Wpływ inscenizacji na rozwój dziecka w wieku młodszoszkolnym

Czasy, w których przyszło nam żyć, oczekują od nas - przeciętnych zjadaczy chleba, abyśmy byli twórczy; abyśmy zdołali nie tylko realizować zmiany, jakich wymaga od nas bieg historii, ale abyśmy potrafili zahamować niepokojące drogi rozwoju życia społecznego i zgubne skutki współczesnej cywilizacji. Te oczekiwania należałoby dlatego zacząć realizować już od najwcześniejszych lat życia każdego człowieka.
Mając bezpośredni kontakt z dziećmi klas początkowych, zauważyłam już niejednokrotnie, że wolą one bardziej patrzeć niż słuchać, a z kolei więcej działać niż patrzeć. Tą typową dla tego wieku potrzebę ruchu i działania można zaspokoić przez formę aktywności, jaką jest zabawa. I dlatego też, my nauczyciele, powinniśmy w swojej pracy uwzględniać tę właściwość psychiczną naszych podopiecznych i tak dobierać formy pracy z nimi, aby mogły one jak najwięcej poznawać przez zabawę, której towarzyszy działanie. Tylko przez nie, a nie bierny udział w zajęciach, stworzymy szansę naszym uczniom stania się kreatywnymi.
Każdy mały człowiek uwielbia udawać kogoś innego; być silniejszym, groźniejszym, ważniejszym niż jest w rzeczywistości. Mając ograniczone możliwości w świecie realnym dąży do uzyskania znaczenia w świecie fikcji. Zaspokojenie tych potrzeb mogą dać mu formy sceniczne poprzez możliwość wczuwania się w określone postacie i sytuacje. Dziecko odtwarzając treść, bardziej koncentruje swoją uwagę, charakteryzuje je wzmożona dyscyplina, kultura mówienia oraz właściwe zachowanie się. Bardzo ważne jest, że w takich zabawach wykazuje duże zaangażowanie uczuciowe, dzięki czemu aktywizuje się.
Jedną z takich form, absorbującą wszystkie zmysły dziecka i pozwalającą nadać nauce charakter zabawy i jednocześnie upoglądowić ją, jest inscenizacja. Jest ona wyśmienitym ćwiczeniem o charakterze twórczym i ekspresyjnym. Jest próbą przeżywania prawdziwej przygody bycia „kimś\\" lub zrozumienia sytuacji, w jakiej znajduje się dany bohater. Stwarza ona możliwość wyzwolenia własnej inicjatywy i pomysłowości dziecka, a to stanowi nadrzędny cel pracy nauczyciela.
Wykorzystanie inscenizacji w procesie edukacyjnym pozwala w pełni realizować zadania wynikające z programu nauczania, stąd też odgrywa ona bardzo ważną rolę w procesie kształcenia. Poprzez bliższe poznanie bohaterów, uczeń ma możliwość nauczyć się odróżniać dobro od zła, wyrażać (za pomocą różnych środków ekspresji) swoją aprobatę lub dezaprobatę. Dziecko odtwarzając treść, bardziej koncentruje swoją uwagę, charakteryzuje je wzmożona dyscyplina, kultura mówienia oraz właściwe zachowanie się.
Przygotowanie inscenizacji i realizacja ma wpływ na umiejętność poprawnego i ścisłego wypowiadania się także w piśmie. Jest bowiem okazją do różnego typu ćwiczeń nie tylko w mówieniu ale i w pisaniu. Jest również okazją do poszerzenia zasobu słownikowego uczniów (w tym również o terminy związane z teatrem). Uwrażliwia na piękno i bogactwo języka ojczystego, oraz ukazuje różnorodne jego funkcje. Inscenizacja z pewnością nie tylko pobudzi wyobraźnię, ale i przygotuje uczniów do pełniejszego odbioru treści książki, jego lepszego zrozumienia. Wpływa więc na analizę tekstu lektury.
Inscenizacja odgrywa też niesamowitą rolę w zakresie czytania tekstu przez dziecko. To dzięki stosowaniu inscenizacji, nauka czytania przestaje być mechaniczna i monotonna, a uczeń, nawet najsłabiej czytający, po przeczytaniu najkrótszej roli, czuje się dowartościowany.
Zastosowanie natomiast zespołowego czytania z pewnością ośmieli nawet tych, którym brak wiary we własne możliwości, spowodowany np. niemożnością zapamiętywania tekstu, cichym wybrzmiewaniem głosek, wadą wymowy czy innymi trudnościami w nauce.
Uczeń czytający tekst przeznaczony do inscenizowania, postrzega go zazwyczaj przez pryzmat pozytywnych, własnych emocji. A to może właśnie przyczynić się do wzmożenia czujności ortograficznej, a w konsekwencji do zapamiętywania ortogramów.
Często młodzi aktorzy, pochłonięci swą grą aktorską, próbują sami poszukiwać tekstów, odpowiadających im zainteresowaniom. Dzięki temu mają okazję zaglądać do różnych źródeł informacji, takich jak np. domowe zbiory czy też szkolna lub publiczna biblioteka względnie Internet, przez co rozwijają zainteresowania czytelnicze.
Działalność dzieci skupiona wokół inscenizacji pozwala w pełni realizować zadania wychowania estetycznego, umożliwia bowiem korelację między treściami nauczania. Twórczą wyobraźnię uczniów, ich pomysłowość oraz potrzebę ekspresji rozbudzi i zaspokoi wymyślanie rekwizytów i strojów, a nauczyciel będzie miał możliwość kształcenia wrażliwości estetycznej wyobraźni plastycznej, rozwijania zdolności konstrukcyjnych.
W życiu ucznia klas młodszych powinno być dużo miejsca na ekspresję ruchową. W realizacji tej jednej z podstawowych potrzeb pomaga również inscenizacja, dzięki której w naturalny sposób wprowadza się śpiew, muzykę oraz w najszerszym pojęciu ruch rozumiany jako tło ekspresji słownej.
Praca nad inscenizowaniem to zbiorowy wysiłek grupy dzieci. Uczą się one współdziałać, podporządkowywać przyjętym zasadom, słuchać tego, co mówią inni, koncentrować uwagę na ich czynnościach, doceniać ważność roli, jaką odgrywa kolega. Inscenizowanie utworu kształtuje w dużej mierze umiejętność życia w zespole, jest czynnikiem wywierającym znaczny wpływ na poprawność żywego słowa w relacjach między małymi aktorami. Podjęty trud, konieczność egzekwowania ustalonych wcześniej zasad, zachowanie pewnej dyscypliny, przezwyciężanie własnych niedoskonałości a wreszcie możliwość zaprezentowania efektu podjętych działań, gwarantuje zacieśnienie więzi między członkami grupy, ale nie tylko. Pozwala też na dowartościowanie każdego z nich i na budzenie poczucia zadowolenia z osiągniętego celu oraz dumy z przynależności do zespołu.
Przygotowanie i prezentacja inscenizacji jest również okazją do nawiązania współpracy z domem rodzinnym uczniów. Rodzice mogą uczestniczyć w różnych etapach pracy nad inscenizacją, a nie tylko w etapie końcowym. Jeżeli celem jest przygotowanie oprawy artystycznej jakiejś szkolnej uroczystości, na równi z dziećmi przeżywają gorączkę przygotowań, naukę tekstów, szycie kostiumów. Toteż moment prezentacji wzrusza ich podwójnie. Jest bowiem okazją do podziwiania efektów swojej pracy oraz efektów pracy swoich pociech.
Stosowanie w pracy małej formy scenicznej, jaką jest inscenizacja, stanowi bogate źródło satysfakcji, początek prawdziwych przeżyć, które dokonują się i realizują przy żywym, pełnym i autentycznym zaangażowaniu małego widza i aktora. Nauczyciel, który dba o wszechstronny rozwój osobowości dziecka, nie może pozbawić go przeżyć wynikających z praw rządzących zaczarowanym światem baśni, który chociaż nieprawdziwy, to jednak związany z dniem codziennym człowieka.
Dziecko pragnie być aktorem, za czym przemawia wszechstronność estetycznych przeżyć. Nauczycielowi zaś, inscenizacje umożliwiają głębsze wniknięcie w psychikę dziecka, ukazują, jak przebiega u niego proces przeżywania tekstu. Poprzez wykorzystanie tego typu formy scenicznej na zajęciach w młodszych klasach, nauczyciel prowadzi do tzw. edukacji teatralnej, do wychowywania późniejszego widza teatralnego, który będzie odczuwał potrzebę kontaktu z teatrem, będzie reagował na piękne, żywe słowo, na precyzję ruchu, na gest itp. Poprzez wykorzystanie inscenizacji na zajęciach, będzie narastało w dziecku pewne doświadczenie teatralne.
Ponieważ prawie każda sytuacja w tekście może być przedstawiona w formie inscenizacji, nauczyciele powinni dlatego doceniać te wartości, które niesie w sobie inscenizowanie tekstu i traktować ją jako cenny środek w realizacji różnorodnych celów dydaktyczno - wychowawczych.

Bibliografia:

Awgulowa J., Świętek W.,: Inscenizacje w klasach początkowych, WSiP, W-wa 1985
Bąk P., Czytanie i recytacja w klasach początkowych, WSiP, W-wa 1989
Cybulska J.: Inscenizowanie zabaw na podstawie literatury dziecięcej, WSiP, W-wa 1974
Filipczuk H.: Potrzeby psychiczne dzieci i młodzieży, Instytut wydawniczy CRZZ, W-wa 1980
Mineyko B., Improwizacje w klasach I –III, WSiP, W-wa 1986
Program wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku klasy 1-3, WSiP, W-wa 1999
Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G.: Podstawy psychologii ogólnej, WSiP, W-wa 1989