Młodzież a problem palenia papierosów

Wstęp
Celem badania wykonanego w I kwartale 2014 r. było określenie skali problemu palenia papierosów wśród olsztyńskiej młodzieży i ustalenie przyczyn sięgania po papierosa.
Badanie ankietowe przeprowadzono na grupie (N= 215 )uczniów Zespołu Szkół Ekonomicznych w Olsztynie.
Przedział wiekowy ankietowanych: od 17 do 19 roku życia.
Narzędziem badawczym była anonimowa ankieta, zawierająca pytania zamknięte i otwarte oraz metrykę respondenta określającą jego wiek i płeć.
Słabym punktem badania jest wykonanie go na jednej grupie (jedna szkoła), jednak uzyskane w ten sposób dane wystarczają na sformułowanie wniosków potrzebnych do działalności profilaktycznej i edukacyjnej szkoły.
Z uwagi na zawężony dobór próby, uzyskane wyniki porównano z badaniami wykonanymi z przez CBOS w 2013 r., opublikowanymi w raporcie Młodzież 2013. Pod względem zakresu i problematyki uznano, że jest to najbardziej zbieżne i aktualne badanie wykonane przez profesjonalną pracownię.
Uzyskane w badaniu wyniki często odbiegają od sytuacji ogólnopolskiej. Należy więc je traktować jako szczegółowy obraz określonego fragmentu populacji, który z natury rzeczy może dawać inne wyniki niż wypadkowa grupy bardziej liczebnej a przez to zróżnicowanej, jak ma to miejsce w badaniu wykonanym przez CBOS.
Skala problemu

Do zbadania skali problemu posłużyły odpowiedzi na dwa punkty ankiety:
1. Wpisz wiek w którym zapaliłeś/aś pierwszego papierosa
2. Jak często palisz papierosy (wypełnić jeśli dotyczy)

Podany w ankietach rok życia w którym respondenci wypalili pierwszego w życiu papierosa zagregowano dla przejrzystości w przedziały odpowiadające wiekowi szkolnemu. I tak odpowiednio:
wiek przedszkolny – 3-6 lat;
wiek szkoły podstawowej – 7-12 lat
wiek gimnazjum – 13-16
wiek szkoły średniej – 17-19 lat.

Z uzyskanych danych wynika, że najwięcej dziewcząt sięga po pierwszego papierosa w szkole podstawowej (70 osób) i gimnazjum (53 osoby). W wieku przedszkolnym dotyczyło to 3 dziewcząt, a w liceum – 5.
U chłopców inicjacja tytoniowa rozkłada się porównywalnie na okres szkoły podstawowej i gimnazjum (odpowiednio 10 i 13 osób). Wśród respondentów jedna odpowiedź wskazywała na sięgnięcie po papierosa już w wieku 5 lat i jedna w liceum. Forma ankiety nie pozwala jednak stwierdzić w jakich okolicznościach i czy przy wiedzy opiekunów.

Udział procentowy osób palących i niepalących w badanej grupie

Badając podstawowy parametr wyznaczający skalę problemu), stwierdzono, że w grupie ankietowanych ponad połowa przyznaje się do palenia papierosów (57,96%). Ich przewaga nad grupą niepalących wynosi prawie 16 pp. Wskazuje to wyraźnie na istnienie niepokojącego problemu jakim jest „palenie w szkole”. Jeżeli do tego dodamy grupę palaczy biernych, pochodzących z badanej grupy wiekowej można będzie mówić o ekspansji palącej większości na niepalącą mniejszość.

Mimo, że w badaniach ogólnopolskich wykonanych przez CBOS wynika, że liczba palaczy wśród młodzieży spada od 2003 r., a w roku 2013 ponad połowa badanych uczniów nie paliła papierosów, to jednak uzyskane w Olsztynie dane rysują obraz poważnego problemu związanego z przewagą osób palących nad niepalącymi.

Udział procentowy palących kobiet w ogólnej liczbie ankietowanych dziewcząt

Z badania ilościowego ujawniającego palenie papierosów w podziale na płeć wynika, że w grupie młodzieży „oswojonej” z papierosami wyraźnie dominują dziewczęta. W grupie dziwcząt aż 67% pal,i a wśród chłopców 42%. Przewaga palących dziewcząt w swojej grupie płciowej jest aż o 25 pp. większa niż ma to miejsce analogicznie wśród chłopców.

Udział procentowy palących mężczyzn w ogólnej liczbie ankietowanych chłopców

Spośród badanych chłopców 58% deklarowało, ze nie pali papierosów, natomiast 42% to osoby palące.

Dla porównania w badaniu CBOS niepalenie deklarowało 63% dziewcząt (57% w 2010 roku) i znacznie mniej chłopców – 51% (w 2010 roku 62%). Wyniki ostatniego pomiaru pokazały wzrost odsetka niepalących wśród dziewcząt, a spadek wśród chłopców.

Różnicę w wynikach badań należy tłumaczyć skalą badania (badanie własne N=215, CBOS N=1360) oraz pełnym przekrojem grupy dobranej przez profesjonalny ośrodek. Badania szpitala stanowią szczegółowy obraz wycinka badanej grupy respondentów.

Częstotliwość palenia papierosów

Pełniejszy obraz skali problemu uzyskujemy przez analizę częstotliwości palenia papierosów w badanej grupie. Wśród palaczy najwięcej osób pali kilka papierosów dziennie (45 osób). Na drugim biegunie znajdują się osoby, deklarujące sporadyczne palenie (40 osób), przy specjalnej okazji no. dyskoteka, impreza itp.(32 osoby), pozostali badani (7 osób) palą po kilka papierosów w tygodniu. Trzy pozostałe grupy nie określają siebie mianem palaczy, jednak ich kontakt z papierosami, mimo że nieregularny, i tak jest częsty jak na tę grupę wiekową.

Czynniki zachęcające do palenia

Identyfikację czynników motywujących młodzież do palenia oparto na pytaniach zamkniętych wielokrotnego wyboru z możliwością dopisania innego czynnika nieprzewidzianego przez badającego.
Odpowiadając na pytanie Czyje zachowanie najbardziej wpłynęło na Ciebie, że zacząłeś/ęłaś palić, ankietowani mogli wskazać następujące grupy: kolegów z podwórka, rodziców, znanych aktorów, muzyków (celebrytów), dziewczynę lub chłopaka, z którym/ą się spotykają lub spotykali, kolegów/koleżanek ze szkoły, którzy dominują w grupie.

Środowiska mające wpływ na decyzję o paleniu

Z badania wynika, że grupą najbardziej uległą na wpływy otoczenia są dziewczęta. Do sięgnięcia po papierosa nakłonili/ły je ich koleżanki i koledzy z podwórka (39 dziewcząt i 10 chłopców). Wynika z tego że nie kontakt w szkole, ale czas spędzony po lekcjach stanowi okoliczności i okazję do inicjacji nikotynowej w młodym wieku. Inne środowiska mające wpływ na decyzję o paleniu: koledzy/koleżanki ze szkoły którzy dominują w grupie (12 dziewcząt), rodzice (9 dziewcząt, 1 chłopiec), dziewczyna lub chłopak z którym/ą się spotykasz lub spotykałeś/Aś (11 dziewcząt, 4 chłopców).
Najmniejszy wpływ, na decyzję o paleniu miało naśladowanie stylu życia celebrytów. Można to uzasadnić tym, że od wielu lat w mediach propagowana jest moda na niepalenie, a pokazywanie się z papierosem przez gwiazdy jest nieeleganckie. Można to odwrócić i stwierdzić że pozytywny przykład gwiazdy może być motywatorem lub elementem wzmacniającym decyzję o niesięganiu po pierwszego papierosa lub wręcz rzucenia palenia przez osoby z rozwijającym się nałogiem. Na część zamkniętą pytania odpowiedziało 88 osób.

Oprócz wyboru spośród katalogu odpowiedzi, respondenci wskazywali również inne przyczyny sięgnięcia po papierosy. Wśród najczęściej wymienionych znalazły się:
1. chęć poznania nowych rzeczy,
2. ciekawość,
3. sama zdecydowałam.

Palenie jako metoda na.....

W dalszym ciągu pokutuje postrzeganie palenia jako metody na odstresowanie (92 dziewcząt i 20 chłopców). Najwięcej wskazań tego aspektu zaobserwowano zarówno w grupie palących dziewcząt i chłopców. Kolejną najczęściej podawaną cechą palenia była możliwość zaimponowania w towarzystwie (19 dziewcząt i 2 chłopców). Oznacza to, że stres i chęć akceptacji przez rówieśników stanowi siłę sprawczą rozwoju nałogu. Na odchudzanie i integrację z rówieśnikami wskazało 8 dziewcząt i 1 chłopiec. Na część zamkniętą pytania odpowiedziało 151 osób.

Na koniec najbardziej wstrząsający wynik przeprowadzonego sondażu: jedynie 20 osób z grupy 215 osób jednoznacznie negatywnie oceniło palenie stwierdzając, że wiąże się ono rakiem, śmiercią, zniszczeniem zdrowia...

Wnioski
Z analizy uzyskanych danych statystycznych można sformułować następujące wnioski:
1. Niemal 60% badanej młodzieży przyznaje się do regularnego lub sporadycznego palenia papierosów.
2. Wśród dziewcząt prawie 70%, a wśród chłopców 42% deklaruje palenie papierosów
3. Dziewczęta najczęściej zaczynają palić w szkole podstawowej, a chłopcy w gimnazjum.
4. Najwięcej osób sięgnęło po papierosa za namową kolegi lub koleżanki z podwórka.
5. Palenie papierosów postrzegane jest przez młodzież jako metoda na uspokojenie i akceptację rówieśników.
6. Zaledwie co dziesiąta osoba z badanej grupy jednoznacznie kojarzy palenie z przyczyną nowotworów.