Jak zainteresować uczniów książką? Nowe zadanie dla szkoły

Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) uruchomiając program wspierania kompetencji czytelniczych zachęca nauczycieli do podejmowania działań, które rozbudzą w uczniach zainteresowania czytelnicze, a ponadto będą kształtować umiejętności informacyjne.
Czytelnictwo jako jedna z podstawowych aktywności człowieka zawiera w sobie ogromne walory wychowawcze. Lektura, zwłaszcza trafnie dobrana lub sugerowana, może ukazywać młodemu czytelnikowi wiele wartości, wzorów, podpowiedzi rozstrzygnięcia i wyborów moralnych, może ujawniać różnicę między dobrem a złem. Literatura piękna kształtuje w człowieku poczucie piękna, dobra, prawdy, rozwija twórczą wyobraźnię. Wszystko, co za pośrednictwem słowa drukowanego pomaga młodemu człowiekowi zrozumieć świat i samego siebie, a także przygotować go do sukcesu w przyszłości, zawiera w sobie ogromny „ładunek wychowawczy”. To sprawia, że czytelnictwo jest jednym z ważnych mechanizmów oddziaływania wychowawczego na uczniów.
Już od najmłodszych lat należy kształtować w dzieciach zainteresowanie książką.
• I poziom czytelniczy to wiek 3 - 6 lat. Należy wtedy czytać dziecku proste teksty, bogato ilustrowane.
• II poziom, to poziom czytania, wiek 6-9 lat. Podsuwamy dzieciom do czytania książeczki o prostej fabule, zdobione obrazkami oraz czasopisma takie jak:: „Miś”, „Kubuś Puchatek”, „Świerszczyk” i inne.
• III –następny, to pierwszy poziom samodzielności czytania i obejmuje wiek 9-12 lat. Dzieci interesują się już problematyką społeczną, obyczajową.
• IV poziom to drugi poziom samodzielności czytania – wiek 11-15 lat. Obserwujemy wtedy bogaty rozwój słownictwa, który postępuje przy wzmacnianiu zainteresowań czytelniczych.
• V poziom to uniwersalizacja czytelnictwa, wiek 15- 18 lat. Uczeń potrafi przeczytać i zrozumieć każdą niespecjalistyczną książkę dla dorosłych.
Na każdym etapie czytelniczym należy w inny sposób zachęcać dzieci do czytania. I tutaj pojawia się pojęcie edukacji czytelniczej.
Edukacja czytelnicza - to nauczanie człowieka, zwykle 6- 7 letniego umiejętności czytania tekstu pisanego i drukowanego. Dziecko po prostu umie czytać. Efektem tej umiejętności jest możliwość samodzielnego dotarcia do informacji.
Jak zatem powinna wyglądać edukacja czytelnicza dziecka, ucznia, młodego człowieka?
Odpowiedzialnych za ten proces jest wielu. Przede wszystkim rodzina. Edukacja czytelnicza rozpoczyna się z chwilą, gdy matka lub ojciec czyta dziecku baśń czy bajkę a ono z wypiekami na twarzy chłonie treść utworu. To w domu rodzinnym dziecko widuje książki i czasopisma w rękach starszych i na półkach domowej biblioteczki. Słyszy rozmowy o książkach, otrzymuje książki w prezencie. Pierwsze postawy związane z książką i czytelnictwem kształtuje więc dom rodzinny.
Nauczyciele i szkoła to drugi, profesjonalny już krąg osób odpowiedzialnych za edukację czytelniczą. Elementy edukacji czytelniczej odnajdujemy w celach kształcenia i wychowania, w opisie zakładanych osiągnięć uczniowskich praktycznie z każdego przedmiotu, bloku, a szczególnie języka polskiego. Wynika z tego, że każdy nauczyciel odpowiada za osiągnięcie przez uczniów celów edukacji czytelniczej. W ramach żadnego programu edukacyjnego nie można doprowadzić uczniów do założonych osiągnięć bez czytelnictwa, bez systematycznego korzystania z książki, czasopisma i innych drukowanych źródeł wiedzy i informacji.
Ale nie wszyscy uczniowie chcą czytać książki. Wydaje się, że u źródła niechęci do sięgania po książkę kryje się problem czytania bez zrozumienia. Ktoś, kto czyta bez zrozumienia, to tak, jakby w ogóle nie czytał, tylko oglądał słowo drukowane. A czytania nie zastąpi ani kaseta wideo, ani najdoskonalszy komputer. Brak umiejętności czytania ze zrozumieniem prowadzi do tego, że się w ogóle nie czyta. Wszyscy zgodnie twierdzą, że na szkołę spada obowiązek nauki czytania ze zrozumieniem. I jest to oczywiście prawda. Ale nie tylko, bo szkoła nie jest samotną wyspą. Uczniowie wyrastają w rodzinie a nie zawsze w rodzinie jest atmosfera sprzyjająca czytaniu, nie wszędzie są regały z książkami. Coraz więcej czasu przeznacza się na gry komputerowe, oglądanie telewizji i to nie wybiórczo, ale „jak leci”. Niektórzy uczniowie przychodzą więc do szkoły bez motywacji w zakresie czytania.
Najlepiej zacząć od klas najmłodszych. Wyrabianie w dzieciach nawyku regularnego czytania oraz nadawanie książce odpowiedniego znaczenia w ich systemie wartości ma szansę powodzenia tylko przy pozyskaniu rodziców jako aktywnych sprzymierzeńców tej sprawy. Najważniejszy etap batalii o młodych czytelników to inspirowanie tą ideą rodziców. Pomocna była i jest kampania społeczna „Cała Polska czyta dzieciom”.
Kolejnym narzędziem może być ankieta, której głównym celem będzie skłonienie rodziców do autorefleksji na temat czytania dzieciom a ponadto zdiagnozowanie sytuacji dotyczącej tego zagadnienia w rodzinach uczniów. Na spotkaniach z rodzicami omówić można korzyści płynące z czytania dziecku na głos, zachęcić rodziców do robienia dzieciom prezentów książkowych. Równocześnie należy prowadzić oddziaływania wobec dzieci. Muszą być one długofalowe, rozłożone na cały rok szkolny.
Przykładowe formy pracy z czytelnikiem to:
• Konkurs na czytelnika roku. Tytuł „Czytelnik roku” oraz nagrodę książkową otrzymałby uczeń, który przedstawi zeszyt lektur zawierający największą liczbę dobrze opisanych książek, przygotowanych w bieżącym roku. Poza tym najciekawiej zachęci kolegów z klasy do przeczytania swojej ulubionej książki i będzie brał najaktywniejszy udział w konkursach związanych z czytaniem.
• Zachęcanie dzieci do korzystania z biblioteki szkolnej i biblioteki publicznej poprzez udział konkursach organizowanych przez bibliotekę oraz specjalnie zorganizowaną wizytę w bibliotece publicznej.
• Lekcja otwarta dla rodziców na temat „Chodź poczytam ci bajeczkę”, która zachęca dzieci do wspólnego czytania książek. W trakcie lekcji dzieci rozpoznają bohaterów popularnych baśni, których krótkie prezentacje nagrane są na taśmie magnetofonowej. Po nazwaniu bohaterów, dzieci odnajdują wśród zgromadzonych książek te baśnie, z których pochodziły prezentowane postacie. Przy okazji poznają autorów tych pozycji.
• Organizowane raz w semestrze prezentacje ulubionych książek. Dzieci przygotowują atrakcyjne formy zachęcania kolegów do przeczytania prezentowania przez nich książki. Klasa przez głosowanie wybiera tę, którą przeczytałaby najchętniej.
Można też zastosować inne sposoby zainteresowania dzieci książką, np. zwrócić uwagę na interesującą szatę graficzną, piękne ilustracje, organizować godziny z „ciekawą książką”.
Stały kontakt dziecka z książką ma bardzo istotny wpływ na rozwój jego osobowości. Poprzez swoje treści książka oddziałuje na myśli, uczucia, postępowanie. Rozwija wrażliwość na piękno języka, wzbogaca słownictwo, pogłębia i poszerza wiadomości, pomaga w rozumieniu innych ludzi i otaczającego świata oraz pobudza wyobraźnię. Jeżeli pierwsze doświadczenie dziecka z książką pozwoli mu nabrać pewności, że czytanie jest ciekawe, wówczas jego chęć do poznawania kolejnych będzie wzrastać. Dlatego tak ważne znaczenie ma rozwijanie zainteresowań czytelniczych dzieci w młodszym wieku szkolnym. Mogą to być:
Lekcje z wierszem
1. Głośne i indywidualne odczytywanie samodzielnie wybranego wiersza J. Brzechwy w zróżnicowany sposób poprzez zabawę intonacją, tempem, nasileniem dźwięku itp. tak jak mógłby to zrobić:
• solista operowy
• dziennikarz
• ksiądz głoszący kazanie
• komentator sportowy
• krzykliwa sąsiadka
• cudzoziemiec słabo mówiący po polsku itp.

2. Połówkowy wiersz.
• Nauczyciel rozdaje uczniom wybrane wiersze J. Brzechwy (po jednym egzemplarzu) na parę wydrukowane na formacie A4;
• Złożenie przez dzieci kartki na pół - pionowo w taki sposób, aby widoczne były tylko fragmenty wersów;
• Naklejenie „połówkowego” wiersza na czysty karton;
• Dopełnianie przez dzieci pracujących w parach możliwych treści różniących się od oryginału, ale nie pozbawionych sensu i logiki.
• Odczytanie nowopowstałych wierszy przed klasą.
Np.
Leczyła się żaba ...dzień cały
Suszyła się długo... w oddali
Aż wyschła tak... wspaniale, że
Została z niej... plamka na ścianie !

Wiersze figuralne
Nad dziecięcą wyobraźnią pracuje Ludwik Jerzy Kern jeszcze w inny sposób. Otóż kilka utworów to wiersze figuralne, czyli takie które można i czytać, i oglądać. Do tej grupy należą Gitara czy Schody. Można próbować „przetestować” malucha, czy będzie na tyle spostrzegawczy, aby zauważyć, że wierszyk ma kształt ściegu (Igła) albo że coraz większa czcionka oddaje funkcję szkła powiększającego (Powiększające szkło). Autor bawi się też z czytelnikiem, łamiąc jego język w Wierszu, w którym syczy cały czas.

Schody

Choinka

• Lapbook, w wolnym tłumaczeniu książka na kolanach. Jest to rodzaj własnoręcznie wykonanej książki, łączącej wiedzę na określony temat. Może być np. lapbook o Polsce,
o Antarktydzie, porach roku, albo jednej z nich, ptakach, klubie sportowym, morzu, pogodzie, Tatrach itp. Zawrzeć w nim można informacje, zagadki, puzzle, zadania matematyczne, obrazki i inne różności. Odznacza się nieograniczonymi walorami edukacyjnymi od tzw. lektur po naukę języków obcych. Porządkuje wiedzę tworzymy coś w rodzaju książek tematycznych, ale w odróżnieniu od wiedzy szkolnej, rozbitej na przedmioty, jest to nauka o rzeczach, zjawiskach. Temat może zostać potraktowany
w sposób jak najbardziej wyczerpujący. W każdym momencie można wrócić i uzupełnić nasz lapbook o nowe informacje, fakty, rysunki czy zdjęcia. Jest wizualizacją wiedzy książkowej. Można to porównać do nauki liczenia na konkretach. Kiedy dzieci uczą się liczyć, nie rozumieją pojęcia liczby, ale liczby są im potrzebne do policzenia ciasteczek, czyli zastosowania do konkretnej sytuacji życiowej. Rozwija wyobraźnię. Inspiruje dzieci. Rozbudza ciekawość niezbędną w edukacji.
• Pisanie wierszy przez dzieci:
Przepis na wiersz podaje Janusz Byszewski:
1 rzeczownik, 2 przymiotniki, 3 czasowniki, 2 przysłówki, 1 rzeczownik.

Na koniec podaję niektóre teksty literackie warte wykorzystania w klasach I- III polecane przez dr Danutę Świerczyńską-Jelonek:
Liliana Bardijewska, Moje – nie moje, il. Krystyna Lipka-Sztarbałło, „Ezop”, Warszawa 2014.
Pamiętnik Blumki, tekst i ilustracje Iwona Chmielewska, Media Rodzina, Poznań 2011.
ratura”, Łódź 2015.
Roksana Jędrzejewska-Wróbel, Siedmiu Wspaniałych i sześć innych, nie całkiem nieznanych historii, il. Joanna Olechnowicz-Czernichowska, Wydawnictwo Bajka, Warszawa 2010.
Grzegorz Kasdepke, Zaskórniaki i inne dziwadła z krainy portfela. 50 opowiastek z
Małgorzata Kondej, Sejf z milionem w środku czyli bestseller III b, il. Bartek Drejewicz, „Kora”, Warszawa 2008
Jeż, tekst i ilustracje Katarzyna Kotowska, Media Rodzina, Poznań 2010.
Beata Krupska, Sceny z życia smoków, il. Zbigniew Larwa, Prószyński i S-ka, 2014.
Clive S. Lewis, Opowieści z Narnii, t. Lew, czarownica i stara szafa, przeł.. A. Polkowski, Media Rodzina, Poznań 2008.
Joanna Olech, Edgar Bąk, Kto ty jesteś?, Wydawnictwo Wytwórnia, Warszawa 2013.
Joanna Papuzińska, Asiunia, il. Maciej Szymanowicz, Muzeum Powstania Warszawskiego i Literatura, Warszawa - Łódź 2011.
Joanna Papuzińska, Jak się koty urodziły, il. Mikołaj Kamler, „Literatura”, Łódź 2013.
Joanna Papuzińska, Smok w powidłach, il. Joanna Rusinek, „Literatura”, Łódź 2014.
Małgorzata Strzałkowska, Zielony i Nikt, il. Piotr Fąfrowicz, Wydawnictwo Bajka, Warszawa 2009.
Borowski, Nasza Księgarnia 1993.
Martyna Wojciechowska, Dzieciaki świata, National Geographic, 2013
Maciej Wojtyszko, Bromba i inni (po latach także...), il. Maciej Wojtyszko, Agencja Edytorska Ezop, Warszawa 2003

Opracowała:
Małgorzata Chojnacka