"Podejmij mądrą decyzję - NIE PAL" - scenariusz zajęć na bazie materiałów programu profilaktyki palenia tytoniu "Znajdź właściwe rozwiązanie"

Scenariusz zajęć/warztatów
prowadzonych w ramach programu profilaktyki palenia tytoniu
ZNAJDŹ WŁAŚCIWE ROZWIĄZANIE
dla uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej
na bazie materiałów programu profilaktyki palenia tytoniu
ZNAJDŹ WŁAŚCIWE ROZWIĄZANIE
realizowanego przez Państwową Inspekcję Sanitarną.

Temat zajęć:
„Podejmij mądrą decyzję – nie pal!”

Grupa:
Uczniowie klas IV-VI szkoły podstawowej

Czas trwania:
90 minut

Cele ogólne:
- przyswojenie wiedzy o szkodliwości nikotyny
- kształtowanie postaw zobowiązujących do niepalenia i odpowiedzialności za własne zdrowie
- rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych

Cele operacyjne:
- uczeń zna podstawowe wiadomości o szkodliwości nikotyny
- uczeń potrafi prawidłowo oddychać
- uczeń przyswoił wiadomości dotyczące zachowań stanowczych
- uczeń potrafi powiedzieć „nie” w sytuacjach trudnych
- uczeń potrafi rozpoznać swoje emocje
- uczeń zna przyczyny negatywnego myślenia
- uczeń potrafi ocenić stopień akceptacji siebie

Metody:
Podająca, aktywizująca, zadaniowa

Formy organizacyjne:
indywidualna, grupowa, zbiorowa

Środki dydaktyczne:
Plansze, test samoakceptacji, ulotka informacyjna, kartki formatuA3

Przebieg zajęć:

1. Przedstawienie tematu i celu prowadzonych zajęć.
2. Tytoń i zwyczaj palenia – podstawowe informacje.

N. Nauczyciel krótko przekazuje informacje dotyczące tytoniu palenia i uzależnienia.

Nasiona tytoniu, a więc rośliny której wysuszone liście służą do wyrobu papierosów, zostały przywiezione z Ameryki przez jej odkrywców. Zwyczaj palenia nie był wtedy tak popularny jak dzisiaj i był raczej formą ceremoniału, jak np. fajka pokoju u Indian. Częściej natomiast ssano lub żuto liście tytoniu. Później zaczęto tytoń wdychać w postaci tabaki, co może niektórzy widzieli na starych filmach. Najbardziej chyba zaskakujące jest to, że początkowo paleniu tytoniu przypisywano właściwości lecznicze, np. przy migrenie (bóle głowy), bólu zębów, zakażeniu dżumą, chorobie stawów, płuc. Raczej domyślano się szkodliwego wpływu tytoniu na zdrowie, niż można to było udowodnić. Dopiero postęp medycyny w XX wieku udowodnił ponad wszelką wątpliwość związek palenia z chorobami nowotworowymi (rakiem), chorobami serca, przewodu pokarmowego i innymi. Choroby, o których wspomniano, nie rozwijają się od razu. Palaczem również nie zostaje się po pierwszym paleniu.
Uzależnianie się od palenia przebiega fazami.

3. Fazy uzależnienia.

N. Nauczyciel przedstawia fazy uzależnienia (plansza nr 1 w załączeniu)
i krótko omawia poszczególne fazy.

FAZY
- przygotowywania
- próbowania
- eksperymentowania
- regularnego palenia
- uzależnienia

- faza przygotowania - to czas, w którym dziecko oswaja się z paleniem osób dorosłych, rodziców, rodzeństwa i innych znajomych osób.
- faza próbowania - chodzi tu o pierwsze 2-3 „pociągnięcia”
- faza eksperymentowania - polega na okresowym paleniu z określonymi osobami i w określonych miejscach (np. na podwórku)
- faza regularnego palenia – regularne palenie, zwykle w tych samych okolicznościach, stałej ilości
- faza uzależnienia – brak kontroli nad paleniem, głód nikotynowy, często wymaga pomocy środków farmakologicznych czy osób trzecich

4. Motywy palenia.

N. Nauczycie kolejno zadaje pytania: Dlaczego ludzie palą? oraz Dlaczego uczniowie, młodzież zaczyna palić? Inicjuje „burzę mózgów”, czeka na odpowiedzi, rozwija podane przez uczniów oraz uzupełnia wykaz motywów. (plansza nr2 w załączeniu)

Motywy palenia przez dorosłych:
1. dla przyjemności (w różnych sytuacjach, np. przy oglądaniu TV, czytaniu gazety);
2. dla uspokojenia (w chwilach napięcia, zdenerwowania, oczekiwania;
3. dla pobudzenia (przy wykonywaniu przez dłuższy czas tej samej czynności, np.: prowadzeniu samochodu, pilnowaniu czegoś, żeby nie zasnąć);
4. w celach towarzyskich (zamiast mówienia, gdy nie wiem co powiedzieć;

Motywy palenia przez uczniów:
- z ciekawości
- chęci wyglądania doroślej
- chęci pokazania swojej odwagi
- z powodu kolegów, którzy palą
- z nieumiejętności odmówienia
- z powodu wpływu TV, reklamy

5. Papierosy i ich skład.

N. Nauczyciel rozdaje uczniom pudełka po papierosach (w załączeniu). Uczniowie odczytują skład papierosów podany na opakowaniu. (plansza nr 3 w załączeniu)
Następnie krótko omawia działanie poszczególnych składników.

- nikotyna
- tlenek węgla
- substancje smoliste
- pyły

Nikotyna jest bezbarwną, oleistą cieczą, która pod wpływem powietrza zmienia się na kolor żółty. Jest to silna trucizna, której jedna kropla, uzyskana z paczki papierosów, jest dawką śmiertelną dla człowieka. Na szczęście, znaczna jej część ulatnia się wraz z dymem, część jednak jest szybko wchłaniana do krwi, a z krwią trafia do mózgu i serca. Dziś nie ulega wątpliwości, że nikotyna ma właściwości uzależniające – jest narkotykiem.

Tlenek węgla jest gazem, popularnie zwany „czadem”, o którym niekiedy można przeczytać w gazetach, że ulatniając się z pieca doprowadził do śmiertelnego zatrucia. Gdyby palacz po każdym wciągnięciu dymu nie wdychał w miarę czystego powietrza, to szybko doszłoby do zaczadzenia. Tlenek węgla jest wchłaniany przez błonę śluzową jamy ustnej, zaś wciągnięty
do płuc przenika do krwi, w 100% wypierając tak bardzo potrzebny do życia tlen.

Substancje smoliste, z których większość, jak benzopiren, węgiel radioaktywny czy fosfor – posiada właściwości wywoływania raka. Filtr, w jaki zaopatrzony jest papieros, ma zatrzymać szkodliwe składniki, jednakże 70% substancji smolistych osiada w płucach.

Pyły ich zawartość w dymie jest znacznie większa niż w najbardziej
zanieczyszczonym powietrzu.

6. Nauka prawidłowego oddychania.

N. Nauczyciel krótko przypomina proces oddychania:

- wciągamy powietrze nosem
- przez gardło i krtań powietrze dociera do tchawicy
- tchawica rozdziela się na oskrzela
- jedno z oskrzeli prowadzi do jednego a drugie do drugiego płuca
- powietrze doprowadzane jest do pęcherzyków płucnych
- z pęcherzyków tlen przenika do krwi
- a dwutlenek węgla wydalany jest na zewnątrz
- krew bogata w tlen wpływa do serca i rozprowadzana jest po całym organizmie

N. Nauczyciel demonstruje ćwiczenie polegające na prawidłowym oddychaniu, uczniowie wykonują je za nauczycielem.

- Siedzimy prosto, wspierając się plecami o oparcie krzesła.
- Oddychamy swobodnie przez nos, a za chwilę powoli nabierzemy
powietrza do całych płuc.
- Uwaga – wciągamy powietrze najpierw nadymając brzuch, teraz
wyginając żebra, wreszcie podnosząc pierś.
- Utrzymując pierś napiętą, wypuszczamy powoli powietrze, na
końcu zwalniamy pierś i brzuch.

Powtarzamy 3 razy.

7. Skutki palenia.

N. Nauczyciel krótko omawia co się dzieje, gdy wdychamy dym papierosowy.

- Po pierwsze – wdychamy wtedy powietrze przez usta, omijając pierwszą linię ochrony dróg oddechowych jaką jest nos.
- Po drugie – wdychamy wiele substancji chemicznych, które są szkodliwe dla naszego organizmu. Wśród tych substancji są bowiem smoła i nikotyna.

Organizm broni się, stąd pierwszą reakcją na zapalenie papierosa jest kaszel, a więc próba oczyszczenia płuc. Pierwsze palenie powoduje zawroty głowy, tętnienie w skroniach, a również nudności i wymioty, przynajmniej dopóki organizm nie przyzwyczai się do stałego zatruwania.
Palacze częściej odczuwają zadyszkę, mają chrypkę. Rysy twarzy palaczy są ostrzejsze, cera zwiędła i szara, a zęby trudno jest doczyścić z tytoniowego nalotu. Substancje smoliste są przyczyną nieżytów i przewlekłego zapalenia gardła.

Nikotyna zawarta w tytoniu posiada właściwości uzależniające, podobnie jak alkohol i narkotyki. Człowiek uzależniony po 20-30 min. od zakończenia palenia zaczyna odczuwać głód nikotyny, gdyż jej stężenie we krwi spadło, trzeba więc zapalić następnego papierosa. Nikotyna powoduje wzrost ciśnienia krwi i zwiększenie uderzeń serca. Przede wszystkim jednak nikotyna uszkadza układ krążenia, stąd często nazywana jest trucizną serca i naczyń krwionośnych.

Inną grupą chorób spowodowanych paleniem są nowotwory, zwłaszcza rak płuc, oskrzeli, przełyku i krtani.

Nie można wreszcie zapominać o skutkach biernego palenia (inaczej „palenia z drugiej ręki”). Sami tego możemy doświadczać, jeżeli nasi rodzice, krewni czy koledzy palą, zwłaszcza w zamkniętym pomieszczeniu.
Palenie uzależnia a każde uzależnienie odbiera na m wolność.

8. Uczymy się mówić „nie”.

N. Nauczyciel przedstawia pewną sytuację, pyta uczniów o ich reakcję na tę sytuację, na bieżąco klasyfikuje odpowiedzi do 3 kategorii zachowań. (plansza nr 4 w załączeniu).

Sytuacja.
„Jak co tydzień kupujesz w kiosku ulubione czasopismo (jaki ma tytuł?), a do tego jeszcze gumę do żucia. Chowając do kieszeni otrzymaną resztę spostrzegasz, że z 10 złotych, które dałeś – otrzymałeś 2 złote za mało”.

- zachowania agresywne A – np. ‘pani mnie oszukała!, pani nie umie liczyć!”
- zachowania uległe U – np. „nic nie mówię, odchodzę mimo, że wiem o zbyt małej reszcie”
- zachowanie stanowcze S – „pani się pewnie pomyliła, tłumaczę ile co kosztuję i pokazuję otrzymana resztę”

Zachowanie stanowcze i zdecydowane tj. zachowanie asertywne.

N. Nauczyciel przedstawia kolejną sytuację dotyczącą namawiania do zapalenia papierosa.
Pyta uczniów, jak zachowaliby się w takiej sytuacji. Pyta też o możliwe zachowania wg rodzajów zachowań poznanych wcześniej.

Sytuacja.
„Na podwórku szkolnym spotykasz dwóch kolegów, którzy palą papierosy. Wiesz, że gdy podejdą do ciebie to cię poczęstują. Jeżeli nie zapalisz, to będą cię uważać za małolata i tchórza. Ale ty nie masz ochoty na zapalenie papierosa”.

Przykładowe odpowiedzi:
- zachowanie A – „Odczepcie się ode mnie, dajcie mi spokój!”
- zachowanie U – „ No dobra, zapalę”
- zachowanie S – „Nie chłopaki, dziękuję wam, ale nie palę, wolę mieć zdrowe płuca”.

N. Nauczyciel pyta uczniów o inne propozycje przykładów zachowania stanowczego, czyli asertywnego.

Np. Nie, nie palę.
Nie, nie skorzystam.
Nie, to strata pieniędzy.
Nie, chcę być zdrowy.

Uczniowie ćwiczą zachowania asertywne w parach, z odpowiednią mimiką, gestykulacją,.

9. Wpływ negatywnego myślenia.

N. Nauczyciel przedstawia kolejna sytuację. Prosi uczniów o komentarz, pyta dlaczego jeden z bohaterów nie może poradzić sobie w trudnej sytuacji.

Sytuacja.

Jurek i Tomek grają od kilku lat w piłkę nożną. Ich trener uważał, że obydwaj mają duży talent i mogą wyrosnąć na dobrych graczy. W ostatnim spotkaniu ich drużyna przegrała bardzo ważny mecz i obydwaj mieli w tym swój udział. Jurek strzelił bramkę samobójczą,
zaś Tomek nie strzelił rzutu karnego. W rezultacie trener nie wystawił ich do gry w następnym meczu. Jestem do niczego – wmawiał sobie Jurek, ponieważ strzeliłem bramkę
samobójczą, przegraliśmy ważny mecz, trener nie wpuści mnie już na boisko. W rezultacie – przestał przychodzić na treningi, stracił humor, w domu był nie do zniesienia. Z kolei Tomek, który nie wykorzystał rzutu karnego, powiedział sobie – przecież byliśmy gorszą drużyną, dlatego przegraliśmy mecz. Nie wykorzystałem rzutu karnego, ale wielu lepszym ode mnie
też to się nie udało. Jeszcze nie raz możemy z tą drużyną wygrać, a ja potrafię strzelać bramki, muszę się jednak solidnie przykładać do treningu.

N. Podsumowując, nauczyciel mówi uczniom, że przyczyna zachowania chłopca jest jego brak wiary w siebie i negatywne myślenie.

Nauczyciel przedstawia przyczyny negatywnego myślenia. (plansza nr 5 w załączeniu)

Przyczyny negatywnego myślenia:
- stawianie sobie nierealnych celów („Muszę wszystko robić dobrze”);
- spodziewanie się najgorszego („Na pewno mi się nie uda”);
- „dołowanie się” („Nie zasługuję na nic lepszego, słusznie mi się dostało”);
- przesadzanie w skutkach („Nic gorszego nie mogło się już zdarzyć”);
- uogólnianie skutków („Jestem do niczego, nic mi się nie udaje”).

10. Ocena stopnia samoakceptacji.

N. Nauczyciel proponuje uczniom ocenę stopnia akceptacji siebie. Rozdaje uczniom karteczki z tabelą. Omawia wykonanie testu. (w załączeniu)

„Taki/a jestem”
Zaznacz, otaczając kółeczkiem, tylko jedną cyfrę w każdej z par przymiotników.
Nie opuść żadnej z par. Pamiętaj, że Twojej oceny nikt nie będzie sprawdzał.
Robisz to tylko dla siebie, bądź więc szczery wobec siebie. Staraj się unikać
wyboru cyfry „3” („nie wiem”), której wybór o niczym nie mówi.

Zazwyczaj jestem
tak raczej tak nie wiem raczej tak tak
odważny 5 4 3 2 1 tchórzliwy
pewny siebie 5 4 3 2 1 niepewny siebie
pracowity 5 4 3 2 1 leniwy
inteligentny 5 4 3 2 1 nieinteligentny
uprzejmy 5 4 3 2 1 nieuprzejmy
wesoły 5 4 3 2 1 smutny
silny 5 4 3 2 1 słaby
wytrwały 5 4 3 2 1 niewytrwały
koleżeński 5 4 3 2 1 niekoleżeński
stanowczy 5 4 3 2 1 uległy

Podliczamy punkty.

wynik od 35 punktów wzwyż – optymiści
wynik od 45 do 50 – „skrajni optymiści”
wynik poniżej 35 punktów – pesymiści
wynik 20 i mniej punktów – skrajni pesymiści
– to „skrajni pesymiści”.

N. Nauczyciel tłumaczy punktację, prosi uczniów, którzy osiągnęli poszczególne wyniki o podniesienie ręki. Komentuje ćwiczenie.

Negatywne myślenie wpływa na nasze samopoczucie, powoduje, że czujemy
się niepotrzebni, odrzuceni, nic nas nie cieszy, nic nam się nie chce robić.
Warto więc ćwiczyć radzenie sobie z negatywnym myśleniem, nawet gdy
początkowo nie bardzo jesteśmy do tego przekonani, nie bardzo wierzymy,
że to coś zmieni.
„PAMIĘTAJ – tego, co się zdarzyło już zmienić nie możesz,
natomiast możesz zmienić swoje myślenie o tej sytuacji
i w ten sposób wpłynąć na emocje związane z tym zdarzeniem”.

11. Podsumowanie tematu zajęć. Reklama postawy niepalenia – logo. – ćwiczenie plastyczne.

N. Nauczyciel dzieli klasę na grupy 4-5 osobowe. Rozdaje kartki w formacie A3
Zadaniem grup jest plastyczna wizualizacja postawy zachęcającej do niepalenia. Może to być hasło, logo, element obrazkowy. Celem ma być wyrazisty przekaz przy małym użyciu środków przekazu.
Prace wezmą udział w konkursie.

12. Podziękowanie za udział w zajęciach. Rozdanie uczniom ulotek dla rodziców z informacjami dotyczącymi tematu zajęć.