Dojrzałość dobrze zaprojektowana - program rozwoju jakości usług opiekuńczych w woj. warmińsko-mazurskim. Rezultaty projektu

Podobnie jak jesień może być najpiękniejszą porą roku, tak i starość może być najlepszym okresem życia, w którym osiąga się życiową mądrość i czuje się prawdziwy smak życia (...).

Wstęp

W końcu 2013 r. liczba ludności Polski wynosiła 38,5 mln, w tym około 5,7 mln stanowiły osoby w wieku 65 lat i więcej. W latach 1989-2013 liczba osób w starszym wieku wzrosła o prawie 1,9 mln., a jej udział w ogólnej populacji wzrósł z 10% w 1989 r. do 14,7% w 2013r. Dla porównania odsetek dzieci i młodzieży zmniejszył się w tym czasie z prawie 30% do niewiele ponad 18%. Przeciętny mieszkaniec Polski postarzał się o prawie 7 lat. Szacuje się, że w roku 2040 co czwarty Polak będzie osobą starszą.
Wynikiem takiej struktury demograficznej jest coraz większa populacja długowiecznych członków społeczności mających wiele umiejętności i doświadczeń, jednocześnie jednak wzrastają wymagania i potrzeby tej grupy społecznej. Nie chodzi tu jedynie o przystosowanie otoczenia do ich obniżonego poziomu sprawności, ale o tkwiącą w nich potrzebę aktywności oraz uczestnictwa w życiu społecznym. Utrzymywanie psycho-fizycznej kondycji seniorów i szukanie innowacyjnych sposobów ich aktywizacji, która umożliwi im jak najdłuższą samodzielność, staje się jednym ze społecznych priorytetów i zadań stojących przed samorządami i organizacjami zajmującymi się osobami starszymi.
Celem niniejszej pracy jest próba dokonania oceny rezultatów projektu pn. „Dojrzałość dobrze zaprojektowana - program rozwoju jakości usług opiekuńczych w woj. warmińsko-mazurskim”, współfinansowanego ze środków otrzymanych od Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020.
Celem głównym badanego projektu było zwiększenie dostępności oraz podniesienie jakości usług społecznych 60 opiekunów osób starszych oraz 100 osób starszych w wieku 60+ z terenu województwa warmińsko-mazurskiego. Cel ten zrealizowano poprzez:
1) przeprowadzenie warsztatów dla 60 opiekunów;
2) przeprowadzenie 120 zindywidualizowanych szkoleń psychologicznych i coachingowych dla opiekunów i podopiecznych;
3) realizację zajęć pn. Wspólne zajęcia dla 100 podopiecznych oraz zajęć integracyjnych i ergoterapii.
W procedurze badawczej zastosowana została metoda analizy dokumentacji projektowej pozyskanej z Fundacji „Perspektywa”. Zebrane źródła poddane zostały analizie za pomocą klasycznych technik treściowych, by na ich podstawie dokonać dalszych poszukiwań naukowo-badawczych. Badania prowadzono w okresie od 01 czerwca 2016 r. do 14 grudnia 2016r.

Identyfikacja grupy opiekunów

Działania projektu skierowane zostały do osób po 60 roku życia pracujących z grupami szczególnego ryzyka, tj. 60 opiekunów formalnych i nieformalnych, pracowników instytucji pomocy społecznej (organizacji pozarządowych), JST świadczących usługi opiekuńcze w gminach województwa warmińsko-mazurskiego.
Przyjęto następujące kryteria rekrutacji opiekunów:
• osoby 60+ świadczące usługi opiekuńcze klientom pomocy społecznej;
• opiekunowie 60+ formalni i nieformalni;
• osoby wymagające przekazania profesjonalnej wiedzy i zaawansowanych umiejętności w zakresie opieki, warsztatu pracy, technik innowacyjnej komunikacji IT, umiejętności psychospołecznych.
Uczestnikami realizowanego przez Fundację „Perspektywa” projektu dla grupy opiekunów, w 67% były kobiety (40 osób), natomiast mężczyźni stanowili 33% (20 osób) beneficjentów.
Najliczniejszą grupę, tj. 59% stanowili beneficjenci w wieku 60-69 lat, natomiast osoby w wieku 70-79 lat oraz 80-86 lat stanowili odpowiednio 23% i 18%.
Wśród uczestników projektu 9 osób posiada wykształcenie wyższe, co stanowi 15% beneficjentów (opiekunów). Najliczniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem średnim (39 osób, 65%), natomiast 12%, to osoby z wykształceniem podstawowym (7 osób). Najmniej liczna jest grupa beneficjentów posiadających wykształcenie zawodowe (3 osoby, 5%). W przypadku 2 osób brak jest danych dotyczących wykształcenia.
Beneficjentów projektu (opiekunów) zrekrutowano z następujących miejscowości Warmii i Mazur: Olsztyn (29), Mikołajki (18), Kętrzyn (4), Ełk (1), Węgorzewo (1), Reszel (1), Mrągowo (2), Prawdowo (1), Szczytno (1), Pasłęk (1), Dywity (1). Strukturę miejsca zamieszkania beneficjentów prezentuje mapa 1.

Mapa 1. Miejsce zamieszkania uczestników projektu (opiekunów)
Źródło: Wyniki analizy formularzy zgłoszeniowych do udziału w analizowanym projekcie ASOS 2014-2020

Zdecydowana większość, tj 43 osoby, co stanowi 72%, pobiera emeryturę. Rentę pobiera 5 osób, czyli 8%. W przypadku pozostałej grupy: 12 mężczyzn jest czynnych zawodowo, a 1 kobieta nie pobiera świadczeń

Identyfikacja grupy podopiecznych

Kwalifikacja rekrutacji 100 podopiecznych dokonana została w oparciu o następujące kryteria:
a) wiek (czy są osobami po 60 roku życia). Kryterium weryfikowane było na podstawie danych zawartych w formularzu zgłoszeniowym składanym przez uczestnika przed przystąpieniem do projektu;
b) zamieszkanie (projekt skierowany jest do mieszkańców woj. warmińsko-mazurskiego - osoby fizyczne, które pracują lub zamieszkują woj. warmińsko-mazurskie wg Kodeksu Cywilnego);
c) pobieranie świadczeń emerytalnych lub rentowych;
d) chęć uczestnictwa (będą uczestniczyć z własnej inicjatywy we wszystkich formach wsparcia proponowanych przez organizatora projektu).
W grupie 100 podopiecznych uczestniczyło 66 kobiet, co stanowi 66% oraz 34 mężczyzn, tj. 34% uczestników. Analiza struktury wieku podopiecznych wskazuje, że najliczniejszą grupę stanowili beneficjenci w przedziale wiekowym 80-89 lat, a najmniej liczną podopieczni w wieku 90 (3 kobiety) i powyżej 90 lat (2 mężczyzn i 6 kobiet).
Najliczniejszą grupę stanowili beneficjenci z wykształceniem średnim (53 osoby, co stanowi 53%) oraz podstawowym, tj. 20 osób (20 %). Zbliżony był udział podopiecznych z wykształceniem zawodowym (13 osób, 13%) oraz wyższym (11 osób, 11%). W przypadku 3 osób brak jest danych dotyczących wykształcenia.
Wszyscy podopieczni mieszkają w Olsztynie, województwo: warmińsko-mazurskie, powiat: Olsztyn.
Dwie osoby (kobiety) w analizowanej grupie są zarówno opiekunami jak i podopiecznymi. Natomiast w ocenie 16 osób nie są oni jeszcze podopiecznymi, jednak wymagają opieki.

Wyniki badań własnych

W ocenie zdecydowanej większości uczestników tj. 134 osób, co stanowi 85% beneficjentów, analizowany projekt bardzo dobrze spełnił ich oczekiwania. Jedynie 24 osoby (15%) projekt dobrze spełnił oczekiwania ankietowanych. Ogólna ocena projektu jest bardzo wysoka, 148 osób (92%) wystawiło ocenę bardzo dobrą, natomiast 12 ankietowanych - dobrą (8%).
Zdaniem 136 beneficjentów czas trwania projektu był odpowiednio długi (85%), natomiast w ocenie 24 osób czas ten był zbyt krótki.
Organizację szkoleń tematycznych beneficjenci ocenili bardzo wysoko, w tym program szkolenia (143 bardzo dobry, 17 dobry), godziny zajęć (151 bardzo dobry, 9 dobry), salę wykładową (149 bardzo dobry, 11 dobry), sprzęt (145 bardzo dobry, 15 dobry) oraz materiały wykładowe (148 bardzo dobry, 12 dobry). Jedynie w przypadku wyżywienia ocena była zróżnicowana: 58 ankietowanych oceniło je na 5, 57 osób na 4, a 45 beneficjentów na 3. Uczestnicy projektu w swoich uwagach wskazali na konieczność rozszerzenia cateringu o kanapki, posiłki ciepłe.
Na pytanie otwarte dotyczące szkoleń tematycznych/zagadnień, o które powinien być poszerzony projekt nie udzielno odpowiedzi.
Ocenie poddano również poziom podniesienia jakości własnego warsztatu pracy i kompetencji zawodowych względem danych wyjściowych, współpracę z opiekunem w wyniku udziału w zajęciach oraz wzrost u seniorów (uczestników projektu) poczucia bycia wysłuchanym w procesie planowania i świadczenia usługi opiekuńczej.
Z badań wynika, że realizacja projektu u wszystkich jego uczestników wpłynęła na podniesienie jakości warsztatu pracy i kompetencji zawodowych względem danych wejściowych (przed projektem). Na wzrost o 20% wskazało 3 uczestników, wzrost o 50% - 48 osób, natomiast 9 beneficjentów wskazało na wzrost 100%.
100% uczestników wskazało na polepszenie współpracy ze swoim opiekunem w wyniku udziału w zajęciach, w tym 85 ankietowanych w sposób zdecydowany, a 15 osób odpowiedziało „raczej tak”.
Poczucie bycia wysłuchanym w procesie planowania i świadczenia usługi opiekuńczej wzrosło u wszystkich seniorów (uczestników projektu), w tym u 88 badanych w sposób zdecydowany, a 12 osób odpowiedziało „raczej tak”.
Rekomendacje na przyszłość (następne projekty/szkolenia dla osób 60+) ankietowanych były następujące:
• Aktywność leczniczo-rehabilitacyjna realizowana w uzdrowisku.
• Aktywność kulturalna stwarzająca możliwość czynnego uczestniczenia w różnych formach życia kulturalnego, np. zespoły tańca, teatr, czy chór. Przygotowania, próby, a potem występy. Wycieczki po muzeach i galeriach oraz do kin i filharmonii (prawo do zakupu ulgowych biletów).
• Aktywność hobbistyczna. Taka aktywność daje możliwość racjonalnego zagospodarowania czasu wolnego, a także rozwijania zainteresowań. Można rewelacyjnie doskonalić swoje umiejętności.
• Zajęcia plastyczne np.: warsztaty z ceramiki, moda dla seniora.
• Bal, wieczorek, zabawa, dancing, a może lekcje tańca?
Zakończenie

Ludzkie życie się wydłuża. Zdobycze medycyny pozwalają na zachowanie zdrowia i wystarczającej sprawności w dużo większym stopniu niż jeszcze kilka dziesięcioleci temu. Dominujący w polskim społeczeństwie stereotyp doświadczonego, ale biednego i nieporadnego seniora nie odzwierciedla rzeczywistości. Jednolita grupa 60+ nie istnieje! Różnice kulturowe, związane z wykształceniem i poziomem zasobności, różne kompetencje, oczekiwania i motywacje niewątpliwie różnicują seniorów, a ich poziom aktywności przyjmowany za społeczną normę z pewnością bywa różny.
Projekt pt. „Dojrzałość dobrze zaprojektowana – program rozwoju jakości usług opiekuńczych w woj. warmińsko-mazurskim” obejmował organizację inicjatywy koncentrującej się przede wszystkim na wspieraniu aktywności społecznej i zawodowej osób starszych, na promowaniu edukacji przez całe życie i korzyści płynących ze współpracy międzypokoleniowej. Ważne miejsce w tych działaniach zajmowało przeciwdziałanie dyskryminacji ze względu na wiek. Zajęcia pozwoliły interesująco spędzić czas, poszerzyć zainteresowania seniorów i pozyskać przez nich nowe umiejętności. Stanowiły również możliwość do podjęcia wspólnej dyskusji oraz dzielenia się swoimi pomysłami i doświadczeniami.
Doświadczenia płynące z realizacji projektu pokazują, że seniorzy są zainteresowani nabyciem wiedzy w zakresie opieki, warsztatu pracy, technik innowacyjnej komunikacji IT, umiejętności psychospołecznych. Frekwencja w szkoleniach była 100%.
Realizacja zadania przyczyniła się do osiągnięcia zakładanych wcześniej celów, tj.:
1. Zwiększenia dostępności oraz podniesienie jakości usług społecznych 60 opiekunów osób starszych oraz 100 osób starszych w wieku 60+ z terenu woj. warmińsko-mazurskiego.
Przeprowadzono warsztaty dla 60 opiekunów 60+, którzy podnieśli jakość własnego warsztatu pracy opiekuna w zakresie technik IT, sprawowania opieki, umiejętności psychospołecznych. Przeprowadzono zindywidualizowane szkolenia psychologiczne i coachingowe dla opiekunów i podopiecznych, co wpłynęło na polepszenie współpracy podopiecznych ze swoim opiekunem. Zrealizowane w ramach zadania zajęcia pn. „Wspólne zajęcia dla 100 podopiecznych oraz zajęcia integracyjne i ergoterapia” przyczyniły się do poczucia bycia wysłuchanym w procesie planowania i świadczenia usługi opiekuńczej.
2. Poprawy jakości i poziomu życia osób starszych dla godnego starzenia się poprzez aktywność edukacyjną.
Przeprowadzono zajęcia podczas których podopieczni oraz członkowie ich rodzin nauczyli się nowego sposobu pokonywania trudności, poznali ćwiczenia wzmacniające koncentrację i poprawiające pamięć. Zrealizowane działania są odpowiedzią na postulat rozszerzenia działań na rzecz usług społecznych – bezpośrednio i pośrednio powiązanych ze zdrowiem. Zwiększyły aktywność osób starszych zarówno w sferze zdrowotnej jak i społecznej.
Młode pokolenia mają coraz ciekawszą perspektywę starzenia się – statystycznie będziemy dłużej sprawniejsi, zdrowsi i bogatsi. Od tego jak dzisiaj zaprojektujemy nasze otoczenie, produkty i usługi zależeć będzie jakość naszego długiego życia, kiedy oficjalnie zostaniemy seniorami. Projektujmy świat tak, by odpowiedzieć na rosnące potrzeby ludzi, bo to są także nasze potrzeby.

Wnioski

1. Senior poinformowany jest automatycznie seniorem aktywniejszym.
2. Osoby starsze nastawione są na współpracę i budowanie kontaktów międzypokoleniowych.

Bibliografia

1. Dojrzałość dobrze zaprojektowana. Założenia projektu centrum aktywności osób starszych dla Biura Pomocy i Projektów Społecznych Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy, Warszawa 2013, s. 37.
2. Główny Urząd Statystyczny, Sytuacja demograficzna osób starszych i konsekwencje starzenia się ludności Polski w świetle prognozy na lata 2014-2050, Warszawa 2014, ss. 2-3.
3. Kępiński A., Rytm życia, Kraków 2001.