca.
W zakresie rozwoju poznawczego chłopiec potrafi podać swoje dane osobowe.(imię, nazwisko).Opanował podstawowe umiejętność nazywania przedmiotów i zjawisk (rozróżnia i nazywa pory roku, dni tygodnia). Rozróżniania i nazywa kolory. Nie nazywa miesięcy. Zna litery ale pisze tylko literami drukowanymi, nie utrzymując się w liniaturze.. Pisze ze słuchu. Czyta całościowo ale nie rozumie czytanego tekstu. Wymaga podzielenia materiału na części.Dobrze porównuje, wyodrębnia różnice, potrafi wskazać nieprawidłowości w obrazkach i przedmiotach. Liczy na konkretach z przekroczenie progu dziesiątkowego. Pismo niekształtne. Nie utrzymuje się w liniaturze. Nazywa i rysuje podstawowe figury geometryczne. Niechętnie maluje palcami. Szybko się denerwuje, gdy ubrudzi ręce lub ubranie. Wymaga wzmocnień i motywacji. W zakresie czynności manualnych widoczny jest znaczny postęp. Narzędzia piśmiennicze, plastyczne, używa poprawnie (prawidłowy chwyt). Poprawnie wykonuje szeregi i sekwencje. Układa historyjki przyczynowo-skutkowe. Sprawność graficzna na dobrym poziomie. Stara się rysować po śladzie. Darek świadomie odczuwa swoje ciało i przestrzeń, kontroluje ruchy ciała. Dobrze rozumie proste polecenia dotyczące orientacji w schemacie własnego ciał i przestrzeni. Samodzielnie wskazuje i nazywa kierunki-prawo, lewo. Darek w pełnym zakresie kontroluje ruchy Przekracza oś ciała. Wykonuje ruchy naprzemienne. Darek utrzymuje aktywność fizyczną na optymalnym poziomie. Niechętnie wykonuje jednak ćwiczenia ruchowe. Chętniej woli być biernym obserwatorem. Unika kontaktu zespołowego. Niechętnie bierze udział w gra i zabawach, planszowych jak i ruchowych. Zazwyczaj szybko rezygnuje z tej aktywności przyjmując postawę biernego obserwatora..
3.Znaczenie problemu.
Dzieci, u których zdiagnozowano autyzm stanowią szczególne wyzwanie w środowisku edukacyjnym. Darek nie posiada umiejętności rozumienia istoty związków międzyludzkich i reguł rządzących konwenansami społecznymi. Brak elastyczności i niemożność radzenia sobie ze zmianami, zachowania rutyalistyczne powoduje, że chłopiec nie potrafi opanować emocji, jest wrażliwy emocjonalnie i najczęściej reaguje łatwo agresją i autoagresją.. Brak komunikacji, wyrażenia emocji, jest również bardzo ważny problemem. Uboga umiejętność odczytywania emocji, rozumienie poleceń ,wypowiedzi, pytań, manifestuje często poprzez niepożądane zachowania, od agresji do wycofania się. Dużą trudność sprawia chłopcu umiejętność naśladowania. Dysfunkcje neuronów zwierciadlanych (typowymi zaburzeniami mózgowymi dla autyzmu) mogą być przyczyną sporych trudności w samoobsłudze, współdziałaniu w grupie, zabawach tematycznych oraz rozpoznawaniem i interpretowaniu emocji własnych i innych osób.
Dzieci te często są postrzegane jako niegrzeczne, źle wychowane. Tymczasem nie jest to brak wychowania, a niemożność przyswojenia sobie pewnych norm i zasad społecznych wynikające z nieumiejętności odczytywania sposobu postępowania innych ludzi, nierozumienia zachodzących pomiędzy ludźmi interakcji, czy wreszcie nieumiejętności odczytywania symboli i mowy pozawerbalnej tak istotnej przy nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich. Te bariery są nie do przełamania dla takiego dziecka, co z kolei jest przyczyną wysokiego poziomu lęku i często występującej u tych dzieci agresja lub wycofanie.
Sytuacja oraz postawa Darka stanowiły poważny problem zarówno dla niego samego jak i otoczenia. Darek niemal codziennie wdawał się w konflikty z otoczeniem. Atakował innych uczniów oraz się samo okaleczał. Często nie potrafił skoncentrować się na nauce, miał kłopot z rozumieniem poleceń nauczyciela, chciał funkcjonować wg własnych zasad. Na wszelkie uwagi dzieci, reagował krzykiem, agresją słowną lub fizyczną, chowaniem się pod ławką lub opuszczeniem sali lekcyjnej. Takie zachowania wywierały negatywny wpływ na pozostałych uczniów, dezorganizowały zajęcia i uniemożliwiały efektywne nauczanie całej klasy. Miało to tez negatywny wpływ na jego rozwój poznawczy i społeczny.
4. Prognoza
Prognoza negatywna
Pozostawienie Darka bez pomocy terapeutycznej spowodowałoby zwiększenie izolacji społecznej i pogłębienie problemów komunikacyjnych. Niska umiejętność komunikowania się i trudność w nawiązywaniu kontaktów wpłynie na jakość relacji Darka z rówieśnikami a ostatecznie nie zaspokoi ważnej dla nastolatka potrzeby przynależności i uznania oraz utrudni prawidłowy rozwój. Brak stymulacji zaburzonych funkcji i nieuczestniczenie w zajęciach lekcyjnych spowoduje, iż chłopiec nie osiągnie możliwych dla siebie celów edukacyjnych. Nieumiejętność radzenia sobie z napięciem i duży niepokój wewnętrzny negatywnie wpłynie na emocjonalny rozwój chłopca. Brak bodźców z zewnątrz może spowodować pogłębienie się zjawiska zamykania się w sobie.
Prognoza pozytywna
Podjęte we współpracy ze wszystkimi nauczycielami oraz rodzicami Darka działania pomogą nabyć niezbędne umiejętności społeczne i komunikacyjne. Nauczenie ucznia złożonych reguł społecznych poprawi jego zdolność dokonywania osądów. Dostosowanie form i metod pracy w procesie nauczania, wychowania i oceniania pomoże chłopcu na systematyczne uczestnictwo w lekcjach, a w konsekwencji spowoduje, że osiągnie on możliwe dla siebie cele edukacyjne. Trening umiejętności radzenia sobie z emocjami i napięciem emocjonalnym pomoże chłopcu na większy wgląd we własne reakcje emocjonalne i obniży niepokój wewnętrzny. Stymulacja zaburzonych zmysłów pozwoli na lepszy odbiór bodźców zewnętrznych docierających do dziecka.

5.Propozycje rozwiązań
Zgodnie z zaleceniami orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego Darek ma dostosowane metody i formy pracy do potrzeb rozwojowych.
Dostosowanie form i metod pracy do potrzeb i możliwości ucznia
-dostosowanie środowiska do uczenia się
-praca pod kontrolą
-wzmacniany pozytywnie
-praca na mocnych stronach ucznia
Dostosowanie metod, form, środków dydaktycznych oraz sposobów pracy:
-krótkie , jasne komunikaty(polecenia)
-przejrzysta struktura lekcji, staranne planowanie czasu, uwzględnianie potrzeby zmiany rodzaju aktywności uczniów podczas zajęć
-wprowadzanie różnych aktywizujących metod i form pracy
-objaśnianie przez konkret
-używanie języka zrozumiałego dla uczniów, prostych przykładów wyjaśniających zagadnienia i odwoływanie się do pojęć bliskich dzieciom, nie używanie metafor, powiedzeń, alegorii
-powtarzanie poleceń
-dawanie pytań naprowadzających
-unikanie trudnych abstarkcyjnych pojęć, a także pytań problemowych, przekrojowych
-pomoc w zrozumieniu czytanych tekstów
-wydłużanie czasu pracy na lekcjach
-zajęcia logopedyczne – celem bogacenia słownictwa ogólnego dziecka, formułowania logicznych wypowiedzi, eliminowanie neologizmów, perseweracji, przestawień w wyrazach oraz doskonalenia słuchu fonemowego;
Zachowanie:
-ustalenie zasad pracy w klasie-,ustalenie i umieszczenie w widocznym miejscu reguł, zasad i norm dotyczących współżycia społecznego
-ujednolicenie wymagań i konsekwencja wspólnych oddziaływań dydaktyczno - wychowawczo – terapeutycznych
-zorganizowanie stanowiska pracy, miejsce z dala od bodźców
-przerwy w pracy i zmiany aktywności
-angażowanie w pracę na rzecz klasy
-zorganizowanie zajęć wychowawczych
-systematyczne stosowanie krótkich form relaksacyjnych
-nagroda za wysiłek i pracę, a nie za jej efekty
-uczenie panowania nad emocjami
-ćwiczenie zdolności do empatii, współprzeżywania
Trening umiejętności społecznych
-modelowanie zachowań w relacjach społecznych, rówieśniczych, rozpoznawanie różnych sytuacji społecznych, nauka adekwatnych zachowań i sposobów reagowania
-rozwijanie umiejętności rozpoznawania i nazywania uczuć swoich i innych, omawianie motywów postępowania innych ludzi i jego samego
-wsparcie w sferze kontaktów i umiejętności społecznych: (promuj pomoc koleżeńską i zachowania prospołeczne innych uczniów poprzez zachętę i nagradzanie; pomoc dziecku w rozważnym doborze kolegów, co może wpłynąć na poprawę jego umiejętności społecznych i ośmielić je w nawiązywaniu przyjaźni oraz zredukuje stygmatyzację dziecka
-zachęcanie i wspieranie w procesie włączania się ucznia do grupowych zajęć, gier i zabaw, uczenie dziecka stosownych zwrotów inicjujących i podtrzymujących rozmowę
-wspieranie socjalizacji dziecka poprzez zachęcanie go do udziału w kółkach zainteresowań
- zachęcanie ucznia, by szukał pomocy, gdy czuje się zmieszany, nie wie, jak się zachować, poprzez wskazanie mu konkretnej osoby
-stwarzanie sytuacji, w których chłopiec będzie mógł wykazać się swoja pomysłowością, bogatą wyobraźnią (np. recytacja, naśladowanie głosów postaci z bajek, piosenkarzy, występy sceniczne – kabarety, scenki dramowe
-ścisła współpraca z rodzicami
Działania zostały wdrożone wspólnie z innymi nauczycielami uczącymi i w porozumieniu z rodzicami chłopca oraz w oparciu o wskazówki specjalistów z PPP.
6. Wdrażanie oddziaływań
Pracując z dzieckiem zdiagnozowanym wiemy, jak możemy mu pomóc, działając w sposób świadomy, możemy wykorzystywać różne sposoby pracy, które pozwolą na taki rozwój, który zapewni najlepszy start w dorosłe życie. Po otrzymaniu dokumentacji , obserwacji dziecka i rozmowie z rodzicami przystąpiłam do opracowania IPET a następnie planu behawioralnego.Przeczytałam szereg publikacji, a także uczestniczyłam w kursie kwalifikacyjnym „ Wczesne wspomaganie autyzmu”. Dzięki temu łatwiej mi było zrozumieć czy nawet przewidzieć zachowania Darka i w odpowiedni sposób zareagować. Wspólnie ustaliliśmy i szczegółowo omówili zasady współdziałania, plan dnia w szkole w różnych sytuacjach, które zostały umieszczone w widocznym miejscu oraz plan działania w domu.
Zastosowałam jasne i czytelne reguły postępowania, wykorzystałam ciekawe metody i formy pracy na lekcji by, Darek poczuł się bezpiecznie i zdobył zaufanie do naszej społeczności szkolnej. Terapia opiera się na trzech podstawowych zasadach:
1. przygotowanie rodziców do pracy z chłopcem poprzez wyjaśnienie im zachowań dziecka. Ustalenie planu dnia w domu
2. rozszerzeniu form kontaktu z dzieckiem, przede wszystkim kontaktu fizycznego.
3. stymulacji dziecka do kontaktów społecznych
Do pracy z uczniem włączyłam metodę behawioralną opartą na trzech zasadach terapii
-rozwijania zachowań deficytowych czyli tych zachowań, które uważa się za prawidłowe i pożądane u dziecka.
Pierwszym krokiem jaki poczyniłam w kierunku rozwijania zachowań deficytowych u Darka było zidentyfikowanie wzmocnień, dzięki którym chłopiec był rzeczywiście zmotywowane do pracy. Darek sam dokonał wyboru wzmocnienia. Ponieważ bardzo interesuje się znakami drogowymi , to ta forma wzmocnienia została wykorzystana do pracy w chłopcem. Za każdą pozytywnie wykonaną czynność Darek otrzymywał wzmocnienie. W razie niepowodzenia , powtarzałam polecenie nieco inaczej sformułowane,wyjaśniałam zagadnienia i odwoływałam się do pojęć bliskich dziecku, dawałam pytania naprowadzające.W miarę jak, Darek dobrze opanował technikę działania, stopniowo wydłużałam czas wykonywania zadania jak i zwiększałam wymagania. Gdy chłopiec wdrożył się , starałam się wycofywać z wzmocnień rzeczowych na rzecz wzmocnień plusowych a następnie pochwał. Rozwój pojęć odbywał się zawsze w sposób ukierunkowany: od pojęć prostych do rozbudowanych oraz od konkretnych do abstrakcyjnych. Pracowaliśmy również nad zredukowaniem zachowań niepożądanych..Zachowaniem które szczególnie było niepożądane i nasilało się podczas zajęć były zachowania agresywne wobec innych i siebie. .Sytuacje te powtarzały się szczególnie w sytuacjach lękowych, nowych, nie przewidywalnych. Darek przejawiał wówczas duże napięcie. Każdą sytuację konfliktową staraliśmy się wspólnie analizować, aby zarówno Darek jak i inni uczniowie uczyli się właściwych zachowań.Stosowaliśmy wzmocnienia rzeczowe, gdy chłopcu udawało się przez dłuższy czas nie zareagować agresją Wprowadziliśmy- Koło Decyzji Kelsa program rozwiązywania konfliktów w kontaktach międzyludzkich, który umieściliśmy na widocznym miejscu. Oraz inne programy„Wielkie problemy małych ludzi”, „Domek uczuć” również W celu redukowania zachowań agresywnych i autostymulacyjnych stosowałam również Hiperkorekcję Przerywałam niepożądaną aktywność dziecka i wymagałam od niego wykonywania przez pewien czas zachowań niekompatybilnych z zachowaniami niepożądanymi . Podczas zajęć stosowałam elementy Metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne oraz metodę Knillów celem kształtowania u Darka świadomości własnego ciała, przestrzeni, umiejętności odnalezienia się w niej. Zadania ruchowe pozwalały również nawiązywać kontakt z innymi osobami poprzez zbudowanie zaufania i odpowiednich więzi, co wpływało korzystnie na rozwój motoryczny, chęć dążenia do dalszej eksploracji otoczenia, samodzielności, aktywności twórczej, uświadomieniu dziecku własnej siły podczas współdziałania, bez elementów agresji. Duże napięcie mięśniowe, nadwrażliwość starałam się eliminować stosując elementy metody taktylnej – masaż skóry oraz masaż W.....W stymulacji pomocne były elementy Integracji sensorycznej oraz techniki relaksu Jokobsona, Schulca. W celu wykształcenia postawy empatycznej, przestrzeni-zastosowałam trening społeczny i Teorie umysłu .Gimnastyka Mózgu P. Denisona – ma na celu zintegrowanie pracy mózgu poprzez zabawę. W celu nauki i zrozumienia czym jest stan mentalny innych osób często stosuję w procesie terapeutycznym metodę tzw. „chmurek/ dymków” mających być ilustracją myśli osób prezentowanych na rysunkach, według technik Teorii Umysłu. Teoria ta uczy wizualnego jak i pojęciowego przyjmowania perspektywy, rozumienia niepisanych zasad konweracji i reguł społecznych, których przestrzeganie jest niezbędne dla efektywnego nawiązywania interakcji z innymi. Wprowadzałam zdania wyrażające punkt widzenia danej osoby konkretnie opisujące jej myśli i uczucia w określonej sytuacji oraz wyjaśniające w jaki sposób działania wpływają na myśli innych..Historyjki społeczne informują i uczą.
Istotnym elementem jaki założyłam w pracy z dzieckiem była sama organizacja pracy terapeutycznej, jaką prowadziłam z chłopcem, a która przebiegała wg poniższych kryteriów:
· zachowanie struktury czasu i przestrzeni -w pracy z Darkiem stosowałam to co dla niego znane i przewidywalne, wiedział kiedy i czego od niego oczekuję. Zachowany był ustalony porządek dnia, określone stałe pory i miejsce pracy. Dawało to poczucie bezpieczeństwa.
· wprowadziłam elementy struktury zadaniowej-jasno i konkretnie pokazywałam dziecku zadania, które musiał wykonać. Były to, np uszeregowane kolejno pomoce do pracy ułożone kolejno od góry do dołu. Podawałam chłopcu krótkie, konkretne zadania , które były przeplatane aktywnością ruchową. Stosowałam regularne przerwy w pracy dostosowane do możliwości koncentracji, uwagi i wytrzymałości dziecka. Zadania wydłużałam w celu przedłużania czasu koncentracji uwagi.
· kształciłam u chłopca reagowanie na polecenia słowne – polegała ona na rozumieniu wypowiadanych słów i odpowiednim reagowaniu na nie. Uczyłam Darka „odbierania” słownej instrukcji i w odpowiedzi na nią prawidłowego zachowania. Nauka polegała w początkowym okresie na reakcjach naśladowczych , czyli prezentowałam sposób jego wykonania i nakłaniałam dziecko do naśladowania. Stopniowo wycofywałam się dając chłopcu większą samodzielność wykonywaniu poleceń.
· byłam konsekwentna – ustaliłam jasne, czytelne, proste reguły naszych wzajemnych relacji. Konsekwencja zawsze była dostosowana do możliwości koncentracji uwagi i wytrzymałości chłopca.
· .wprowadziłam system wzmocnień
Na początku sprawą priorytetową było nawiązanie kontaktu z chłopcem, wzbudzenie jej zaufania i zaakceptowanie przez niego mojej osoby. Wbrew moim obawom chłopiec zaakceptował mnie bardzo szybko. W początkowym okresie pracy wykorzystałam chęć dziecka do rysowania znaków. Na tej bazie wprowadzałam zasady wspólnego funkcjonowania. Początkowo wspólna praca z dzieckiem polegała na oddziaływaniu terapeutycznym, wyciszającym, zabawach muzyczno-ruchowych, relaksacjach, masażach wyciszających.. W sposób konsekwentny i systematyczny zaczęłam przeplatać te zajęcia z innymi ćwiczeniami i zadaniami według metody behawioralnej. Nagradzałam chłopca za wysiłek i pracę, a nie za jej efekty.
Nawiązałam ścisłą współpracę z nauczycielem prowadzącym z Darkiem zajęcia rewalidacyjne i logopedyczne. Utrzymuję stały kontakt z rodzicami którzy na bieżąco informują mnie o badaniach dziecka i o przebiegu terapii, a także dzielimy się obserwacjami zachowania Darka.
7.Efekty oddziaływań
Po zastosowaniu oddziaływań terapeutycznych i wychowawczych w zachowaniu Darka zauważyłam znaczną poprawę przede wszystkim w jego zachowaniu i relacjach z rówieśnikami. Realizacja w/w rozwiązań i działań w pracy z uczniem z autyzmem nie zlikwidowała w pełni istniejących problemów, ale pomogła Darkowi w znacznym stopniu lepiej i sprawniej dopasować się do społeczności szkolnej, uzyskiwać pozytywne oceny, nawiązywać przyjacielskie kontakty koleżeńskie, zredukować lęki, napięcia oraz nabyć podstawowe umiejętności społeczne. Dzięki prowadzonym przez szkołę działaniom dydaktyczno – wychowawczo – terapeutycznym oraz pracy rodzicami Darka w domu, chłopiec coraz rzadziej przejawia zachowania agresywne w stosunku do rówieśników i do siebie.Potrafi nazwać i opisać swoje emocje. Rozumie czy są pozytywne czy negatywne. Podejmuje próby zmiany swoich emocji oraz umie trafnie ocenić postępowanie innych oraz swoje własne i wskazać właściwe sposoby rozwiązania zaistniałego problemy czy konfliktu. Czasami Darkowi uda się przejawić postawę empatyczną i postawić się w sytuacji drugiej osoby, choć ma z tym jeszcze duży problem. Chłopiec zdaje sobie sprawę ze swej odmienności, stara się zapanować nad negatywnym zachowaniem, sprawia wrażenie jakby bardziej kontrolował swoje emocje i zachowanie, jakby nieco się wyciszył. Coraz rzadziej reaguje krzykiem na nowe sytuacje Choć zdarzają mu się jeszcze gorsze dni, podczas których można zauważyć przejawy agresji i impulsywności. Zdarza się to już rzadko. Poprzez swoje zachowanie nie stara się być już w centrum uwagi. Nie dokucza już dzieciom i stara się z nimi współdziałać. Darek stara się wykonywać powierzone mu zadania samodzielnie. Bardzo chętnie pracuje ze mną indywidualnie, dzielnie wykonuje zaczętą pracę do końca. Znacznie wydłużyła się koncentracja uwagi. Stosuję się do moich poleceń i chętnie je wykonuje. Darek zaczął przestrzegać zasad i norm, które obowiązują w grupie. Częściej spędza czas z rówieśnikami, naśladuje czynności, zabawy. Darek nawiązuje kontakt wzrokowy-jest on nadal krótki, ale już świadomie stosowany przez chłopca Zaczyna sobie radzić z dźwiękami. Zakłada słuchawki. Plan dnia, dał chłopcu poczucie bezpieczeństwa. Wszelkie zmiany są wcześniej chłopcu komunikowane. Nie reaguje agresją na zmiany. Znacznie wzbogaciło się słownictwo. Poprawiła się jego sprawność manualna i grafomotoryczna. .Zastosowanie teorii umysłu-historyjek obrazkowych pozwoliło, Darkowi na lepsze zrozumienie, co druga osoba może myśleć i odczuwać. Chłopiec nauczył się prosić o pomoc i sygnalizować swoje potrzeby. Znacznie lepiej rozumie działania przyczynowo-skutkowe. Jest w stanie przewidzieć różne zachowania. Praca terapeutyczno- wychowawcza przyniosła oczekiwane rezultaty. Jednak to nie koniec. Jeśli Darek będzie w przyszłym roku w mojej grupie to nadal będę wdrażać oddziaływania terapeutyczne i wychowawcze rozpoczęte w tym roku.
Bibliografia
• Błeszyński J. J.: Autyzm a niepełnosprawność intelektualna i opóźnienie w rozwoju. Skala oceny zachowań Autystycznych, Wydawnictwo HARMONIA, Gdańsk 2011
Bobkowicz-Lewartowska L.: Autyzm dziecięcy. Zagadnienia diagnozy i terapii. Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków
2000, wyd. III (recenzja) •
Delacato C.H.: Dziwne i niepojęte. Autystyczne dziecko. Fundacja „Synapsis”, Warszawa 1995

Kaczmarek B. B., , Wojciechowska A.: Autyzm i AAC. Alternatywne i wspomagające sposoby porozumiewania się w edukacji osób z autyzmem, Oficyna Wydawnicza Impuls, 2015 Kraków
Gałkowski T.: Dziecko autystyczne w środowisku rodzinnym i szkolnym. WSiP, Warszawa 1995
• Kauffman R. K.: Autyzm przełom w podejściu. Program Son-Rise, który pomógł rodzinom na całym świecie, Wydawnictwo Vivante, 2016
• Kozdroń A.: Wychowanie przez zabawę. Projekty i gry w kształtowaniu kluczowych kompetencji u dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2015
• Maniecka M.: Pokaż mi mój mały świat. Historyjki obrazkowe dla dzieci z autyzmem, opóźnionym rozwojem mowy i niedosłuchem, Wydawnictwo HARMONIA, Gdańsk 2016
• McClannahan L. E., Krantz P. J.: Plany aktywności dla dzieci z autyzmem. Uczenie samodzielności, Instytut Wspomagania Rozwoju Dziecka, Gdańsk 2016•
Pietras T., Witusik A., Gałecki P.: Autyzm-epidemiologia, diagnoza i terapia, Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2010
Pisula E.: Autyzm u dzieci. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000
Pisula E., Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej, GWP, Gdańska 2012
Bogusława Szaniawska