Jak skutecznie wykorzystywać muzykę w nauce języków obcych

Pomysł wykorzystywania muzyki jako skutecznego narzędzia w nauczaniu języków nie jest niczym nowym. Tak długo jak ludzie uczą się języków, muzyka odgrywa i będzie odgrywać bardzo ważną rolę w procesie nauczania, stanowiąc nie tylko świetny materiał dydaktyczny, ale będąc również środkiem do wyrażania myśli i poglądów.

Korzyści płynące z ‘muzycznych’ lekcji

Muzyka jest naturalnym źródłem intonacji, wymowy i rytmu języka, a jako platforma do manifestowania idei, odzwierciedla ludzką potrzebę komunikowania się i dzielenia wewnętrznymi przemyśleniami. W przeszłości wykorzystywanie muzyki było jednak dosyć ograniczone i koncentrowało się głównie na rozwijaniu umiejętności słuchania i pracy nad prawidłową wymową. Z biegiem lat nauczanie języków z użyciem muzyki przeobraziło się niemal w sztukę, łącząc w sobie elementy gramatyki i kultury, wprowadzając do lekcji rozrywkę i zabawę, i, w końcu, odrywając uczniów i nauczycieli od codziennej rutyny. Wszyscy znamy powiedzenie, że ‘muzyka łagodzi obyczaje’, a jeśli przeniesiemy tę prawdę na grunt szkolny okaże się, że muzyka w znacznym stopniu pozwala na zredukowanie stresu i wprowadzenie zrelaksowanej i przyjacielskiej atmosfery podczas lekcji. Nawet osoby nie do końca przekonane co do słuszności tej tezy muszą przyznać, że kojące dźwięki muzyki w tle są w stanie przywrócić emocjonalną równowagę nawet w najbardziej stresogennym środowisku. Korzyści z tego mogą czerpać nie tylko uczniowie, ale również nauczyciele. Warto zauważyć, że słuchanie muzyki po ciężkim dniu pracy, nieprzespanej nocy lub po dużym wysiłku intelektualnym może być idealnym lekarstwem przywracającym umysł do kreatywnego działania i przygotowującym go do kolejnych intelektualnych wyzwań. Pomimo tego, że muzyka coraz częściej ‘wkrada’ się do pracowni językowych i dla wielu nie jest już niczym nadzwyczajnym, wciąż jest spora liczba nauczycieli, którzy nie doceniają korzystania z piosenek na lekcji. Wielka szkoda, bo, w moim odczuciu, ta forma uczenia się języka obcego ma ogromna wartość.
Przede wszystkim, praca z muzyką jest, w większości przypadków, postrzegana przez uczniów jako o wiele bardziej interesująca i stymulująca niż regularny tryb nauczania, do którego uczniowie zdążyli się przyzwyczaić i który stał się dla nich codzienną, podręcznikową rutyną. Jeśli zapytalibyśmy przeciętnego nastolatka jakie są jego zainteresowania, odpowiedź ‘muzyka’ zapewne byłaby jedną z najczęstszych. Dzieje się tak, ponieważ utwory muzyczne wyrażają uczucia i emocje, z którymi młodzi ludzie chętnie się utożsamiają. Muzyka i teksty piosenek stymulują wyobraźnię, rozbudzają wnętrze człowieka, pozwalają słuchającemu na doświadczanie muzyki na głębszym, subiektywnym i osobistym poziomie. Jest to szczególnie ważne w przypadku uczniów nieśmiałych bądź introwertycznych, którzy dopiero pod wpływem ‘muzycznych’ bodźców mają szansę ‘zaistnieć’ na lekcji, ujawnić swoje artystyczne i interpretacyjne zdolności.
Jednocześnie, muzyka na lekcji otwiera drzwi do dyskusji. Ponieważ różni uczniowie odbierają ten sam utwór muzyczny w różny sposób, mają świetną okazję do porównania swoich interpretacji i podzielenia się swoimi przemyśleniami. Muzyka rozbudza naturalną ciekawość ucznia, co powoduje jego większe zaangażowanie w lekcję. W ten sposób, z biernego odbiorcy informacji przekazywanych mu przez nauczyciela, uczeń staje się aktywnym ‘kreatorem’ swojego własnego procesu edukacyjnego. W wielu przypadkach muzyka staje się idealnym sposobem, aby zaktywizować i pobudzić do kreatywnego myślenia nawet najbardziej apatycznego lub nieśmiałego ucznia.
Zastosowanie muzyki w procesie nauczania jest nieocenione, jeśli zależy nam, nauczycielom, na wprowadzeniu przyjaznej, bardziej zrelaksowanej atmosfery. Dotyczy to zwłaszcza uczniów, którzy pod wpływem takich warunków stają się o wiele bardziej otwarci i skłonni do wypowiadania się, co jest często nieosiągalne w otoczeniu sztywnym i narzucającym rygorystyczne zasady. I tak, zrelaksowany i pozbawiony barier psychicznych uczeń zyskuje kolejną zdolność – zdolność do nieskrępowanego mówienia w języku obcym.
Utwory w obcym języku często zawierają słowa i dźwięki, które, o ile dla rodzimego użytkownika języka nie sprawiają żadnych problemów, to dla obcokrajowca są wyjątkowo trudne do rozpoznania. Wsłuchując się w tekst w języku obcym uczniowie mają szansę w praktyczny sposób rozwijać swoje umiejętności fonetyczne, ponieważ utwór muzyczny może stanowić model poprawnej wymowy. W rezultacie, teksty piosenek zyskują dodatkową moc – stają się wzorem intonacji, rytmu języka i wymowy w naturalnym muzycznym środowisku.
Piosenki stanowią ogromna wartość dydaktyczną również jeśli chodzi o poszerzanie zasobu słownictwa i rozwijanie praktycznych umiejętności posługiwania się językiem. Oprócz rozwijania umiejętności słuchania, utwory muzyczne mogą być punktem wyjściowym do ciekawych dyskusji, w zależności od tematów jakie poruszają. Uczniowie mogą odnieść się do treści utworu i dowolnie ją rozwinąć, czy to w formie ustnej, czy pisemnej. Analiza piosenki może prowadzić do wielu różnych form wypowiedzi i osobistych interpretacji, takich jak odgrywanie ról, napisanie listu, rozprawki, czy przygotowanie projektu. Utwory muzyczne pozwalają na tak różnorodną interpretację ze względu na bogactwo środków i form językowych w warstwie tekstowej. Niektóre teksty piosenek mogą śmiało służyć jako dzieła literackie, z całym bogactwem poetyckich metafor, pojęć abstrakcyjnych czy symboli. Inne są bogatym źródłem mowy codziennej, potocznej, zawierającej liczne idiomy, czasowniki złożone, wyrażenia kolokwialne, którymi rodzimi użytkownicy języka posługują się na co dzień, a z którymi uczniowie nie maja szansy zetknąć się studiując język w tradycyjny, akademicki sposób. Dokonując dogłębnej analizy tekstu piosenki z całą jego złożonością, uczniowie mają niepowtarzalną okazję do ćwiczenia jednej z najważniejszych językowych umiejętności – umiejętności czytania ze zrozumieniem. Ale nie tylko sam tekst piosenki może być punktem wyjścia do dyskusji, uczniowie mogą wykorzystać wyobraźnię, aby, na przykład, odgadnąć okoliczności powstania konkretnego utworu, mogą również rozpocząć dyskusję na temat repertuaru artysty, jego życiorysu, osobowości, czy też omówić aktualne muzyczne trendy. Jak widać, możliwości jest wiele, a wniosek następujący – muzyka to nieocenione narzędzie w nauczaniu wszystkich czterech praktycznych umiejętności językowych – słuchania, mówienia, czytania i pisania.

Jak wybrać odpowiedni utwór i jakich błędów unikać

Największa trudność z wykorzystaniem muzyki na lekcji polega na odpowiednim wyborze utworu spośród całej masy dostępnych piosenek. Dlatego też przed wyborem piosenki, nauczyciel powinien dokładnie określić cele dydaktyczne i wybrać taki utwór, który będzie idealny do ich zrealizowania. Na przykład, jeśli nauczyciel postawi sobie za cel ćwiczenie gramatyki, utwór jaki wybierze powinien zawierać określone struktury gramatyczne, które będą stanowić bazę do dalszych ćwiczeń. Jeśli celem jest poszerzenie zasobu słownictwa uczniów, tekst powinien być zróżnicowany językowo. Jeśli piosenka ma być punktem wyjścia do ciekawej dyskusji, powinna mieć bogatą treść, zawierać jakiś przekaz albo przynajmniej opowiadać ciekawą historię.
Wybierając odpowiedni utwór, nauczyciel powinien unikać piosenek zbyt szybkich albo takich, w których muzyka zagłusza tekst. Ważne jest, aby słowa piosenki były łatwo rozpoznawalne, a każde słowo w miarę wyraźnie wymawiane tak, aby uczniowie nie mieli problemów ze zrozumieniem utworu. Idealnym utworem, jaki mógłby posłużyć za materiał dydaktyczny jest ten, w którym dominuje tekst i głos wykonawcy, a nie, na przykład, głośne gitarowe brzmienia czy inne instrumenty. Należy uważać na utwory, które zawierają obsceniczny, wulgarny czy dyskryminujący język (na przykład takie, które wyśmiewają czyjeś pochodzenie etniczne albo religijne przekonania). Z oczywistych powodów nie są one wskazane, gdyż mogą zranić czyjeś uczucia i wywołać konsternację.
Ponieważ nauczyciele są z reguły starsi niż uczniowie, istnieje ryzyko, że utwory postrzegane przez nauczycieli jako odpowiednie na lekcję i interesujące dla uczniów, okażą się dla młodych ludzi nudne i staroświeckie. Dlatego dobrym rozwiązaniem dla nauczyciela jest wybadać muzyczne preferencje uczniów przed ostatecznym wyborem utworu. Pozwolenie uczniom na wypowiedzenie się w kwestii ich ulubionych gatunków muzycznych i wybranie takiego utworu, który przypadnie uczniom do gustu z pewnością zwiększy ich motywację i zaangażowanie w lekcję. Oczywiście trudno jest sprostać oczekiwaniom wszystkich z osobna, ale większość na pewno będzie usatysfakcjonowana.
Przeprowadzając lekcję ‘muzyczną’ nauczyciel musi pamiętać o tym, że specyficzna, ‘rozluźniona’ atmosfera na lekcji może sprowokować niektórych uczniów do złego zachowywania się, przeszkadzania i rozmawiania. Nauczyciel w swoim postępowaniu powinien zachować balans, z jednej strony nie stracić kontroli nad lekcją, ale z drugiej być na tyle motywujący i przyjacielski, aby zachęcić wszystkich do wypowiadania się w nieskrępowany sposób. Dotyczyć to może zwłaszcza uczniów introwertycznych i nieśmiałych, którzy często wykazują się dużą wrażliwością na muzykę i odpowiednio zachęceni mogą zaskoczyć wszystkich swoją niebanalną i dogłębną interpretacją utworu. Nauczyciel powinien uważać, aby głośni i ekstrawertyczni uczniowie nie zdominowali tych bardziej wycofanych i aby wszystkie komentarze i wypowiedzi uznać za równie ważne i ciekawe. Sposób przeżywania muzyki jest bardzo indywidualny, dlatego nauczyciel musi się wykazać dużym wyczuciem i pozwolić uczniom reagować na to, co dzieje się na lekcji wedle ich możliwości intelektualnych, emocjonalnych i językowych. Nagrodą będzie niekonwencjonalna, kreatywna lekcja i odkrywanie nieznanych dotąd potencjałów i talentów.