Opis i analiza przypadku funkcjonowania ucznia z Zespołem Aspergera

Mateusz jest uczniem III klasy Szkoły Podstawowej. Na czas kształcenia zintegrowanego dziecko otrzymało orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z powodu Zespołu Aspergera.
Mateusz wychowuje się w rodzinie pełnej. Oboje rodzice wykazują bardzo duże zaangażowanie w wychowanie syna, jak również współpracują ze szkołą, z wychowawcą klasy. Poza tym poświęcają wiele wolnego czasu na zajęcia terapeutyczne z dzieckiem. Chłopiec został przebadany w Poradni Psychologiczno -Pedagogicznej na sugestię szkoły celem oceny jego rozwoju psychofizycznego. Mateusz był konsultowany psychologicznie z powodu trudności z zachowaniem.

2. Identyfikacja problemu.

Sfera emocjonalno – społeczna chłopca rozwija się nieprawidłowo. Mateusz jest nadruchliwy, ma duże trudności z koncentracją uwagi oraz z finalizowaniem rozpoczętych czynności. Zaburzona jest u chłopca sfera interakcji społecznych, wykazuje problemy w nawiązywaniu prawidłowych relacji z rówieśnikami i dorosłymi, jest konfliktowy, przejawia zachowania agresywne oraz manieryzmy ruchowe.

Możliwości poznawcze ucznia kształtują się na poziomie przeciętnym. Rozwój intelektualny przebiega nieharmonijnie. Mateusz lepiej radzi sobie z funkcjami percepcyjno – motorycznymi niż słowno pojęciowymi. Mocną stroną chłopca jest percepcja i analiza wzrokowa oraz wnioskowanie logiczne na materiale obrazkowym.

Charakterystyka funkcjonowania ucznia.
• Sprawność motoryczna
Motoryka duża – chętnie uczestniczy w zabawach ruchowych, jednak na lekcjach wychowania fizycznego nie są one wykonywane prawidłowo (ma trudności z poprawnym odtworzeniem danego ćwiczenia).
Motoryka mała – poziom graficzny pisma obniżony (litery mało kształtne, zdarza się, że niektóre litery i cyfry pisze w lustrzanym odbiciu).
Chłopiec chętnie wykonuje prace plastyczne, manualne.
• Percepcja słuchowa i wzrokowa
Chłopiec prawidłowo rozpoznaje dźwięki z otoczenia, potrafi układać zdania do obserwowanych sytuacji, wyodrębnić zdania z potoku mowy, dobrze przyswaja treści wierszyków i piosenek.
Uczeń prawidłowo syntetyzuje dane spostrzegane wzrokowo. Potrafi przyporządkować elementy wg podanych kryteriów, wskazać szczegóły, różnice na obrazkach, wyróżnia wyrazy w zdaniu.
• Komunikowanie się
Uczeń wypowiada się krótkimi zdaniami. Swobodnie werbalizuje swoje myśli i przeżycia. Bywa, że używa neologizmów - niezrozumianych przez niego i otoczenie. Umie krótko opowiedzieć o sobie np. co lubi robić. U chłopca obserwuje się nieprawidłową komunikację w kontaktach z rówieśnikami.
Czyta wolno, całymi wyrazami, zazwyczaj rozumie polecenia do zadań, ćwiczeń.
Pisze niestarannie, wolno, popełnia błędy.
• Sprawności matematyczne
Uczeń potrafi stosować pojęcia czasowe, odczytuje daty w kalendarzu, dość dobrze dodaje i odejmuje w zakresie 50, dość dobrze zna tabliczkę mnożenia w zakresie 30, potrafi wykonać w pamięci proste obliczenia, potrafi rozwiązywać proste zadania tekstowe.
• Uspołecznienie
Uczeń wykazuje duże trudności w kontaktach społecznych. Czasami chłopcu trudno dostosować się do obowiązujących zasad (np. na lekcji), wykazuje trudności we współdziałaniu w grupie, nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami. Bywa, że wspólne zabawy z rówieśnikami przybierają charakter agresywnych zachowań. Uczeń czasami wyładowuje emocje poprzez krzyk, obraźliwe słowa.
Chłopiec bardzo ładnie pracuje po wzmocnieniu pozytywnym (pochwały).
• Działania poznawcze
Uczeń początkowo chętnie i z zainteresowaniem wykonuje zadania, w miarę upływu czasu widoczny jest spadek motywacji. Bywa też tak, że potrzebuje wparcia tj. zachęcenia przez nauczyciela do wykonania zadania od początku pracy. Wykazuje wolne tempo pracy. Ma duże trudności z koncentracją uwagi na zadaniu. Ponadto ma słabo rozwinięte myślenie abstrakcyjne.

Mateusz przejawia bardzo duże zainteresowanie środkami transportu, mapami, planetami. Bardzo długo i szczegółowo potrafi opowiadać na tematy związane z w/w zagadnieniami.
Zgodnie z zaleceniem Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej Mateusz uczęszcza do klasy integracyjnej, gdzie ma zapewnioną w razie potrzeby pomoc nauczyciela wspierającego w konstruktywnym uczestniczeniu w zajęciach.
Z uwagi na niepełnosprawność chłopiec ma dostosowane wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych oraz specjalną organizacje nauki.

3. Znaczenie problemu.

Największym problemem ucznia jest zaburzona sfera emocjonalno – społeczna.
Jak wiemy na podstawie literatury przedmiotu zespół Aspergera to zaburzenie mieszczące się w spektrum autyzmu.
Zaburzenie to obejmuje przede wszystkim upośledzenie umiejętności społecznych, trudności w akceptowaniu zmian i sprawność (elastyczność) myślenia oraz szczególnie pochłaniające zainteresowania, natomiast rozwój mowy oraz rozwój poznawczy przebiega prawidłowo (w przeciwieństwie do autyzmu dziecięcego).
Objawy mogą mieć różne nasilenie od prawie niewidocznych dla osoby z zespołem i jej otoczenia (takich, które można sprowadzić do cech osobowości), aż do tak nasilonych, iż uniemożliwiają normalne życie i pracę oraz zmuszają do szukania specjalistycznej pomocy. Wszystko bardzo zależy od środowiska, w jakim wychowało się dziecko, czy problemy były zauważone i leczone, czy nie.
Głównym problemem – jak już wcześniej wspomniałam - przy obecności zespołu jest upośledzenie funkcji społecznych i emocjonalnych (deficyty kontaktu z otoczeniem).
U osoby z zespołem Aspergera występują typowe dla autyzmu odchylenia i deficyty w kontaktach oraz umiejętnościach społecznych, a także w użyciu języka dla potrzeb komunikacji.
Wśród powszechnie występujących objawów choroby Aspergera wymienić należy:
• Problemy z dostosowaniem swoich reakcji i zachowań do określonych sytuacji oraz kontekstów społecznych,
• Opór wobec zewnętrznych oddziaływań wychowawczych,
• Brak poczucia potrzeby dzielenia się z innymi swoimi doświadczeniami, emocjami i informacjami,
• Nietypowy język, przypominający mowę profesorską w krzywym zwierciadle, dzieci z zespołem Aspergera niewłaściwie intonują wyrazy, mają problemy z zaimkami, nadużywają niektórych zasłyszanych słów, nie do końca rozumiejąc ich znaczenie,
• Specyficzne zachowanie, odstające od normy,
• Częste wybuchy gniewu, agresji i frustracji w odpowiedzi na brak zrozumienia ze strony otoczenia,
• Odstawanie pod różnymi względami od rówieśników,
• Kłopoty z adaptacją w grupie,
• Problemy z realizacją wytyczonych zadań i celów,
• Hiperaktywność,
• Trudności z koncentracją uwagi,
• Zainteresowanie tylko jedną, wąską dziedziną nauki,
• Ekscentryczność,
• Kolekcjomania,
• Fenomenalna pamięć,
• Duże zdolności do nauki, w sensie mechanicznym, dziecko potrafi powtórzyć to, czego się nauczyło, ale niekoniecznie to rozumie,
• Małe umiejętności w rozwiązywaniu problemów,
• Niska samoocena,
• Zła tolerancja porażek,
• Krytyka wobec siebie,
• Częste odczuwanie lęku, urazy i zdenerwowania,
• Trudności w uświadamianiu sobie własnych emocji,
• Trudności w wyrażaniu emocji,
• Upośledzenia motoryczne,
• Słaba koordynacja ruchowa,
• Niskie umiejętności manualne,
• Nadwrażliwość,
• Obniżony próg bólu,
• Skłonności do popadania w konflikty.
Wraz z upływem czasu część objawów zespołu Aspergera zanika, ale na ich miejsce pojawiają się nowe. Młodzi ludzie chorzy na zespół Aspergera mogą być wykluczeni społecznie, a nawet dręczeni i szykanowani, co prowadzić może do frustracji i depresji.
Dlatego też problem dotyczący zaburzonej sfery emocjonalno - społecznej u Mateusza jest bardzo istotny. Należy podjąć wszelkie możliwe działania, aby objawy zespołu były jak najmniej uciążliwe dla chłopca.
4. Cele do realizacji.
Wszelkie podejmowane oddziaływania powinny być w sposób maksymalny nastawione na rozwój kompetencji społecznych i komunikacyjnych. W związku z powyższy jako cel główny należy przyjąć:
• Kształtowanie umiejętności poprawnego komunikowania się i współdziałania w grupie.
• Kształtowanie umiejętności przestrzegania ustalonych norm i zasad.
• Kształtowanie poczucia własnej wartości.
5. Prognoza.
Negatywna w przypadku zaniechania działań:
• Brak umiejętności zachowań prospołecznych.
• Wzrost konfliktów w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi.
• Izolacja w grupie rówieśniczej.
• Nieadekwatna samoocena i samoakceptacja.
• Pogłębianie zachowań specyficznych, odstających od normy.
• Depresja.
Pozytywna w przypadku wdrożenia oddziaływań:
• Zachowania adekwatne do sytuacji.
• Nabywanie umiejętności panowania nad emocjami.
• Zmniejszenie ilości konfliktów.
• Nawiązywanie właściwych relacji społecznych z rówieśnikami i dorosłymi.
• Wzrost poczucia własnej wartości.
• Poprawa wizerunku dziecka w klasie (akceptacja ucznia przez rówieśników).
6. Propozycje rozwiązania problemu.
• Praca nad kształtowaniem właściwych zachowań społecznych w grupie rówieśniczej – zajęcia o charakterze socjoterapeutycznym.
• Trening umiejętności społecznych.
• Aranżowanie sytuacji wychowawczych umożliwiających dziecku rozładowanie napięcia emocjonalnego.
• Zlecanie zadań, w których uczeń może odnieść sukces i przy każdej nadarzającej się okazji nagradzanie zachowań pozytywnych (wzmocnienie pozytywne).
• Terapia indywidualna prowadzona przez pedagoga szkolnego, psychologa.
• Indywidualne systematyczne rozmowy z chłopcem.
• Stała kontrola, obserwacja, konsekwentne i natychmiastowe reagowanie na przejawy agresji i negatywne zachowania ucznia.
• Praca nad integracją zespołu klasowego.
• Badania w Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej.
• Systematyczne rozmowy z rodzicami w celu omówieni osiągnięć i problemów ucznia oraz podjęcia dalszego jednolitego kierunku działania.
• Spotkania, warsztaty dla rodziców celem omówienia i przepracowania pojawiających się problemów u dzieckiem.
• Wsparcie psychologiczne dla rodziców ucznia.
7. Przewidywane efekty oddziaływań.
Praca z Mateuszem będzie skuteczna, gdy włączą się do udziału wszyscy nauczyciele pracujący z uczniem oraz rodzice chłopca. Zakładam, iż podjęte działania przyniosą następujące efekty:
• Mateusz znajdzie akceptację w zespole klasowym, zmniejszy się wyraźnie ilość konfliktów koleżeńskich, zmniejszy się liczba przypadków zachowań agresywnych chłopca i jego postępowanie ulega znacznej poprawie.
• Uczeń nauczy się rozpoznawać, nazywać i prawidłowo wyrażać emocje.
• Uczeń rozumie, że należy przestrzegać szkolnego „kodeksu zachowania ucznia”, że społeczne normy zachowania obowiązują także jego.
• W sytuacjach konfliktowych coraz częściej zacznie reagować adekwatnie.
• Wzrośnie samoocena ucznia.
• Ścisła współpraca z rodzicami ucznia pozwoli na konsekwentne stosowanie wspólnie ustalonego systemu nagród i kar oraz przyjęcie jednolitego oddziaływania w określonym kierunku dotyczącym zagadnień wychowania i postępów dydaktycznych chłopca.

Literatura:
1. Jagielska G., Komender J., Autyzm i Zespół Aspergera. Wyd. PZWL, Warszawa 2007.
2. Święcicka J., Uczeń z Zespołem Aspergera, Wyd. Impuls, Kraków 2009.
3. Błeszyński J., Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem. Wyd. Impuls, Kraków 2005.