Legenda znad brzegu Wisły - scenariusz lekcji z wykorzystaniem technik twórczego myślenia

TOK Lekcji twórczości – TRP w praktyce dla kl. I
Przykład zajęć lekcyjnych z edukacji polonistycznej łączonej z edukacją plastyczną.

Część wstępna lekcji
1/ Sformułowanie i zapis tematu lekcji (w odniesieniu do celu, który założył i chce osiągnąć nauczyciel)
Temat: Legenda znad brzegu Wisły.
Cel:
Wzbudzanie szacunku do polskiego dziedzictwa kulturowego;
Wzbogacenie wiedzy na temat legend i herbów wybranych miast.

2/ Odniesienie do podstawy programowej i zapis dotyczący jej wzbogacenia (poszerzenia, pogłębienia treści/zagadnień, wzbogacenia o nowości) oraz zapis treści nauczania dotyczących edukacji twórczej – TRP.

Treści nauczania – podstawa programowa:
a/Edukacja polonistyczna. Uczeń:
uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji,
rozumie sens kodowania oraz dekodowania informacji; odczytuje uproszczone rysunki, piktogramy, znaki informacyjne, zna wszystkie litery alfabetu; czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci i wyciąga z nich wnioski,
przejawia wrażliwość estetyczną, rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi,
w tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów,
uczestniczy w rozmowach, także inspirowanych literaturą: zadaje pytania, udziela odpowiedzi, prezentuje własne zdanie i formułuje wnioski; poszerza zakres słownictwa i struktur składniowych,
dba o kulturę wypowiadania się; poprawnie artykułuje głoski.
b/Edukacja plastyczna. Uczeń:
ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobraźnią, baśnią, opowiadaniem, muzyką, korzysta z narzędzi multimedialnych,
określa swoją przynależność kulturową poprzez kontakt z wybranymi dziełami sztuki, zabytkami i z tradycją w środowisku rodzinnym, szkolnym i lokalnym.

Cele i treści nauczania – edukacja twórcza (TRP):
Uczeń:
- zna i stosuje do rozwiązania problemu heurystyki TRP: ćw. „Alternatywne zakończenie” – grupy mają za zadanie stworzyć nowe zakończenie legendy;
- używa techniki myślenia kombinacyjnego „Z dwóch jakości-jakość nowa” do stworzenia własnego herbu;
- konstruuje wiedzę, wykorzystuje dostarczone mu źródła wiedzy,
- zadaje pytania, wyciąga wnioski,
- współpracuje w zespole – dokonuje podziału ról i zadań, kontroluje przebieg działań, pamięta o kontrolowaniu czasu.

FAZA I (w modelu lekcji TRP)
3/ Podanie celu w języku ucznia (będziesz: wiedział, umiał, potrafił...)
Nauczyciel: po dzisiejszej lekcji będziecie znali jedną z wersji legendy o Warsie i Sawie, będziecie wiedzieli jak powstała nazwa stolicy Polski i jaki ma herb, zapoznacie się z herbami innych miast w tym Wrocławia, będziecie tworzyli własne zakończenia legendy oraz własne herby, będziecie doskonalić umiejętność TRP z wykorzystaniem różnych ćwiczeń myślenia twórczego

4/ Postawienie pytania problemowego (otwartego: jak?, w jaki sposób?, dlaczego?, co by było
gdyby?...)

Pytanie problemowe: W jaki sposób powstaje herb?

5/ Ćwiczenie wprowadzające do rozwiązania problemu (nawiązujące do pytania problemowego i stymulujące myślenie twórcze – dywergencyjne) – rozgrzewka intelektualna.

Ćwiczenie:
Nauczyciel: prosi uczniów o wysłuchanie krótkiej legendy o Warsie i Sawie, a następnie nauczyciel prosi uczniów o ponowne wysłuchanie tekstu, ale tym razem zmienia pewne fakty. Zadaniem uczniów jest „wyłapanie” fałszywych fragmentów i buczenie „buuuu”. Uczniowie w ten sposób skupiają się na dokładnym słuchaniu tekstu, poprawiają nieprawdziwe informacje.
Następnie prosi uczniów o wskazanie z jakiej innej perspektywy można opowiedzieć legendę, chętne osoby o wcielają się w wybraną przez siebie rzecz, obiekt, roślinę lub przedmiot i opowiadają ponownie treść legendy z takiej perspektywy.

Część główna lekcji

FAZA II (w modelu lekcji TRP)
6/ Wprowadzenie do ćwiczenia głównego służącego rozwiązaniu problemu – przedstawienie przez nauczyciela, a następnie generowanie przez uczniów pomysłów rozwiązania i wybór najlepszego z nich poprzez zebranie wiedzy, np: zapoznanie ze źródłami i faktami, postawienie dodatkowych pytań, dyskusje, film, wysłuchanie fragmentu nagrania, zapoznanie ze schematem/rysunkiem itp.

Ćwiczenie główne pt. „Alternatywne zakończenie”
Nauczyciel: wymienia z uczniami cechy legendy, że nie ma ona jednej wersji, że zawiera w sobie elementy fantastyczne i rzeczywiste, odnosi się do historycznego faktu. Następnie N. dzieli uczniów na trzyosobowe grupy, które losują kartkę z piktogramem nawiązującym do jednego z żywiołów (góra –ziemia, sznur pereł – woda, złamane serce – ogień, plotka –powietrze). Grupa musi samodzielnie odszyfrować znaczenie piktogramu, a następnie przygotować alternatywne zakończenie legendy zawierające wylosowany element.
Po przygotowaniu zakończenia lider grupy przedstawia ją na forum klasy. Nauczyciel przypomina o zasadzie odraczania oceny oraz zachęca grupy do samooceny.
Wskazówki dla nauczyciela: jeśli w którejś grupie uczniowie będą mieli problem z rozszyfrowaniem symboli, nauczyciel może zadać pytania naprowadzające.

FAZA III (w modelu lekcji TRP)

7/ Wykonanie ćwiczenia głównego z wykorzystaniem konkretnej heurystyki twórczej. Wybór techniki/metody TRP (techniki myślenia kombinacyjnego „Z dwóch jakości-jakość nowa”). Planowanie pracy: podział ról i zadań, wybór formy oraz sposobu pracy.

Nauczyciel: Przypomnienie pytania problemowego:
W jaki sposób powstaje herb?

Nauczyciel przedstawia herb Warszawy i prosi uczniów o wyjaśnienie w jaki sposób powstał herb miasta oraz nazwa obecnej stolicy Polski. Pokazuje inne herby i prosi uczniów, aby wyobrazili sobie, że przygotowują wywiad z twórcą wybranego herbu i mogą zadać mu pytania dotyczące symboliki na tarczy. Wyjaśnia, że dzisiaj to oni mogą stworzyć w grupie własny herb grupowy z wykorzystaniem pewnych elementów dostarczonych przez nauczyciela (grupy otrzymają połowę tarczy lub jej element a zadaniem grupy jest opracowanie brakującej części).

8/ Weryfikacja – sprawdzanie rozwiązania, udoskonalanie,
9/ Prezentacja rozwiązań przez uczniów. Prezentacja herbów poszczególnych grup.

Część końcowa lekcji – podsumowanie
FAZA IV (w modelu lekcji TRP)
10/Ważne pytania nauczyciela (skłaniające do autorefleksji i samooceny/oceny koleżeńskiej):
jak wam się pracowało?, z czego jesteście najbardziej zadowoleni? Czego dowiedzieliście się dzisiaj? Co Was zadziwiło?
11/ Wyciąganie wniosków przez uczniów oraz ocena koleżeńska i/lub samoocena m.in. przez
użycie Piktogramów Umiejętności: angażowałem/angażowałam się ..., współpracowałem/am w zespole..., zadawałem/zadawałam pytania.
12/ Informacja zwrotna od uczniów o efektywności sposobów pracy na lekcji służących uczeniu się (światła, mówiące kartki, zdania niedokończone, kostka, kosz i walizka, buźki itp.)
Nauczyciel prosi uczniów o ocenę dzisiejszych zajęć. Jeśli lekcja, zdaniem uczniów była ciekawa
i można było na niej dużo się nauczyć – rysują nad swoim herbem koronę. Jeśli uznają, że podczas zajęć nie nauczyli się zbyt wiele rysują złamany miecz.
13/ Praca domowa jako forma utrwalenia, poszerzenie wiedzy, pracy własnej wynikającej
z ciekawości poznawczej ucznia – ciekawe zadania do wyboru (dla chętnych).

Zadanie domowe (dla chętnych)
a. Znajdź i napisz lub przygotuj odpowiedź ustnie co oznaczają symbole na herbie Wrocławia.
b. Jeśli byłeś w ciekawym miejscu może ma ono swój herb? Sprawdź i przynieś go do szkoły.
c. Wiele rodów i rodzin szlacheckich miało swoje własne herby rodowe. Może ty też byś chciał. Narysuj go i opowiedz o nim kilka zdań.