Rozwijanie zainteresowań czytelniczych dzieci w wieku wczesnoszkolnym

Zainteresowania czytelnicze dzieci mogą rozwijać się dzięki motywacji do czytania. Zarówno rodzice, jak i nauczyciele zobligowani są wdrażać do obcowania z literaturą. Dostarczenie wzorców zachowań stymuluje do sięgania po książkę, czasopismo, czy komiks. Oddziaływanie środowiska rodzinnego i szkolnego ma ogromne znaczenie w tym względzie. Młodszy wiek szkolny jest okresem bardzo ważnym w kształtowaniu zainteresowań czytelniczych, ponieważ dziecko zaczyna czytać samodzielnie. Należy czuwać, aby nie stało się to zbyt trudne dla początkującego czytelnika. Wspólne czytanie i opowiadanie ilustracji, wyjaśnianie niezrozumiałych słów jest dla dziecka w wieku wczesnoszkolnym wsparciem i ułatwieniem. Przy okazji budujemy mocną więź z czytającym, która jest podstawą w budowaniu dobrych relacji z ludźmi, zapewnia rozwój intelektualny i moralny, bogaci język, pamięć i wyobraźnię. Oczywiste jest, że dziecko poszerza swoją wiedzę o świecie oraz horyzonty myślowe.
Pierwsze kontakty dziecka z książką rozpoczynają się na przełomie pierwszego i drugiego roku życia i polegają na wspólnym opisywaniu treści ilustracji. Stają się systematyczne około trzeciego roku życia dziecka. W piątym, szóstym roku życia spada częstotliwość czytania. Spowodowane jest to zmniejszeniem zainteresowania dziecka oraz faktem, że dziecko styka się z książkami w przedszkolu. Powtórne nasilenie czytania następuje zazwyczaj w siódmym roku życia, w miesiącach bezpośrednio poprzedzających pójście do szkoły, i niekiedy połączone jest z poznawaniem liter.
Wdrażanie najmłodszych odbiorców słowa drukowanego do czytelnictwa, przyzwyczajanie dzieci do samodzielnego obcowania z lekturą po opanowaniu sprawnego czytania ze zrozumieniem to zadanie nie tylko szkoły, ale i domu. "Jeżeli dziecko często widzi czytających rodziców , widzi, że czytają oni regularnie i zauważa, że rodzice chętnie czytają, może się to przyczynić do powstawania u dziecka chęci, aby spróbować samemu czytać, może dać impuls do nauki czytania i pozytywny do niego stosunek".
Wiodącą rolę w rozwoju i kształtowaniu zainteresowań czytelniczych spełnia szkoła, a w szczególności nauczyciel, który ma możliwość oddziaływać na dzieci w sposób systematyczny i zorganizowany. Umiejętne wdrażanie do czytelnictwa w klasach 1-3 może pozytywnie zaowocować w późniejszym okresie nauki w szkole. Nauczyciel musi znać swoich wychowanków, ich możliwości, potrzeby, problemy oraz zainteresowania. Powinien tak organizować zajęcia, aby były interesujące i pobudzały dzieci do działalności twórczej. Stosowanie przez nauczyciela metod wspierania edukacyjnego i dobór odpowiednich form jest podstawą do rozwoju zainteresowań.
Wśród form pracy z książką wymienia się tzw. formy audytoryjne, które obejmują opowiadanie i głośne czytanie, oraz formy kontaktu z literaturą poprzez mechaniczne środki przekazu. Opowiadanie i głośne czytanie to formy bardziej lubiane przez dzieci, a wychowawca, który posiadł umiejętność dobrego posługiwania się nimi, dysponuje wielkim Głośne czytanie przez nauczyciela ułatwia dziecku odbiór tekstu, pozwala na głębsze przeżycie treści i refleksje. Ta forma pracy z książką jest szczególnie ważna w klasie pierwszej, kiedy uczniowie mają jeszcze trudności w czytaniu. Natomiast opowiadanie polega na osobistym oddziaływaniu opowiadającego na słuchaczy za pomocą intonacji głosu, wyrazu twarzy, wzroku i gestów.
Innym sposobem bardziej angażującym dzieci jest czytanie utworów pod kierunkiem nauczyciela.
Czytanie pod kierunkiem nauczyciela najczęściej jest stosowane w przypadku, gdy "zamierzeniem nauczyciela jest doskonalenie techniki czytania uczniów, jeśli ma zamiar przeprowadzić czytanie z podziałem na role lub zorganizować inscenizacje przy użyciu tekstu utworu, gdy pragnie przeprowadzić ćwiczenia na podstawie tekstu".
Czytanie samodzielne jest dla dzieci w młodszym wieku szkolnym bardzo trudnym sposobem zapoznania się z treścią lektury ze względu na słaby jeszcze poziom opanowania techniki czytania.
Dlatego ważne jest również, aby pracować równocześnie nad opracowywanie tekstu, sprawdzając zrozumienie przez dzieci treści.
Pełny odbiór tekstu literackiego może zapewnić analiza i interpretacja.
Wyodrębnia się trzy etapy opracowywania lektury(wg M. Petzerowej).
Etap I. Swobodna rozmowa z uczniami na temat przeczytanej lektury z uwzględnieniem ogólnych wrażeń, jakie wywołuje książka oraz określenie cech utworu.
Etap II. Omówienie treści utworu poprzez:
- zweryfikowanie stopnia zrozumienia treści;
- ustalenie faktów, ich kolejności i powiązanie w logiczna całość;
- opowiadanie lub przygotowanie do samodzielnego opowiadania w formie odpowiedzi na pytania nauczyciela, które powinny pomóc wykryć przyczyny i skutki;
- przygotowanie do konstruowania planu przez wspólne wyodrębnienie scen, ilustrowanie ich i następnie układanie do nich podpisów w formie zdań;
- uporządkowanie przez dzieci ilustracji zgodnie z tekstem utworu;
- quizy na temat utworów;
- uplastycznienie treści przez inscenizacje;
- komponowanie, w powiązaniu z tekstem, scen zawierających dalszy ciąg fabuły.
Etap III. Wysunięcie i omówienie zagadnień zawartych w utworze:
- omówienie postaci utworu;
- omówienie zagadnień wychowawczych poruszanych przez autora;
- uchwycenie myśli przewodniej utworu;
- omówienie tła historycznego lub geograficznego;
- ocena wartości książki.
Analizę i interpretację literacką mogą dopełnić twórcze działania uczniów o charakterze literackim (tworzenie własnych wierszy, bajek, opowiadań) o charakterze plastycznym (przedstawianie różnymi technikami postaci, wydarzeń utworu literackiego) oraz o charakterze muzycznym (dobieranie melodii i tworzenie własnej muzyki do poznanych utworów poetyckich).
Wraz z obowiązkiem szkolnym pojawia się przymus czytania i omawiania lektury.
Nauczyciel powinien zastanowić się nad takimi sposobami opracowywania lektury, które rozwijają i kształtują zainteresowania czytelnicze dzieci, a nie sprowadzają się tylko do omówienia kolejnej pozycji przewidzianej programem.
Jedną z form może być spotkanie z autorem lub grafikiem książek dla dzieci. Oczywiście przed takim spotkaniem trzeba dzieci odpowiednio przygotować, zapoznać z książkami pisanymi przez danego autora lub pokazać ilustracje danego grafika, przygotować pytania. Spotkania takie na pewno zostaną w pamięci młodych czytelników i stanowić będą zachętę do czytania.
Nie zawsze jest możliwość zorganizowania spotkania z autorem czy grafikiem, ale można przybliżyć dzieciom osobę autora w sposób zwięzły i interesujący.
Innymi metodami pracy z literaturą powinny być formy aktywizujące wychowanków. Zaliczyć do nich można imprezy o charakterze widowiskowym urządzane przez same dzieci, tj. przedstawienia, korowody i bale postaci literackich, pantomimiczne i słowne odtwarzanie fragmentów z książek połączone z konkursami wiedzy literackiej, a także konkursy wiedzy literackiej czy pięknego czytania.
Dzieci młodszych klas lubią zajęcia twórcze inspirowane lekturą, np. prace plastyczne.
Zainteresowania czytelnicze stymulują również gry i zabawy dydaktyczne.
Jedną z form pracy z lekturą może być gra dramatyczna, która jest rodzajem ruchowej zabawy. W grze dramatycznej wykorzystuje się naturalną skłonność dzieci do naśladowania i zabawy, pobudza aktywność i zaangażowanie emocjonalne.
Najważniejsze jest rozwijanie wyobraźni i otwarcie się ucznia, jego aktywność, ujawnianie przeżyć, wyobrażeń, obserwacji.
Wprowadzenie do klasy pierwszej dzienniczków lektur, w których dziecko uwzględnia książki czytane w klasie i czytane indywidualnie w domu oraz kontrolowanie ich przez nauczyciela i prezentowanie na forum klasy mobilizują dzieci do coraz większych wysiłków.
Ważnym czynnikiem kształtującym zainteresowania czytelnicze uczniów jest zapewnienie im dostępu do książek, czasopism i komiksów. W szkole dzieci mają taką możliwość dzięki bibliotece szkolnej i kącikom czytelniczym. Dzięki bibliotece dziecko może bezpośrednio dotrzeć do półki z książkami i dokonać wyboru odpowiedniej książki lub czasopisma. Oczywiście małe dziecko wymaga w tym zakresie wsparcia osoby dorosłej. Pomoc taką oferuje mu wychowawca lub osoba zajmująca się pracą w bibliotece.
Biblioteka stwarza warunki do utrwalania, pogłębiania oraz rozszerzania wiadomości i umiejętności uczniów zdobywanych na lekcjach i zajęciach pozalekcyjnych, rozwijania ich zainteresowań i uzdolnień.
Zadania biblioteki nie sprowadzają się nie tylko do rozwijania zainteresowań czytelniczych uczniów, ale także do uczestniczenia w uzupełnianiu, poszerzaniu ich wiedzy o świecie.
Biblioteka szkolna według E. Białkowskiej pełni jakby podwójną funkcję: jedną- usługową w stosunku do procesu dydaktyczno-wychowawczego i drugą- właściwą jej jako specyficznej placówce oddziaływania kulturalnego i wychowawczego przy pomocy książki.
Funkcje kształcąco-wychowawcze biblioteki wg A. Zych to:
1. Rozwijanie i rozbudzanie potrzeb czytelniczych i informacyjnych związanych z nauką i zainteresowaniami.
2. Przygotowanie uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy i jej poszerzania.
3. Kształtowanie kultury czytelniczej uczniów, przygotowanie ich do korzystania z innych bibliotek.
4. Wdrażanie uczniów do poszanowania książki.
5. Rozwijaniu samorządności uczniów i gotowości do pracy społecznej.
6. Przybliżanie uczniom ogólnoludzkich ideałów moralnych.
W bibliotece podobnie jak w klasie można stosować różne metody pracy z młodym czytelnikiem. Należą do nich: opowiadanie, głośne czytanie, spotkania z autorami, małe formy teatralne. Zabawa w teatr bywa sposobem na przyciąganie dzieci do biblioteki, jedną z metod przekazywania treści. Wystarczy opowiedzieć dzieciom utwór lub przeczytać go, a potem przydzielić dzieciom role i wspólnymi siłami odtworzyć treść korzystając z wcześniej przygotowanych rekwizytów, dekoracji i przebrań.
Inne formy pracy w bibliotece angażujące dzieci to: wystawy, plakaty, konkursy, gry i zabawy, oglądanie filmów opartych o treść utworu.
Dużą rolę w kształtowaniu zainteresowań czytelniczych odgrywają wg K. Lenartowskiej następujące formy współpracy z czytelnikiem:
1. Opowiadanie- jest to sposób ogólnie stosowany, gdyż stwarza najbardziej bezpośredni kontakt między dziećmi i opowiadającymi;
2. Pogadanka
3. Materiały pomocnicze, audiowizualne, filmy, przeźrocza, rysunki, ilustracje. Nagrania dźwiękowe wykonane na podstawie książek lub odnoszące się do nich;
4. Wolny dostęp do półek- pozwalanie dzieciom na swobodne przeglądanie i wybór książek do przeczytania;
5. Wystawy- stanowią bardzo cenny środek budzenia zainteresowania książkami, zwłaszcza tymi, które poruszają tematy mało znane.
6. Konkursy czytelnicze
7. Spotkania z baśnią;
8. Lekcje biblioteczne.
Ogromne znaczenie w kształtowaniu zainteresowań ma więc szkoła jako instytucja wychowująca, głównie poprzez nauczyciela- wychowawcę, który ma możliwość bezpośredniego kontaktu z dziećmi podczas zajęć. To dzięki niemu, jego kreatywności w uczniach można rozbudzić zainteresowanie czytelnictwem, zachęcić dzieci, aby od najmłodszych lat sięgały po książkę i poprzez czytanie doceniały jej niebagatelną wartość. Nie może on jednak prowadzić działania w tym zakresie sam, lecz musi być wspierany przez środowisko rodzinne, rozumiejące potrzebę rozwijania zainteresowań czytelniczych swoich dzieci już od wczesnego dzieciństwa.

Literatura:
Malmquist E.: Nauka czytania w szkole podstawowej. Warszawa 1987.
Konopnicka I.: Kilka słów o czytelnictwie. „Życie Szkoły” 2007 nr10.
Frycie S., Ziółkowska- Sobecka M.: Kształcenie literackie w okresie wczesnoszkolnym. Warszawa 1998.
Szefler E. Książka literacka dla dziecka w edukacji wczesnoszkolnej. Bydgoszcz 1998.
Burtowy M. Opracowywanie lektury w klasach niższych szkoły podstawowej. „Życie Szkoły” 1991 nr 2.
Petzerowa M. : Lektura uczy, bawi, wychowuje. Warszawa 1973.
Gurycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań. Warszawa 1989.
Super D.E.: Psychologia zainteresowań. Warszawa 1972.
Tyszka Z.: Rodzina. –W: Encyklopedia pedagogiczna. Pod red. W. Pomykało. Warszawa 1997.
Papuzińska J.: Inicjacje literackie. Warszawa 1988.
Papuzińska J.: Formy pracy z książką. –W: Literatura dla dzieci i młodzieży. Pod red. J. Przecławskiej. Warszawa 1978.
Kukla B. Młodzież i szkoła średnia wobec problemu czytelnictwa(lata 1870-1818 i 1995).-W: Młody czytelnik w świecie książki. Pod red. K.Heskiej-Kwaśniewicz i I. Sochy. Katowice 1996.
Hemmerling W.: Zabawy w nauczaniu początkowym. Warszawa 1990.
Kasprzakowa B.: Rola gier dramatycznych w stymulowaniu rozwoju doświadczeń indywidualnych uczniów. „Życie Szkoły” 1991 nr 6.
Goriszowski W., Kowalik P.: Biblioteka szkolna w procesie kształtowania nawyków czytelniczych uczniów klas I-III. „Nauczyciel i Szkoła” 1999 nr 1.
Zych A.: Rola biblioteki. „Życie Szkoły” 2006 nr 2.
Grabowska D. Metody pracy bibliotecznej.-W: Młody czytelnik w świecie książki. Pod red. K.Heskiej-Kwaśniewicz i I. Sochy. Katowice 1996.