Uczeń trudny - etiologia i środki zaradcze

1.Trudności w uczeniu się.
System klasowo-lekcyjny, treści programowe w zbyt małym stopniu przyczyniają się do wyrównywania różnic indywidualnych dzieci w zakresie możliwości poznawczych. Nauczyciel, więc stosuje dostępne środki dydaktyczno-wychowawcze i w pełni wykorzystuje swą wiedzę, doświadczenie pedagogiczne, ale nie zawsze wszystkie dzieci opanowują program, a ich część wykazuje trudności w procesie nauczania-uczenia się. Przyczyny te to trzy źródła:
a) uwarunkowania środowiskowe
b) dydaktyczno-wychowawcze
c) tkwiące w samych uczniach
Rozróżnia się, więc przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne.
L. Bandura zwraca uwagę na trudności związane z przeżyciami negatywnymi uczniów w procesie zdobywania wiedzy, wiadomości, umiejętności i nawyków. Według niego nie ma trudnej wiedzy, ale nabywanie jej jest subiektywnie odczuwalne jako trudne.
Trudności w nauce-to stan psychiczny ucznia w którym odbija się określona sytuacja zewnętrzna lub wewnętrzna, zatrzymujący go w realizacji dążenia i zadania(Bandura).
Trudności te mogą pojawić się na różnym poziomie edukacji. Uczeń w określonym czasie nie przyswaja wiedzy objętej programem (pierwszy etap niepowodzeń szkolnych). Potem idą za tym oceny niedostateczne. Uczeń wtedy wykazuje postępy w nauce, ale dokonuje to kosztem wysiłku jaki wkłada. Konsekwencją tego jest negatywny wpływ na system nerwowy. Trudności te w dalszych etapach przekształcają się w jawne niepowodzenia szkolne. Są one przyczyną zaburzeń zachowania i kłopotów wychowawczych. Należy więc jak najwcześniej podjąć kompensację tych zaburzeń, gdy układ nerwowy jest elastyczny(wiek przedszkolny i młodszoszkolny). Przyczynami zewnętrznych trudności są czynniki środowiskowo-kulturowe, wpływające na rozwój dziecka i czynniki związane z organizacją procesu dydaktyczno- wychowawczego. Drugi rodzaj czynników przyczyniających się do trudności w uczeniu się są czynniki wewnętrzne tj:
a) sprawność funkcji percepcyjno-motorycznych będących podstawą rozwoju sfery poznawczej dziecka,
b) odpowiedni poziom rozwoju ogólnej sprawności umysłowej(mowa, myślenie),
c) emocjonalno-motywacyjne możliwości uczenia się.
Problem wewnętrznych przyczyn trudności jest skomplikowany i stanowi podmiot badań min. pedagogice specjalnej(rewalidacyjnej), psychologii klinicznej, logopedii i medycynie.
Ważne są badania dzieci z tzw. Specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania.
Dzieci, które pomimo prawidłowego rozwoju, korzystnych warunków szkolnych nie mogą poprawnie pisać i czytać. W literaturze można więc spotkać różne teorie na ten temat. Marta Bogdanowicz badała zaburzenia procesu czytania i pisania i stwierdziła różne tego przyczyny. Aktualne zaburzenia to: dysleksja, dysortografia, dysgrafia.
Dysleksja to trudności w czytaniu, dysortografia to trudności w opanowaniu umiejętności poprawnego pisania, dysgrafia to trudności w osiągnięciu dobrego poziomu graficznego pisma. Istnieje kilka koncepcji tych zaburzeń:
a) koncepcja genetyczna- te zaburzenia są uwarunkowane genetycznie(W. Morgan nazwał ten przypadek „wrodzoną ślepotą słowną”),
b) koncepcja organiczna- przyczyną tych zaburzeń są uszkodzenia centralnego układu nerwowego w czasie życia płodowego, porodu lub we wczesnym dzieciństwie(H. Spionek)
c) koncepcja opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego- zwolennicy opowiadają się za istnieniem tzw. dysleksji rozwojowej – jako szczególnego typu niedojrzałości mózgowej. Istotą dysleksji wg nich są opóźnienia rozwoju poszczególnych funkcji percepcyjno-motorycznych, uwikłanych w proces pisania i czytania i zakłócenia współpracy tych funkcji(M. Bogdanowicz)
d) koncepcja emocjonalna- zaburzenia te są zjawiskiem wtórnym względem zakłóceń życia emocjonalnego dziecka(zaburzenia sfery uczuciowej spowodowane środowiskiem społecznym i trudnymi sytuacjami)
e) koncepcja hormonalna- przyczyną dysleksji jest nadprodukcja hormonów np. testosteronu. Powoduje ona niedokształcenie struktury okolic kory mózgowej.
f) koncepcja lingwistyczna- ,która wiąże dysleksję ze słabym rozwojem zdolności i sprawności językowych. Aktualnie twierdzi się, że dysleksja, dysortografia i dysgrafia nie powstają w wyniku działania czynników jednorodnych. M. Bogdanowicz prezentuje stanowisko polietiologiczne, zgodnie z którym zaburzenia te „mogą być skutkiem oddziaływania różnego rodzaju czynników patogennych”.
Trudności w nauce badali:
-Halina Spionek uważa, że przyczynami trudności w czytaniu i pisaniu są zaburzenia psychoruchowe rozwoju dziecka. Dysleksja i dysgrafia to takie trudności w czytaniu i pisaniu, które są spowodowane deficytami w rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych, obliczanymi wiekiem dziecka, relacjami jego poziomu umysłowego. Rozwój psychoruchowy dziecka przebiega z różną szybkością i różnym stopniem zgodności poszczególnych funkcji. H. Spionek mówiła o tempie, rytmie i dynamice rozwoju psychoruchowego.
Tempo rozwojowe to szybkość z jaką dokonują się ilościowo-jakościowe zmiany w sferze psychomotorycznej dziecka w odniesieniu do wieku życia.
Rytm rozwojowy to stopień zgodności, w jakim rozwijają się funkcje psychomotoryczne np.:
jeśli są równomierne to rozwój harmonijny, jeśli nierównomierne to dysharmonia rozwojowa. Dynamika odnosi się do rodzaju tempa, w jakim przebiega rozwój. Poziom rozwoju psychoruchowego dziecka, określa się w/g norm:
a) normy statystyczne-średnia przeciętna,
b) społeczno kliniczne- brak obserwowalnych lub odczuwalnych objawów( symptomów) zaburzeń w zachowaniu,
c) teoretyczne- idealny wzorzec osobowości, będący celem zabiegów dydaktyczno –wychowawczych(M.Bogdanowicz)
Poziom rozwoju ogólnej sprawności umysłowej i funkcji psychomotorycznych określa się przez badanie psychologiczne(testy wystandaryzowane).
WR=WŻ -przeciętne tempo rozwoju-prawidłowe
WR>WŻ -tempo przyspieszone
WR<WŻ –tempo opóźnione
W badaniach selekcyjnych dzieci z trudnościami w nauce stosuje się wprowadzony przez H. Spionek tzw. wskaźnik fragmentarycznego deficytu rozwojowego (WFDR).
Oblicza się go:
WFDR =wiek opóźnienia( z badań) w latach dzieląc przez wiek życia.

Uczeń trudny- jak skłonić go do nauki
1.Uczyć uczniów o funkcjonowaniu ich psychiki i o roli aktywności w kreowaniu i ukierunkowywaniu myśli wpływających na motywację i naukę.
2.Pomoc uczniom cenić samych siebie, a także cenić proces uczenia się i zadania związane z nauką.
3.Stworzyć uczniom możliwości demonstrowania naturalnych tendencji do nauki i własnego rozwoju oraz odpowiedzialności za własne uczenie się.
4.Zachęcać do podejmowania ryzyka w procesie uczenia się po to, aby odsunąć negatywne konsekwencje szkolnych doświadczeń, takie jak nuda, strach przed niepowodzeniem i wycofywanie się.
5.Stworzyć pozytywny klimat osobistego i społecznego wsparcia, w którym wszyscy uczniowie są szczerze doceniani i szanowani jako jednostki ludzkie.

Literatura:
I.Czajkowska. K. Herda „Zajęcia korekcyjno- kompensacyjne w szkole”
B.L.McCombs, J.E. Pope „Uczeń trudny jak skłonić go do nauki”
B.Sawa „Jeżeli dziecko żle czyta i pisze”
J.Majchrzak „Wprowadzenie dziecka w świat pisma”
B.Zakrzewska „Trudności w czytaniu i pisaniu”