Jak aktywizować ucznia na lekcjach przyrody?

Nowoczesny model nauczania zakłada, że w centrum zainteresowania szkoły, nauczycieli jest uczeń: jego potrzeby, możliwości zdolności i zainteresowania. Celem szkoły jest wyposażenie ucznia w umiejętności, umożliwienie mu wszechstronnego rozwoju, przekazywana wiedza jest zaś tylko środkiem do osiągnięcia tego celu. Skuteczność nauczania zależy od wielu czynników : zasobów intelektualnych ucznia, jego motywacji do nauki, środowiska rodzinnego, bazy i wyposażenia szkoły, ale przede wszystkim od postawy nauczyciela, jego wpływu na motywację ucznia , umiejętności stwarzania ciekawych sytuacji dydaktycznych, stosowania urozmaiconych metod. Rolą ucznia jest korzystać z propozycji nauczyciela i dbać o swój wszechstronny rozwój i samorealizację.
Jednym ze sposobów umożliwienia uczniowi jego rozwoju jest prowadzona w szkołach edukacja ekologiczna. Ma ona przede wszystkim na celu kształcenie postawy odpowiedzialności za los przyrody, a także świadomości własnego wpływu na najbliższe otoczenie oraz stan swojego organizmu, wyrobienie stałej potrzeby wewnętrznej działania na korzyść środowiska.
W klasach IV – VI szkoły podstawowej okazją do edukacji przyrodniczej są oczywiście zajęcia z przyrody, których celem jest :
• zainteresowanie ucznia światem ,jego różnorodnością, bogactwem i pięknem,
• zrozumienie przez niego zależności istniejących w przyrodzie,
• zdobycie umiejętności obserwacji i opisu zjawisk przyrodniczych,
• poznanie współzależności pomiędzy człowiekiem i środowiskiem oraz zachowań sprzyjających bezpieczeństwu ludzi i przyrody,
• wyrabianie poczucia odpowiedzialności za środowisko.
Pogłębienie wiedzy przyrodniczej może również nastąpić na zajęciach koła młodych przyrodników. Zajęcia pozalekcyjne sprzyjają rozwojowi zainteresowań i uzdolnień uczniów, służą m.in. zaspakajaniu ich potrzeb samorealizacyjnych i społecznych, pogłębieniu ich wiedzy przyrodniczej, nabywaniu i doskonaleniu umiejętności, kształtowaniu postaw. Umożliwiają wprowadzenie w Zycie zasady indywidualizacji nauczania przyrody, lepsze przygotowanie do konkursów przyrodniczych.

Stwarzają okazje do prowadzenia samodzielnych obserwacji i badań przyrodniczych, wdrażania uczniów do samodzielnej pracy samokształceniowej, zaznajamiania się z metodologią doświadczeń przyrodniczych oraz z aparaturą do ich przeprowadzenia.
Metody stosowane na lekcjach przyrody muszą być urozmaicone, aby pobudzały ciekawość, dociekliwość, aktywność i inicjatywę uczniów, aby zachęcały do odkrywania świata przyrody, oswajania go i ochraniania przed destrukcyjnym wpływem.
Do najefektywniejszych metod pracy należą aktywizujące metody nauczania. Pomogą one uczniom pogłębić zainteresowanie wspólną sprawą, przyswoić bez trudu nową wiedzę, rozwinąć własne pomysły i idee, komunikować się, dyskutować i spierać się na różne tematy.
Metody aktywizujące ucznia :
1. Praca z tekstem np. artykułem przyrodniczym, fragmentem ciekawej książki o zwierzętach, roślinach, człowieku. Polega ona na poszukiwaniu w tekście najważniejszych lub najciekawszych informacji i składa się z kilku etapów :
- uświadomienia sensu danego tekstu, określenia problemu do rozwiązania,
- wstępnego czytania tekstu, wyłapywania i wyjaśniania słów niezrozumiałych,
- czytania właściwego- poszukiwania w tekście właściwych informacji, robienia notatek,
- odpowiedzi na pytania.

2. Dyskusja - to sposób rozwiązywania problemów, sztuka wyrażania własnego zdania, trening dyscypliny wypowiedzi, dyscypliny czasowej i szacunku do przekonań innych. NA zajęciach możemy mieć do czynienia z dyskusją : o charakterze wolnym , która rozpoczyna się od razu po podaniu tematu; o charakterze spontanicznym, wykorzystującym chwilowe nastroje, emocje; z dyskusją panelową o charakterze sterowanym , która polega na tym, że kilka osób przygotowuje wystąpienia na wcześniej zadany temat, a ich zadaniem jest zdobycie stronników spośród grupy słuchaczy, po czym następuje dyskusja właściwa, w której ścierają się głosy stronnictw.
3. Debata – odmiana dyskusji, w której dwie grupy reprezentujące przeciwne opcje prowadzą wymianę poglądów.

4. Burza mózgów - jest zespołową metodą rozwiązywania problemów, w której każdy głos jest równocenny. Składa się z kilku etapów :
- Etap I – zdefiniowanie problemu, każdy ma prawo wypowiedzi, nikt nikomu nie przerywa.
- Etap II – poszukiwanie rozwiązań, każdy uczestnik podaje przynajmniej jeden pomysł, nikt nie krytykuje pomysłów innych, wszystkie rozwiązania SA zapisywane.
- Etap III – ocena i dyskusja rozwiązań – na tym etapie chodzi o usunięcie pomysłów nierealnych i absurdalnych, nie mających szans powodzenia, decyzje podejmują wszyscy uczestnicy.
- Etap IV – wybór rozwiązania, szukanie rozwiązania, które zaakceptują wszyscy.
- Etap V – wprowadzenie w życie wybranego rozwiązania, na tym etapie ważna jest precyzyjna odpowiedź na dwa pytania : Co jest potrzebne, aby dane rozwiązanie wcielić w życie ?, Kto, jak i co robi w związku z tym ?
- Etap VI – działanie i sprawdzenie, jak przyjęte rozwiązanie sprawdza się praktyce, ważne jest, aby po wyznaczonym okresie przedyskutować efekty wprowadzenia rozwiązania w życie.

5. Metoda 6 kapeluszy Edwarda de Bono – polega na porządkowaniu procesu myślowego i właściwym kwalifikowaniu poszczególnych myśli do odpowiedniego koloru kapelusza.
- kapelusz biały to fakty, dane, liczby, to co zmierzone, zbadane, to co wiemy, to co możemy zobaczyć, dokumenty;
- kapelusz czerwony to emocje, odczucia, osobiste wrażenia, to co nam się podoba, a co nie, przeczucia;
- kapelusz czarny to pesymizm, patrzenie „przez czarne okulary”, krytyka, ostrożność, wady, uboczne skutki, niedociągnięcia;
- kapelusz żółty to optymizm, patrzenie „przez różowe okulary”, zalety i korzyści danego rozwiązania, pozytywne myślenie;

- kapelusz zielony to możliwości, „balony próbne”, myślenie typu „a co by było gdyby ....”, a także co można jeszcze zrobić ? jak udoskonalić? co poprawić?;
- kapelusz niebieski to analiza procesu, obserwacja całego procesu „z góry”, jaki kolor przeważa ?, jakiego brakuje ?
6. Metaplan – jest to metoda planszowa, nadająca się doskonale do pracy zespołowej, uczy rozwiązywania problemów poprzez wyszukiwanie najlepszych, znanych rozwiązań.
7. Metoda lisa – przydaje się wtedy, gdy chcemy pokazać dany problem, daną sprawę z różnych punktów widzenia. Tytułowy lis będzie czym innym dla rolnika, ekologa, malarza, kury, myśliwego.
8. Metoda projektu – polega na samodzielnej realizacji przez uczniów zaplanowanych przez nauczyciela zadań, które są powiązane z jednym lub kilkoma różnymi przedmiotami.