Relacje między rodzicami a zachowanie dziecka

Dziecku do prawidłowego rozwoju potrzebne są nie tylko odpowiednie warunki bytowe i materialne, ale również życzliwa i czynna postawa obojga rodziców. Ich obecność wywiera podstawowy wpływ na kształtowanie się zachowania i osobowości dziecka.
Nie bez znaczenia pozostaje także atmosfera panująca w domu. Już od najmłodszych lat dzieci przejawiają swym zachowaniem cechy charakterystyczne dla środowisk, w których się wychowują. Starają się upodobnić do osób znaczących, przejmują cechy ich zachowania. Tymi osobami jest nie tylko nauczyciel i rodzeństwo, ale i rodzice, których naśladują. Identyfikacja z rodzicami stanowi mechanizm ułatwiający przejęcie pewnych wzorów zachowań. Jeśli wzory te są pozytywne, mechanizm spełnia właściwą rolę.
Harmonijne współżycie rodziców, owocujące ciepłą, życzliwą atmosferą wywiera pozytywny wpływ na dziecko. Tylko rodzice kochający, szanujący się nawzajem mogą dobrze wychowywać dzieci. Różnice zdań i spory, powinny być załatwiane tak, aby nie wtajemniczać w nie dzieci.
Szczególnie ważne jest zgodne i solidarne postępowanie rodziców w wypadku popełnienia przez dziecko jakiegoś wykroczenia. Jeśli jeden rodzic reaguje w zupełnie odmienny sposób niż drugi, aprobując tym samym złe postępowanie, dziecko przestaje wierzyć w stałość jakichkolwiek zasad postępowania.
Przez uporządkowane i zgodne postępowanie w rodzinie, rodzice zwiększają swój autorytet i władzę nad dziećmi. W rodzinie, gdzie panują harmonijne stosunki miedzy rodzicami, a interakcje dziecka z nimi są serdeczne, uczy się ono społecznych zachowań, właściwego postępowania z innymi ludźmi, rozwiązywania konfliktów na drodze wzajemnego porozumienia. W rodzinach, w których panuje zgoda, dzieci rzadziej ulegają złym wzorcom.
W dobrze funkcjonującej rodzinie, każdy z członków posiada te same prawa i obowiązki, razem pokonuje się trudności, a szczęcie jednego jest szczęściem ich obojga. Taka rodzina zapewnia dziecku spokój i bezpieczeństwo. Fakt ten nie pozostaje bez wpływu na jego zachowanie. Dziecko jest spokojne, uśmiechnięte i życzliwe.
Natomiast niezgoda i brak miłości w stosunkach interpersonalnych wiążą się z rozwojem skłonności do zachowań aspołecznych. Im dłużej trwają nieporozumienia w rodzinie, tym silniejszy jest ich ujemny wpływ na dziecko. Dysharmonia w rodzinie dostarcza mu wzorów agresji, niestałości, wrogości.
W ekscesach tych dzieci uczestniczą bezpośrednio, patrząc na zachowanie osób, które mają stanowić dla nich wzór. Dziecko nie jest jednak w stanie niczego zmienić, ani niczemu zaradzić. W jego psychice powstają tylko bolesne ślady. Atmosfera niepokoju, napięcia, stałego zagrożenia, które temu towarzyszą przyczynia się do zachwiania równowagi emocjonalnej. W sytuacji kiedy powstają związki pozamałżeńskie, a dziecko pozostaje w kręgu niejednolitych oddziaływań, traci ono poczucie stabilizacji i jest rozchwiane emocjonalnie. W takiej rodzinie dziecko oczekuje zbliżającej się i wręcz nieuniknionej „katastrofy”. Wszystko wokół napawa go lękiem, utrudnia skupienie uwagi, wywiera niekorzystny wpływ na samopoczucie oraz sprawność umysłową. W domu rodzinnym mają swe źródło wszystkie niewłaściwe zachowania dzieci, zniechęcenie, nerwowość, apatia, brak poczucia własnej wartości. Z czasem pojawiają się wagary i ucieczki z domu. Wpływa na to rozłam w życiu rodziców, przejawiający się w sposobie bycia, odnoszenia się do drugiej osoby i wypowiadania krytycznych uwag pod adresem jednego z nich. Dziecko jak „czuły sejsmograf” rejestruje wszystkie te sceny. W efekcie tego podchodzi do wielu spraw z rezerwą, boi się reakcji rodziców, unika z nimi kontaktu, nie dzieli się swoimi troskami czy radościami. Te przeżycia są dla niego ciężki i przykre. Stopniowo zamyka się ono w sobie, a za jedyne wyjście z tej sytuacji uważa ucieczkę. Wszystko to powoduje, że czuje się niekochane i niepotrzebne.
Dziecko słysząc w domu awantury, ordynarne, wulgarne zwroty, zaczyna je stosować w kontaktach z rodzeństwem lub rówieśnikami w szkole. Niewłaściwie odnosi się do rodziców i nauczycieli. Jeśli atmosfera panująca w domu rodzinnym jest nerwowa, to i dzieci stają się nerwowe. Nie potrafią panować nad sobą, podporządkować się przyjętym zasadom, są agresywne, nadpobudliwe. Wszelkie przejawy niewłaściwego zachowania się rodziców w obecności dziecka – kłótnie, kłamstwa, alkoholizm, zaniedbywanie obowiązków względem rodziny – podważają nie tylko autorytet rodziców, ale też powodują powolny rozkład rodziny. Tego typu przeżycia niszczą system nerwowy dziecka i są przyczyną urazów psychicznych. Tłumią one jego energię, radość życia, są źródłem pesymizmu.
Negatywny wpływ na dziecko wywiera również niejednolite oddziaływanie wychowawcze. Dziecko obserwując rozbieżność postaw jest najpierw zdziwione, a z upływem czasu przystosowuje się do tej dwulicowości i przed jednym z rodziców będzie robiło to, od czego wstrzyma się przed drugim. Stopniowo w jego umyśle zaciera się granica między dobrem a złem. Takie dziecko cechuje obojętność moralna i sceptycyzm.
Sytuacja przedstawia się niekorzystnie również wtedy, gdy ojciec rodziny z czystego wygodnictwa, cały ciężar wychowania spycha na matkę, zmuszoną z przyczyn finansowych do wykonywania pracy zawodowej. Ale bywa także, że to matka odsuwa ojca od kontaktów z dzieckiem, bądź wrogo je nastawia. Sprzyja temu bierna postawa ojca. Widzi on błędy współmałżonki, ale nie reaguje, aby nie powodować konfliktów. Wszystko to wywiera zły wpływ na psychikę i zachowanie dziecka.
Dziecko potrzebuje zainteresowania i uwagi zarówno ze strony matki co i ojca. Każde z nich zapewnia mu inne wartości. Matka –miłość, troskę, opiekę, a ojciec bezpieczeństwo, stabilność, konsekwencję. Wzajemne uzupełnianie się roli ojca i matki warunkuje prawidłowy rozwój dziecka i zabezpiecza przed wieloma problemami.
Dziecko musi być dumne ze swych rodziców, aby mogło wyrastać bez kompleksów, cenić w życiu istotne wartości, kontynuować najlepsze tradycje swojej rodziny tak ze strony ojca jak i matki. Jednolitość wymagań wszystkich członków rodziny, wzajemne podtrzymywanie autorytetów tworzą wokół dziecka prawidłowy klimat, uczą je szacunku dla ustalonych norm życia społecznego, przygotowują do podporządkowania się tym normom w szkole.

Teresa Jaranowska

Literatura:
1.Pospieszyl K., Żabczyńska E. : „Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie”
2.Popielarska A., Mazurowa M. : „Dlaczego nasze dzieci sprawiają trudności wychowawcze”