Program terapii pedagogicznej dla dzieci 5-6 letnich z trudnościami w zakresie sprawności językowej

Program terapii pedagogicznej dla dzieci 5-6 letnich z trudnościami w zakresie sprawności językowej
„Terapia poprzez zabawę”,
z elementami terapii logopedycznej.

I. Wstęp

Pojęcie terapii jest wieloznaczne. Określamy tak sposób pracy z dziećmi mający na celu rozładowanie wewnętrznych konfliktów, frustracji i napięć o charakterze emocjonalnym.
Terapia pedagogiczna jako system działań wychowawczych skierowana jest na udzielenie pomocy dziecku. Tak więc rozumienie dziecka, jego zachowań, pozwala na dobór określonej strategii pracy terapeutycznej.
Dysharmonie i zaburzenia rozwoju mają wyraźne tendencje do pogłębiania się w wypadkach, gdy nie podejmuje się działań terapeutycznych w zaburzonych zakresach. Dlatego też ważne jest wczesne wykrycie wszelkich odchyleń rozwojowych oraz zapewnienie odpowiedniej pomocy zmierzającej do wyrównania i korygowania tych zaburzeń, gdyż brak tych oddziaływań może stać się czynnikiem hamującym normalną aktywność dziecka lub prowadzić do nieprawidłowych i niepożądanych zachowań.
Obserwacja ma pomóc nauczycielowi i rodzicom w lepszej organizacji procesu wychowania, wzmacniania i pomocy w trudnościach jakie ma dziecko. Indywidualne i podmiotowe traktowanie wychowanków daje wiele możliwości harmonijnego rozwoju dzieci.Zajęcia terapeutyczne w przedszkolu obejmują usprawnianie funkcji słuchowych, wzrokowych, ruchowych i ich właściwej koordynacji.
Terapia logopedyczna obejmuje oddziaływania korekcyjne w zakresie zaburzonych czynności mowy.

Terapia oparta jest na następujących zasadach:
- integracja,
- adekwatność,
- tempo dostosowane do dziecka,
- zasada „drobnych kroków”,
- systematyczność i intensywność działań,
- doprowadzenie rozpoczętej pracy do końca,
- wdrażanie do samokontroli,
- akceptacja, pogoda ducha,
- właściwe wzmacnianie, nagroda,
- eliminowanie frustracji (ocena za wkład pracy, nie za efekt),
- przestrzeganie jednolitego systemu oddziaływań w przedszkolu, w domu i podczas zajęć terapeutycznych.

Podstawową formą aktywności małego dziecka jest zabawa. Specyficzną rolę w prowadzeniu terapii pedagogicznej spełnia nawiązywanie do aktywności zabawowo- twórczej dzieci. Umiejętne kierowanie zabawami twórczymi pozwala dziecku na rozładowanie napięć emocjonalnych, znalezienie swojego miejsca w grupie, rozbudzenie zainteresowań i poznanie własnych możliwości. Stąd zabawa, szczególnie spontaniczna, ma walory terapeutyczne. Prowadzi ona do zaspokajania potrzeb i oczekiwań dzieci. Dlatego też uważana jest za jedną z podstawowych technik pracy terapeutycznej z dzieckiem w wieku przedszkolnym.
Ważnym elementem pracy terapeutycznej w przedszkolu jest także rozmowa indywidualna z dzieckiem. Nauczycielka spostrzegając bierność, apatię czy wewnętrzne zamknięcie się dziecka, próbuje w warunkach wzajemnego zaufania poznać przyczyny takiego zachowania się dziecka. To zaś pozwoli jej na zorganizowanie zabawy, w której dziecko odczułoby radość tworzenia czegoś nowego, a przede wszystkim zbliżyłoby go do grupy rówieśniczej.Ważnym sposobem pracy terapeutycznej jest organizowanie zabaw lub inscenizacji na podstawie tekstu literackiego oraz aktywność plastyczna.
Zastosowanie zabawy zarówno w pracy dydaktycznej, jak i wychowawczej powoduje, że dziecko jest mniej skrępowane, staje się bardziej otwarte, ufne, chętnie uczestniczy w działaniach edukacyjnych,z łatwością i chęcią przyswaja przekazywaną mu wiedzę i umiejętności.Powinnością nauczyciela jest natomiast stymulowanie, wspieranie i inicjowanie rozwoju potrzeb i oczekiwań dzieci związanych z poznawaniem świata, potrzebą aktywności oraz próbą urzeczywistnienia tych oczekiwań w aktywności zabawowej dzieci.Podczas wykonywania wszystkich proponowanych ćwiczeń należy pamiętać o tym by:

- stopień trudności zadania dostosowany był do aktualnych możliwości dziecka,
- zakres podpowiedzi był dostosowany do aktualnych możliwości dziecka i zmniejszany w miarę jego rozwoju,
- w czasie jednego zajęcia wykonywać kilka ćwiczeń z różnych kategorii (np. doskonalenie percepcji wzrokowej i ćwiczenie grafomotoryki), które będą przeplatane ćwiczeniami relaksacyjnymi,
- powtarzać ćwiczenia tak długo, aż dziecko będzie potrafiło wykonać je prawidłowo i samodzielnie,
- stosować system nagród rzeczowych i społecznych (pochwały)

II. Cel i zadania

Nadrzędnym celem terapii jest wspomaganie rozwoju dziecka. Rozumiemy przez to usprawnianie funkcji psychomotorycznych, wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach, rozwijanie samodzielności, budowanie wiary we własne siły oraz korygowanie odchyleń od normy.

Zadania:
- stymulowanie rozwoju intelektualnego dziecka,
- integracja dziecka z grupą rówieśniczą,
- rozwijanie wyobraźni, myślenia, aktywności twórczej,
- kształtowanie umiejętności samodzielnego działania dziecka,
- budzenie wrażliwości estetycznej,
- rozwijanie umiejętności komunikowania się,
- kształtowanie umiejętności wyrażania przez dziecko własnych uczuć, przeżyć, spostrzeżeń.
- wyrobienie właściwych nawyków mownych jak: oddech, zamykanie ust, przełykanie śliny,
- usprawnienie motoryki narządów artykulacyjnych oraz ich właściwa koordynacja,
- tworzenie sytuacji sprzyjających spontanicznemu wypowiadaniu się,
- zachęcanie dziecka do udziału w rozmowie kierowanej, tematycznej,
- wzbogacanie słownictwa,
- stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy,
- utrwalanie prawidłowej wymowy głosek,
- skupianie uwagi i współpraca z osobą ćwiczącą.

III. Metody:

Podczas pracy z dzieckiem nauczycielki zastosują metody wspierające i stymulujące naturalny rozwój dziecka oraz angażujące wiele zmysłów: słuch, wzrok, dotyk. Będą to m.in. metody:

- ćwiczeń,
- zadań stawianych do wykonania,
- słowne, np.: zagadki, objaśnienia, rozmowa, opowiadanie,
- oglądowe, np.: pokaz, obserwacja,
- metody aktywizujące:
• elementy metody P. Dennisona – kinezjologia edukacyjna,
• elementy naturalnej metody nauki czytania I. Majchrzak,
• elementy metody Dobrego Startu M. Bogdanowicz,
• elementy Ruchu Rozwijającego W. Sherborne,
• elementy pedagogiki zabawy.
- metody logopedyczne.

IV. Działania edukacyjne

1. Percepcja wzrokowa.

Cele:
- przygotowanie do nauki czytania,
- wyrabianie spostrzegawczości,
- kształtowanie analizy i syntezy wzrokowej,
- doskonalenie pamięci bezpośredniej i odroczonej, mechanicznej i logicznej,
- rozwijanie słownictwa biernego i czynnego.

Ćwiczenia i zabawy:
- segregowanie figur geometrycznych wg dowolnej cechy: kolor, kształt, wielkość
- wyszukiwanie spośród wielu takiego samego obrazka,
- składanie obrazka z części wg wzoru,
- układanie prostych szlaczków geometrycznych wg wzoru,
- układanie patyczków wg wzoru,
- rozpoznawanie treści obrazków ukazywanych w krótkich ekspozycjach,
- „Co zmieniło miejsce?”- odtwarzanie z pamięci uprzednio zaobserwowanych przedmiotów,
- „Nawlekamy korale”- odtwarzanie prostych rytmów: koło, kwadrat, trójkąt,
- układanki geometryczne płaskie wg wzoru,
- odgadywanie kształtu przedmiotów rozpoznawanych uprzednio dotykiem,
- „Pocięte prostokąty”- składanie z części wg wzoru,
- dobieranie par jednakowych obrazków,
- tworzenie prostych figur z plasteliny (konturowych),
- zakreskowywanie prostych figur geometrycznych wg wzoru,
- „Rozbite naczynia”- układanie całości z pociętych części bez wzoru,
- odtwarzanie graficzne schematów znaczeniowych utworzonych z figur,
- odtwarzanie układów przestrzennych wg wzoru z klocków,
- uzupełnianie braków w szlaczkach geometrycznych wg wzoru,
- układanie szlaczków z figur geometrycznych wg wzoru,
- odtwarzanie z pamięci uprzednio zaobserwowanych figur geometrycznych i stosunków między nimi- poprzez graficzne odtwarzanie układu figur- poprzez ułożenie figur w oparciu o obraz zachowany w pamięci wzrokowej,
- odwzorowywanie prostych szlaczków z elementami literowymi,
- kalkowanie szlaczków,
- rysowanie szlaczków wg wzoru,
- lepienie szlaczka z plasteliny,
- składanie obrazków wg wzoru (rodzaj i ilość części uzależniona od poziomu rozwoju dziecka),
- rysowanie prostych schematów znaczeniowych na siatce punktowej wg wzoru (linie poziome i pionowe),
- wyszukiwanie ze zbioru różnych figur dwóch takich samych,
- rozpoznawanie liter dotykiem, wodząc palcem po wypukłych literach alfabetu ruchomego,
- kopiowanie liter przez kalkę techniczną,
- rysowanie liter palcem na tackach z piaskiem, palcem umoczonym w farbie, grubym pędzlem na dużej kartce,
- „Polowanie na literkę”- wyszukiwanie w tekście określonej litery,
- dobieranie par jednakowych liter,
- dobieranki obrazkowo- literowe utrwalające znajomość liter,
- dobieranie liter wielkich i małych,
- tworzenie wyrazów za pomocą suwaka lub składanki,
- uzupełnianie napisów pod obrazkami

2. Percepcja słuchowa.

Cele:
- przygotowanie do nauki czytania,
- kształtowanie analizy i syntezy słuchowej,
- wyrabianie orientacji w otaczającym świecie,
- wyrabianie prawidłowej reakcji na umówiony sygnał,
- rozumienie mowy- bogacenie słownika biernego, reakcja na polecenia,
- nauka fonacji głosek, sylab, wyrazów.

Ćwiczenia i zabawy:
- „Jadą samochody”- zabawa naśladowcza,
- odgadywanie źródła dźwięku (dźwięki wydawane za zasłoną na bębenku, dzwonkach),
- „Kukułeczka”- rozpoznawanie po głosie kolegi,
- ćwiczenia słuchowe przy pianinie- rozpoznawanie dźwięków wysokich i niskich,
- „Wróbelki i wrony”- zabawa rytmiczna- naśladowanie ruchem dźwięków niskich i wysokich: wróbelki zbierają ziarenka- dźwięki wysokie, wrony zbierają ziarenka- dźwięki niskie,
- ćwiczenia pamięci słuchowej- powtarzanie zdania złożonego wypowiedzianego przez nauczyciela,
- rozpoznawanie źródła dźwięku np. szelest kartki,
- odtwarzanie prostych rytmów 2-4-elementowych przy pomocy klocków,
- śpiewanie wierszyków sylabami,
- odgadnij jaki instrument gra,
- wyklaskujemy imiona- dzielenie słów na sylaby,
- „Naśladuj Jasia”- wypowiadanie i jednoczesne wykonywanie czynności: ska-kać, ma-chać, ma-sze-ro-wać, itp.
- wykonywanie czynności ruchowych na sygnał dźwiękowy,
- układanie prostych i złożonych zdań na podstawie obrazka,
- zabawy z użyciem wyliczanek sylabowych, np. Pani Zo- Zo- Zo- Pani sia- sia- sia-...
- układanie zdań z podanymi wyrazami,
- odtwarzanie prostych rytmów przy użyciu znaków graficznych,
- rymowanie wyrazów dwusylabowych, np. mama- rama, rosa- nosa,
- wyodrębnianie wyrazów w zdaniu przy użyciu klocków lub pasków papieru,
- wyodrębnianie pierwszej sylaby w wyrazie w oparciu o przedmioty znajdujące się w sali i w oparciu o obrazek,
- rymowane zgadywanki na temat zwierząt, np. Koń wielki jak... (słoń), Kot wskoczył na... (płot),
- „Bajka o Sylabince”- synteza sylabowa,
- porównywanie długości słów,
- słuchanie dźwięków- wyodrębnianie głosek w nagłosie,
- śledzenie dźwięków- „Jeżeli usłyszysz głoskę np. „o” klaśnij w ręce”,
- układanie zdań, liczenie wyrazów w zdaniu,
- porównywanie które zdanie dłuższe,
- liczenie sylab,
- porównywanie liczby sylab,
- „Wagoniki sylabowe”- tworzenie wyrazów na kończącą się sylabę wyrazu poprzedniego,
- wybieranie obrazków, których nazwy zaczynają się od podanej głoski,
- dobieranie par obrazków, których nazwy zaczynają się taką samą głoską,
- wybieranie obrazków, których nazwy kończą się określoną głoską,
- analiza i synteza słuchowa wyrazów- dzielenie na głoski,
- różnicowanie spółgłosek i samogłosek,
- układanie wyrazów z żądanymi głoskami,
- tworzenie wyrazów przez dodania lub odjęcie głoski, np. As- las, Alinka- linka, itp.
3. Sprawność manualna

Cele:
- wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała,
- doskonalenie sprawności i siły mięśni i stawów,
- doskonalenie koordynacji pracy poszczególnych grup mięśniowych,
- doskonalenie koordynacji wzrokowo- ruchowej,
- kształtowanie orientacji przestrzennej z punktu widzenia własnej osoby i stałości położenia przedmiotów w przestrzeni,
- wyrabianie nawyku prawidłowego trzymania przedmiotów w dłoni (np. ołówka, łyżki),
- przygotowanie do nauki pisania,
- doskonalenie sprawności manualnej.

Ćwiczenia i zabawy:
- ćwiczenia rozmachowe:
• kreślenie w powietrzu dużych, płynnych, swobodnych ruchów w kształcie fal, kół, ósemek, itp.
• kreślenie kredą na tablicy, pędzlem, węglem na dużych arkuszach, palcem lub patykiem na tackach z materiałem sypkim, itp.
• pogrubianie konturów, czyli obwodzenie po śladzie linii pojedynczych szerokim pędzlem, mazakiem, kredą,
• zamalowywanie dowolnej przestrzeni dużych płaszczyzn farbami, kredą, węglem, tworzenie kolorowych krat, układów pasów,
• zamalowywanie określonej przestrzeni ww. sposobami,
• zgadywanie kreślonych ręką dziecka w powietrzu różnych kształtów,
- nawlekanie koralików,
- układanie dowolne z użyciem układanki koralikowej,
- obrysowywanie figur geometrycznych,
- sytuowanie przedmiotu względem innego, np. połóż klocek na stole, pod krzesłem, itp.
- układanka „Kółko i kreski” wg wzoru,
- ćwiczenia równoważne- chodzenie po ławeczce,
- zamalowywanie figur geometrycznych,
- „Deszczyk pada”- stukanie czubkami palców,
- lepienie z plasteliny,
- orientacja w schemacie ciała,
- orientacja w kierunkach,
- pogrubienie linii narysowanych przedmiotów,
- łączenie punktów narysowanych przez nauczyciela,
- obrysowywanie przedmiotów i figur geometrycznych,
- rysowanie linii w labiryncie,
- sytuowanie przedmiotów względem dziecka,
- rysowanie kół kierunkowych jedną ręką,
- rysowanie dwiema rękami jednocześnie,
- sytuowanie kół względem kresek pionowych i poziomych,
- wycinanie figur po linii,
- kopiowanie rysunków- przerysowywanie przez kalkę techniczną,
- kalkowanie prostych schematów znaczeniowych,
- „Zabawa łyżwiarzy”- rysowanie oburącz na dużych płaszczyznach,
- „Sadzenie ziemniaków”- sytuowanie przedmiotów na wyznaczonych punktach,
- zabawy piłeczką pingpongową,
- rysowanie kółeczek i kresek w liniaturze,
- łączenie punktów tworzących figury geometryczne,
- układanka patyczkowa wg wzoru,
- malowanie pęczkiem waty,
- malowanie suchym palcem,
- zabawa w „Bierki”,
- ugniatanie kul i celowanie,
- ćwiczenia ruchowe i ruchowo- słuchowe z metody „Dobrego startu”,
- uzupełnianka obrazkowa,
- rysowanie po śladzie- połącz kropki,
- ugniatanie palcami kuleczek z papieru i plasteliny różnej wielkości i pokrywanie nimi powierzchni papieru,
- zabawy manipulacyjno-konstrukcyjne,
- rysowanie po śladach jednocześnie obiema rękami.

4. Ćwiczenia relaksacyjne

- strzepywanie dłoni,
- naśladowanie gry na instrumencie,
- nawijanie wełny na motek,
- kołowrotek,
- machanie „skrzydłami”,
- naśladowanie drzew na wietrze,
- łamiący się pajacyk,
- „marzenia” przy muzyce relaksacyjnej.

5. Ćwiczenia logopedyczne
- ćwiczenia oddechowe (wyrabianie oddechu dla mowy, wydłużanie fazy wydechowej,
ćwiczenia emisyjne, ćwiczenia ekonomicznego zużywania powietrza i umiejętności
synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi) :
• wdech przez nos, wydech ustami,
• unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu,
• wykonywanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (powoli, szybko) na wydechu,
• wykonanie wdechu wymawiając „s” z jednakową głośnością,
• wykonanie wdechu wymawiając „s” raz ciszej, raz głośniej,
• wykonanie wdechu dmuchając na skrawek papieru (odchylenie papieru musi być cały czas jednakowe),
• wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę,
• zdmuchiwanie płomyka świecy przy zwiększanej stopniowo odległości,
• dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki,
• nadmuchiwanie balonów,
• gra na organkach, trąbce, gwizdku.

- ćwiczenia narządów artykulacyjnych (usprawnianie właściwego funkcjonowania
narządów mowy, wywoływanie głosek w izolacji, utrwalanie ich poprawnej realizacji
w sylabach, wyrazach, zdaniach z nasileniem głoski ćwiczonej),

- ćwiczenia emisyjno – głosowe (wyrabianie właściwej tonacji, kierowanie głosu na
maskę, ćwiczenia umiejętności modulowania siły głosu i prawidłowego brzmienia
głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach, naśladowanie głosów) :
• próby wymowy poszczególnych bądź niektórych samogłosek na różnej tonacji,
• ćwiczenia na wyrazach dźwiękonaśladowczych ( muuu..., chał chał..., pi pi..., itp.),
• stajemy swobodnie w niewielkim rozkroku, ręce luźno zwisają wzdłuż ciała, głowa lekko pochylona do przodu. Unosząc powoli głowę, bierzemy głęboki wdech a wypuszczamy gwałtownie parskając jak koń (powtarzamy kilka razy),
• wyobraźcie sobie, że jesteśmy w lesie i chcemy przywołać koleżankę i kolegę, których nie widzimy
- ćwiczenia właściwe z zakresu korekcji wad wymowy :
• wywołanie głoski w izolacji,
• utrwalanie głoski korygowanej w sylabach otwartych i zamkniętych,
• utrwalanie głoski korygowanej w strukturze logotomowej,
• utrwalanie głoski korygowanej w wyrazach w nagłosie, śródgłosie i wygłosie,
• utrwalanie głoski korygowanej w zdaniach,
• automatyzacja poprawnej wymowy w mowie spontanicznej, opowiadanie ilustracji, historyjek obrazkowych, rozmowy kierowane,
• ćwiczenia utrwalające z wykorzystaniem komputera.

V. Zamierzone efekty i osiągnięcia

Dziecko:
- nauczy się samoakceptacji i akceptacji innych,
- zaspokaja potrzeby akceptacji, aktywności, przeżywania satysfakcji,
- nauczy się współpracy w grupie,
- pozna swoje możliwości i zainteresowania,
- wyrobi nawyk słuchania i dostosowywania się do poleceń wydawanych przez prowadzącego zajęcia,
- lepiej radzi sobie z emocjami,
- zdobędzie nowe doświadczenia,
- swobodniej wyraża swoje uczucia,
- nauczy się korzystać z pobudzonej wyobraźni i fantazji,
- sprawnie działa w zakresie małej i dużej motoryki,
- poprawi werbalizację,
- nabędzie umiejętność łatwiejszego komunikowania się ze środowiskiem.
W konsekwencji może uczyć się efektywniej i więcej osiągnąć.

LITERATURA:

1. Bogdanowicz M., O dysleksji, Lublin 1994.
2. Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1991.
3. Bogdanowicz M. Metoda Dobrego Startu, WSiP, Warszawa 1999.
4. Brańska E., Refleksje na temat przedszkolnych programów, Wychowanie w Przedszkolu 7/2005.
5. Demelowa G., Minimum logopedyczne dla nauczycieli przedszkola, WSiP, Warszawa 1979.
6. Franczyk A., Krajewska K., Skarbiec nauczyciela terapeuty, 2005.
7. Jabłońska M., Jezierska-Wiejak E., Refleksje na temat terapii pedagogicznej, Wychowanie w Przedszkolu 1982/11-12.
8. Jastrząb J., Gry i zabawy w terapii pedagogicznej.
9. Kaja B., Problemy diagnozy i terapii zaburzeń rozwoju u dzieci w wieku przedszkolnym, Bydgoszcz 1987.
10. Kielar-Turska M., Muchacka B. (red.), Stymulująca i terapeutyczna funkcja zabawy, Oficyna Wydawniczo- Poligraficzna „Agat-Print”, Kraków 1999.
11. Stadnicka J., Terapia dzieci Muzyką, Ruchem, Mową, WSiP, Warszawa 1998.
12. Trześniowski R., Gry i zabawy ruchowe, Warszawa 1972.
13. Wierzbowska-Lebiediew B., Propozycje ćwiczeń usprawniających dla dzieci młodszych, Suwałki 2004.
14. Więckowski R., Terapeutyczna funkcja zabawy, Wychowanie w przedszkolu 1996/8.
15. Wlaźnik K., Wychowanie fizyczne w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1988.