Wykorzystanie barw w terapii

UNIWERSYTET PEDAGOGICZNY
IM. KOMISJI EDUKACJI NARODOWEJ
WYDZIAŁ SZTUKI
KIERUNEK ARTETERAPIA – SZTUKI PLASTYCZNE

Anna Stępień

PRACA PODYPLOMOWA

WYKORZYSTANIE BARW W TERAPII

Kraków 2010

Wyrażam zgodę na udostępnienie mojej pracy podyplomowej dla celów naukowo – badawczych.

.................. ......................
Data Podpis autora pracy

Oświadczenie autora pracy

Świadoma odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca podyplomowa zastała napisana przez mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.
Oświadczam, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.

.................. ......... ................
Data Podpis autora pracy

Spis treści

Wstęp ........................................4
Chromoterapia........................................5
Aura, energia barwna czakramów........................................6
Mandala jako kreatywna terapia........................................8
Zakończenie........................................11
Bibliografia........................................12

Wstęp

Przekonanie ludzi o leczniczym wpływie otoczenia barwnego jest niemal tak stare jak nasza cywilizacja. Współcześnie mamy do czynienia z kontynuacją naturalnych praktyk leczniczych w wielu obszarach świata, również z poznawczym podejściem do tych tradycji. Wg. Marii Rzepińskiej dla fizyka kolor jest wymierzalny, jest rodzajem promieniowania świetlnego o określonej energii i długości fal. Dla fizjologa jest rezultatem bodźców dochodzących do zmysłu wzroku i przekazywanych jako wrażenia mózgowi. Psycholog natomiast bada oddziaływanie barwy na nastrój, zachowanie człowieka. Bodziec barwny wywołuje uczucia, spostrzeżenia, wyobrażenia. Może on spowodować podświadome uczucia, nastroje, wzruszenia, pobudzać do myślenia.
Barwa, zjawiska barwne pełniły i pełnią istotną rolę w świadomości ludzi różnych kontynentów. To przekonanie wiązało się z pojmowaniem roli słońca, księżyca, gwiazd, zmieniających się kolorów otaczającej przyrody, wody, minerałów, powietrza. Słońce było podstawową energią życia i uzdrowienia. Z tego względu Babilończycy i Rzymianie zażywali kąpieli słonecznych, Persowie stosowali pewne formy terapii światłem i kolorem. W czasach starożytnych kapłani egipscy uprawiali praktyki leczenia światłem i barwą. W Chinach do czasów współczesnych kolory odgrywają istotną rolę w diagnostyce lekarskiej. W starożytności Celsus dostrzegł wartość leczniczą kolorów. Lekarz grecki Galen snuł domysły co do roli koloru w powiązaniu ze zmianami fizycznymi ciała. Według szkoły medycznej Hipokratesa człowiek składa się z czterech „humorów”: krwi (czerwień), flegmy (biel), oraz żółtej i czarnej żółci, których idealnie zrównoważona mieszanina daje idealnie zrównoważony organizm. W średniowieczu lekarz i alchemik Paracelsus leczył niektóre choroby za pomocą roztworu złota, muzyki, barwy, wywarów z ziół, specjalnej diety. Faber Birren eksperymentował oddziaływaniem kolorowego światła na rośliny. Zaobserwował, że poddane naświetleniu rośliny rosły o wiele szybciej, były również zdrowsze niż rośliny w normalnym oświetleniu. Podobnie światło, barwy odgrywają istotną rolę w odniesieniu do ludzkiego organizmu wnikające za pośrednictwem oczu i całej skóry. Działanie światła na skórę powoduje produkowanie melaniny, która tworzy i gromadzi zasoby witaminy D. Witamina D przenika do układu krwionośnego. Z krwią wędruje do wątroby i nerek, gdzie odgrywa istotną rolę w absorpcji wapnia z pokarmu. Pierwiastek ten odgrywa znaczną rolę w budowie, wzmacnianiu kośćca i zębów. Brak doświetlenia organizmu w okresie jesienno – zimowym powoduje u ludzi sezonowe zaburzenia emocjonalne między innymi: depresję, senność, bóle głowy, brak koncentracji.

Chromoterapia

Niekonwencjonalne praktyki terapeutyczne nie są w pełni uznawane przez współczesne nauki medyczne czy psychologię. Jednak cieszą się coraz większą popularnością. Wśród nich odnajdziemy chromoterapię, czyli leczenie za pomocą kolorów (chroma – barwa, therapeia – leczenie). Metoda ta jest tak stara jak ludzkość. Cieszyła się największą popularnością w Chinach, Indiach, Egipcie. Według dawnych medyków każdy człowiek ma swoją barwę podstawową. Jednak jej brak zakłóca równowagę w organizmie. Uzupełnienie brakującego koloru to proces leczniczy.
Terapia z zastosowaniem kolorów jest sztuką powtórnego wprowadzenia rozmaitych barw do organizmu człowiek w celu wzmocnienia zdrowia, przywrócenia równowagi, uzyskania dobrego samopoczucia. Do tego celu służą wibracje barwne. Poprzez aurę otaczają ciało człowieka, są następnie wchłaniane do ośrodków energetycznych.
Metody stosowane w chromoterapii:
• Naświetlanie bezpośrednie słoneczne poprzez kolorowy ekran (w zastępstwie słońca stosuje się lampy),
• „Wdychanie” światła słonecznego poprzez barwny muślin,
• Okładanie chorych narządów kolorowym jedwabiem,
• Picie nasłonecznionej wody.
Choroby leczone między innymi:
Błękitnym: artretyzm, bezsenność, biegunka, bóle zębów, oczu, gardła, choroby skóry, nadciśnienie, ospa wietrzna, zapalenie migdałków, opon mózgowych, wyrostka robaczkowego, uszu.
Pomarańczowym: alkoholizm, choroby wątroby, wrzody żołądka, zaburzenie pracy nerek, dolegliwości serca, zaburzenia ukł. trawiennego.
Żółtym: choroby skóry, wątroby, woreczka żółciowego, jelit, nerek, niestrawność, cukrzycę.
Czerwonym: anemia, artretyzm, łysienie, odra, niskie ciśnienie krwi, przeziębienia.
Zielonym: nadciśnienie, choroby serca, bóle głowy, alergie, astma, duszności, zapalenie oskrzeli, płuc.
Fioletem: choroby płuc, uszu, nosa, padaczka, nerwobóle, reumatyzm, nadpobudliwość.
Indygo: astma, reumatyzm, zapalenie stawów, migdałków, schorzenia oczu, obsesje.
Różowym: zaleca się osobom pogrążonym w melancholii, stresie lub nadmiernie rozdrażnionym.
Białym: załamania psychiczne, depresje, choroby skórne.
Czernią: nadpobudliwość, trudności z koncentracją uwagi, wybuchowość, agresję.
Brązowym: zaburzenia hormonalne, zaburzenia pracy trzustki, uczucie ciągłego marznięcia rąk i nóg.
Szarym: stres, obrzęki, napięcia mięśni, kłopoty z trawieniem.

Aura, energia barwna czakramów

Każda żywa istota otoczona jest szczelnym płaszczem - polem elektromagnetycznym. Ezoterycy nazywają to „aurą”., a współcześni przyrodnicy „bioaurą”. Dzięki rosyjskim badaczom – fotografikom S. i V. Kirlian udowodniono, że można sfotografować tą energię jako rodzaj luminescencji. Aurę lub bioaurę – „energię eteryczną” lub „praniczną” wytwarza każdy organizm. Składa się ono wg. filozofii buddyjskiej, jak również w świetle wierzeń Indian z plemienia Hopi z kolistych torów. Po nich porusza się energia – moc życiowa. W punktach, w których energia splata się ciaśniej tworzą się ośrodki energetyczne emitujące światło o stałym zabarwieniu. Owe centra to czakramy („koła”). W świetle współczesnych koncepcji mistrzów Dalekiego Wschodu Mei Linga i jego ucznia Choa Kok Sui organizm człowieka zbudowany jest z jedenastu czakr głównych. Wpływają one na stan zdrowia.
1. Czakra podstawowa. – znajduje się u podstawy kręgosłupa w okolicy kości ogonowej. Zawiera cztery płatki oraz czerwoną i pomarańczową pranę z niewielką domieszką żółci. Czakra czerwona energetyzuje i wzmacnia całe ciało fizyczne, zasila energią i kontroluje: ukł. mięśniowy, kościec; kręgosłup; ukł. krwiotwórczy; gruczoły nadnercza; tk. całego ciała i narządy wewnętrzne; proces rozrostu komórek; proces rozwoju niemowląt i dzieci; ogólny stan żywotności; ukł. termiczny; serce i narządy płciowe. Nieprawidłowe funkcjonowanie tej czakry może przejawiać się w postaci zaburzeń. Dominuje wtedy kolor pomarańczowy i żółty. Pojawiają się: artretyzm, reumatyzm, dolegliwość kręgosłupa; choroby krwi, alergie; powolne gojenie się ran; zaburzenia rozwojowe; nowotwory i białaczka; choroby serca; mózgu; zaburzenia seksualne.
2. Czakra płciowa – położona jest w okolicy łonowej. Ma 6 płatów. Zawiera czerwoną i pomarańczową pranę. Czakra płciowa kontroluje i energetyzuje następujące organy: narządy płciowe; pęcherz moczowy; nogi; okolice gardła, macicy. Nieprawidłowe działanie tej czakry może powodować choroby ukł. moczowego, impotencję, bezpłodność.
3. Czakra meng – mein – położona w tylnej stronie pępka. Ma 8 płatków i zawiera pranę pomarańczową, trochę prany czerwonej, śladowe ilości żółtej i niebieskiej. Kontroluje ona i energetyzuje nerki, gruczoły nadnercza, inne narządy wewnętrzne.
4. Czakra pępkowa – położona jest w okolicy pępka. Ma 8 płatków. Zawiera pranę żółtą, zieloną, niebieską, czerwoną, fioletową, nieco pomarańczowej. Energetyzuje i kontroluje jelito cienkie, grube. Wpływa na szybkość porodu kobiet. Nieprawidłowa czynność czary pępkowej powoduje złe wchłanianie pokarmów, choroby przewodu pokarmowego.
5. Czakra śledzionowa – położona jest na środku długości najniższego lewego żebra, zaś tylna z tyłu śledzionowej czakry przedniej. Nieprawidłowe funkcjonowanie obu czakr może powodować choroby śledziony, słabą odporność, choroby krwi, artretyzm, reumatyzm.
6. Czakra splotu słonecznego – przednia czakra splotu słonecznego położona jest w dołku między żebrami. Natomiast tylna czakra jest położona z tyłu czary przedniej. Ma ona 10 płatków. Zawiera prany: czerwoną, żółtą, zieloną, niebieską, małe ilości pomarańczowej, fioletowej. Czakra kontroluje i energetyzuje wątrobę. Zaburzenie funkcjonowania tej czakry może powodować: zaburzenie pracy przepony, choroby trzustki, wątroby, wysoki poziom cholesterolu we krwi, choroby serca i krwi.
7. Czakra sercowa – ma 12 płatków. Zawiera dużo złotej, jaskrawoczerwonej prany. Przednia czakra kontroluje i energetyzuje serce i grasicę. Tylna czakra zawiera prany: złotą, czerwoną, pomarańczową, żółtą. Kontroluje i energetyzuje płuca, serce, grasicę. Wpływa na zwalczanie infekcji. Zaburzenie tej czakry powoduje choroby serca i ukł. krwionośnego.
8. Czakra gardłowa – położona jest w środkowej części gardła. Ma 16 płatków. Zawiera głównie niebieską pranę, niewielkie ilości zielonej, fioletowej. Kontroluje i energetyzuje gardło, krtań, tchawicę, tarczycę, przytarczyce, ukł. limfatyczny, wpływa na czakrę płciową. Zaburzenia funkcjonowania: astma, utrata głosu.
9. Czakra adźnia – pomiędzy brwiami. Ma 96 płatków i dzieli się na dwie połowy (po 48 płatków). Czakra ta kontroluje i energetyzuje przysadkę mózgową, całe ciało. Zaburzenie funkcjonowania: choroby gruczołu wewnętrznego wydzielania, oczu, choroby nowotworowe.
10. Czakra czołowa – położona jest na środku czoła. Ma 144 płatki podzielone na 12 zbiorów. Zawiera prany: jasnofioletową, niebieską, czerwoną, pomarańczową, żółtą, zieloną. Reguluje funkcje szyszynki, ukł. nerwowego. Zaburzenia funkcjonowania: choroby ukł. nerwowego.
11. Czakra ciemieniowa – położona jest na czubku głowy. Ma 960 zewnętrznych i 12 wewnętrznych płatków. Płatki wewnętrzne zawierają pranę złotą, 960 zewnętrznych płatków zawiera prany: jasnofioletową, niebieską, żółtą, zieloną, pomarańczową, czerwoną. Nadzoruje ona mózg i szyszynkę. Zaburzenie funkcjonowania: choroby mózgu, choroby psychiczne.

Mandala jako kreatywna terapia

Idee mandali wprowadził do współczesnej psychologii Carl Gustav Jung w wyniku własnych poszukiwań i doświadczeń. W wieku trzydziestu ośmiu lat postanowił zrezygnować z kariery na uniwersytecie i poświęcił się przeżyciom wewnętrznym – badał i analizował własne życie wewnętrzne. Prowadził on dziennik z własnymi zapisami snów i myśli oraz rysunkami. Każdego dnia szkicował rysunki w kształcie koła. Po pewnym czasie doszedł do wniosku, że ewoluują, odzwierciedlają one jego wewnętrzne przeżycia, nastroje. Dzięki rysunkom zaobserwował u siebie psychiczną przemianę. Jung dowiedział się po pewnym czasie, że okrągłe rysunki – mandale w tradycji indyjskiej oznaczają środek, obwód, koło. Słowo mandala oznacza centrum, obwód, koło magiczne. Jung kojarzył mandalę z jaźnią – centrum osobowości.
Motyw koła jest obecny w kulturze człowieka od zarania dziejów. Koło, spirale, zbliżone do nich formy odnajdujemy w prehistorycznych rysunkach naskalnych w Afryce, Europie, Ameryce Północnej. Cel tworzenia rysunków pozostaje dla nas tajemnicą – musiały jednak, odgrywać ważną rolę, skoro jest ich tak wiele.
W legendach Maorysów, ludu z południowego Pacyfiku występują bohaterowie Maui, „zwykły człowiek” oraz kobieta Hina. Maui jest we wszystkich legendach tą samą impulsywną postacią. Natomiast Hina przybiera wiele wizerunków. Raz jest daleką przodkinią Mauiego, raz jego matką, siostrą albo dalszą krewną. Hina znaczy „księżyc”. Jej wcielenia są odbiciem różnych faz księżyca: nowiu (młodość), pełni (dojrzałość), ubywania (starzenie się). Suzanne Langer sugeruje, że w legendach Maorysów księżyc jest symbolem kobiety i kobiecości.
W mitologii egipskiej kosmos opisany jest jako idealnie okrągły. W jego kręgu znajdowali się Nut (bogini nieba) i Geb (bóg ziemi), spleceni ze sobą. W miarę rozluźniania się kręgu rozdzielili się i uruchomili czas, twórczość, świadomość. Postrzeganie świata jako koła miało również praktyczne zastosowanie tzn. przodkowie wchodzili na wzniesienie, by rozejrzeć się po okolicy. Dostrzegali, że linia horyzontu jest okręgiem. Chcąc bezpiecznie poruszać się po lądzie wynaleźli sposoby orientowania się w obrębie tego koła.
Koło było również elementem rytuałów, które miało na celu wzbudzenie, ukierunkowanie, zawarcie, przywołanie doświadczeń sacrum. Kapłanki voodoo rysują na ziemi okrąg, aby zaprosić w ten sposób bogów. Eskimosi żłobią w kamieniu okrąg. Powtarzają to długo i wykonują rytmiczne ruchy w celu wywołania transu.
Sanktuarium buddyjskie w Sanchi jest miejscem rytualnego ruchu kolistego. Osoby pielgrzymujące dostają się do świątyni przez wschodnią bramę. Okrążają sanktuarium zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Gdy pielgrzym przekracza bramę zbliżając się do relikwii doświadcza bardzo silnego przeżycia psychicznego.
Tybetańska mandala stanowi wizualną pomoc w medytacji.
Neumann sugeruje, że rysowane przez dzieci mandale pomagają ustalić im własną tożsamość. Mandala pomaga ludziom czerpać z nieświadomych pokładów siłę. Umożliwia ona reorientację w świecie zewnętrznym. Mandala może być stosowana jako skuteczna droga tzn. narzędzie odkrywania siebie. Tworząc mandalę tworzymy osobisty symbol, dzięki, któremu dowiadujemy się, kim jesteśmy w danym momencie. Jeżeli na powierzchnię wydobędą się natomiast konflikty, to przy tworzeniu mandali następuje złagodzenie napięcia. Forma mandali kojarzy się z naszą przestrzenią zamkniętą, którą w sposób symboliczny otwieramy i poszukujemy na zewnątrz. Natomiast sam proces rysowania w obrębie koła daje poczucie jedności i wyrażania siebie. Uwalnianie się od napięć staje się ekspresją, która posiada właściwości terapeutyczne. Jung pisał, że „wywierają ogromny terapeutyczny wpływ na swoich autorów, gdyż często przedstawiają bardzo śmiałe próby, by zobaczyć i połączyć niedające się pogodzić sprzeczności i scalić tragiczne rozszczepienia. Już sama próba skierowania swych pragnień na te sprawy ma zazwyczaj uzdrawiający wpływ, ale tylko wówczas, gdy zostaje podjęta spontanicznie”. W rysowaniu mandali ważne są wszystkie formy, kierunek położenia (góra – świadomość, dół – podświadomość), liczba elementów powtarzających się. Główną funkcję terapeutyczną, projekcyjną spełniają barwy. Kolor w mandalach wyraża najskrytsze stany emocjonalne. Analizowanie znaczenia kolorów pomaga rozszyfrować wysyłane przez nieświadomość informacje. Istotne jest, aby w interpretacji mandali poznać symboliczne znaczenie barw w danym kręgu kulturowym informacje, jak również indywidualne preferencje poszczególnych osób. Znaczenia jednych kolorów wykorzystanych w mandali może być oczywiste, łatwe do zrozumienia. Inne mogą opierać się na poznaniu. Czasami barwy mają wiele warstw znaczeniowych, z których każda mówi coś innego. Niekiedy może również znaczyć coś innego za każdym razem, kiedy występuje. Nie ma dobrych ani złych mandali.
S. F. Fincher w swojej książce interpretuje wystąpienie określonych barw w mandalach.
Czarny – może odbijać depresję, utratę ,żałobę, myśli samobójcze. Może również sugerować ciemną, aksamitną matrycę nowego życia, bezgraniczną kreatywność nieświadomości.
Biały – sugeruje wzmożoną duchowość, jasność, gotowość do zmiany. Może wskazywać na utratę energii. Dla niektórych biel może ujawniać niechęć do zaakceptowania życia cielesnego z jego zniewalającymi popędami, rytmami, słabościami.
Czerwony – może ukazywać determinację do życia, wolę przetrwania, akceptację ciała, duchowość, transformację.
Niebieski – indygo – może przedstawiać przebudzenie intuicji, osiągnięcie mądrości, rozwój filozofii życia. Może odnosić się do trudnych doświadczeń – załamania, straty, zagubienia. Pojawienie się tego koloru może zapowiadać psychiczne odrodzenie.
Żółty – może świadczyć o pewności siebie, sile i energii. Jak również o potrzebie zmian.
Zielony – może świadczyć o usztywnieniu, nadopiekuńczości, zaborczości, przesadnej dbałości o innych. Może również wskazywać, że życie ma moc tworzenia, uzdrowienia, odnawiania się.
Pomarańczowy – może sugerować zdecydowane starania, silne poczucie tożsamości, zdrową asertywność. Z drugiej jednak strony może wskazywać wrogie nastawienie do autorytetów i władzy lub brak dyscypliny.
Lawendowy – wskazuje osobę głęboko mistyczną i świadczy o pozytywnym dla niej rozwoju duchowym.
Różowy – pozytywny biegun tego koloru – może sugerować akceptowanie kondycji ludzkiej, cieszenie się zmysłowymi możliwościami ciała. Negatywny biegun – wskazuje nadmierne zaabsorbowanie ciałem, obecność fizycznej choroby. Może zachęcać do poszukiwania w sobie tego, co nowe i co wymaga opieki.
Brzoskwiniowy – pozytywny biegun oznacza dorastającą kobietę, dojrzałość seksualną. Znaczenie negatywne – wiąże się z przesadnie romantycznym pojmowaniem seksu, kompulsywnym oddaniem się seksowi. Może wskazywać na obecność żeńskiej energii.
Brązowy – może być sygnałem nieświadomości, by przebadać stare rany, które wymagają zagojenia, troski i czasu.
Turkusowy – pojawienie się tego koloru oznacza gojenie się ran.
Szary – może wskazywać odcięcie się od swoich uczuć, doświadczenie nieuzasadnionego poczucia winy.

Zakończenie

Kolory wpływają na psychikę człowieka. Możemy dzięki barwom wyrazić, jacy jesteśmy, co odczuwamy, przedstawić nasze emocje. Kolorom jak już wcześniej pisałam przypisuje się działanie terapeutyczne a jak sama F. Fincher pisze w swojej książce: „jak długo dostrzegasz różnorodność i ruch koloru, możesz mieć pewność, że życie otwiera się w tobie, nawet jeśli jego wzory mogą cię niekiedy zaskakiwać”. Musimy się otworzyć na tajemnicę kolorów i pozwolić, by one „zagościły” w naszym życiu...

Bibliografia:

Pozycje zwarte:
1. Fincher S. F., Kreatywna mandala, Łódź 2008.
2. Gage J., Kolor i kultura. Teoria i znaczenie koloru od antyku do abstrakcji, Kraków 2008.
3. Jung C. G., Mandala symbolika człowieka doskonałego, Poznań 1993.
4. Popek S., Barwy i psychika, Lublin 2008.
5. Rzepińska M., Studia z teorii i historii koloru, Kraków 1966.
6. Stąpór T., Chromoterapia leczenie kolorem, Wrocław 2000.
7. Zeugner G., Barwa i człowiek, Warszawa 1965.