Czynniki ryzyka sprzyjające fascynacji grami komputerowymi wśród dzieci

Czynniki ryzyka (jakie czynniki – psychologiczne, społeczne, poznawcze itp. – sprzyjają nadmiernej fascynacji grami komputerowymi; czy młodzież je dostrzega, jak ocenia))

W świetle danych przytaczanych w różnych publikacjach pedagogicznych uprawniony wydaje się wniosek, iż jednym z istotnych czynników ryzyka uzależnienia od gier komputerowych jest płeć: chłopcy uzależniają się zdecydowanie częściej niż dziewczynki. Czynniki statusowe odgrywają w tym zakresie rolę drugorzędną: brak jest wyraźnej zależności między skłonnością do uzależnień od gier komputerowych a wykształceniem rodziców. Trudno za czynnik sprzyjający uzależnieniom od gier uznać okoliczność, iż dzieci rodziców z wyższym wykształceniem niż dzieci z rodziców z wykształceniem średnim i niższym nieco szybciej stykają się z nowoczesnymi technologiami informatycznymi, w tym z Internetem i z grami komputerowymi. Wyniki badań przytaczanych przez Juszczyka wskazują z kolei na korelację między jakością środowiska rodzinnego a podatnością dzieci i młodzieży na określonej treści przekaz zawarty w grach. Zgodnie z tymi danymi przemoc jest szczególnie często percypowana przez młodzież z dysfunkcyjnych i patologicznych, która przemoc i agresję wykorzystuje jako regulatory swoich stosunków z otoczeniem rówieśniczym, odreagowując w ten sposób negatywne zjawiska miejsce w domu rodzinnym, takie jak: alkoholizm jednego lub obojga rodziców, przemoc w domu, ubóstwo, głód, brak perspektyw na poprawę sytuacji rodzinnej, a w tym ekonomicznych warunków funkcjonowania rodziny .
Jak się jednak w literaturze przyjmuje problemu uzależnień od goer komputerowych nie można sprowadzać do jakiegoś jednego czynnika dystynktywnego czy wiodącego, ale na ogół jest to zespół czynników psychologicznych, których aktywizacja zależy od katalizującej siły czynników o charakterze środowiskowym, skłaniających dzieci młodzież do zachowań eskapistycznych, tj. ucieczki od traumatyzujących doświadczeń spotykanych w życiu realnym w „lepszy”, wirtualny świat gier. Uzależnienie od gier należy zresztą postrzegać w szerszym kontekście zjawiska uzależnienia od Internetu, jako szczegółowy wariant tego samego zagadnienia. „Nadużywanie Internetu – piszą autorzy badań w ramach projektu EU NET ADB – to zapewne wynik działania wielu czynników jednocześnie. Z perspektywy psychologii behawioralnej, korzystanie z Internetu można postrzegać jako formę aktywności dostarczającą nieregularnych pozytywnych wzmocnień. Zazwyczaj u podłoża nadużywania Internetu leżą jednak bardziej złożone i kompleksowe problemy. Generalnie, podobnie jak w przypadku innych zachowań uzależnieniowych, ustawiczne przesiadywanie w Internecie może być rodzajem niekonstruktywnej strategii radzenia sobie ze stresem – osoba unika w ten sposób konfrontacji z rzeczywistością, która ją przerasta (np. problemów rodzinnych, wejścia w nowe, wrogie środowisko) — lub samotnością” . Wśród przyczyn uzależnienia od Internetu specjaliści z zakresu profilaktyki i terapii uzależnień wymieniają najczęściej niepowodzenia szkolne, odrzucenie przez grupę rówieśniczą oraz konflikty w rodzinie. Jako czynniki ryzyka wskazują oni również predyspozycje osobowościowe takie jak podatność na depresję, introwersję, neurotyzm, nadmierną wrażliwość, nieśmiałość; współwystępowanie innych nałogów; niska samoocena, przeżywanie niepewności, niskie poczucie sprawstwa negatywne strategie radzenia sobie ze stresem, ale też czynniki społeczne, takie np. jak społeczna izolacja czy poczucie odrzucenia przez grupę lub poczucie niezrozumienia przez otoczenie .
Uwagi powyższe odnieść można również do gier komputerowych w przypadku których mechanizm uzależnienia jest podobny, jak już sygnalizowano, jak w przypadku Internetu, jako że w obu przypadkach mamy do czynienia ze szczególnymi wariantami uzależnienia od cyberprzestrzeni. Skupienie się na świecie wirtualnym należy traktować jako zachowanie eskapistyczne, jako ucieczkę od świata w którym realnie się żyje w świat wirtualny, z założenia lepszy. Czynnikami sprzyjającymi jest zapewne atrakcyjność gier komputerowych, smak „owocu zakazanego” (w przypadku gier przeznaczonych dla dorosłych), brak kontroli ze strony dorosłych. Są to jednak wszystko czynniki drugorzędne. Pierwszorzędne znaczenie mają złożonej natury zaburzenia mechanizmów relacji dzieci i młodzieży z otoczeniem. Gdyby było inaczej wszyscy gracze nieuchronnie by się uzależniali. Tymczasem problem ten dotyczy nadal relatywnie niewielkiego ich odsetka. To zapewne przypadki tych, w których doszło do dynamizującego skojarzenia czynników pierwotnych z powszechną dostępnością do gier komputerowych nie brakiem skutecznej kontroli nad ich percepcją wśród dzieci i młodzieży ze strony dorosłych.

M. Juszczyk, Fascynacja młodzieży..., s.49.
K. Makaruk, Sz. Wójcik, EU NET ADB badanie..., s.36.
K. Makaruk, Sz. Wójcik, EU NET ADB badanie..., s.36.