Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo - Wschodniej "ASEAN"

STOWARZYSZENIE NARODÓW AZJI POŁUDNIOWO – WSCHODNIEJ „ASEAN”

I. Droga do współpracy regionalnej

Próby nawiązania współpracy w tym rejonie rozpoczęły się tuż po II WŚ. Nawiązanie współpracy mogło zapobiec podziałom politycznym, przyczynić się do stabilizacji i pokoju oraz odbudowy zniszczonych przez wojnę gospodarek.
Pierwsza próba nawiązania współpracy przez państwa Azji Pd. – Wsch. miała miejsce podczas konferencji na temat stosunków azjatyckich, która odbyła się w New Delhi w dniach 23 III – 02 IV 1947r. Wzięli w niej udział przedstawiciele dwudziestu kilku krajów, w większości zaangażowanych w proces osiągania lub umacniania niepodległości, w tym 7 państw Azji Pd. – Wsch.: Birma, Indonezja, Malaje, Kambodża, Laos, Tajlandia i Wietnam. Jednak rezultaty spotkania okazały się niewielkie.
Próbę zrealizowania koncepcji sojuszu regionalnego podjął przewodniczący antyjapońskiego ruchu Wolnych Tajów, Pridi Panomyong. Z jego inicjatywy jesienią 1947r. w Bangkoku powstała Liga Państw Azji Południowo – Wschodniej. Przystąpili do niej przywódcy ruchów narodowo – wyzwoleńczych Laosu, Kambodży, Wietnamu, Malajów oraz przedstawiciele Birmy, Indonezji i Tajlandii. Uczestnicy spotkania opublikowali Manifest będący deklaracją wzajemnego poparcia w walce przeciwko zachodniemu kolonializmowi. Jednak Liga nie podjęła działalności.
Kolejne spotkania ze I 1949r. i V 1950r. nie zmieniły sytuacji. Jednak lata 50. XX w. przyniosły rozwój niemal wszystkich koncepcji współpracy regionalnej. Nastawiono się na kontakty dwustronne i udział w utworzonej w 1947r. przez Radę Gospodarczo – Społeczną ONZ Komisji Gospodarczej dla Azji i Dalekiego Wschodu – ECAFE.
W X 1959r. premier Federacji Malajskiej wystosował list do szefów rządów państw Azji Pd. – Wsch., w którym wystąpił z propozycją zawarcia umowy między państwami regionu – Układu o Przyjaźni i Współpracy Gospodarczej (SEAFET). List premiera spotkał się z nikłym oddźwiękiem – akces zgłosiły tylko Filipiny i Tajlandia.
12 i 13 II 1961r. w Kuala Lumpur odbyło się spotkanie ministrów zagranicznych Tajlandii i Filipin z premierem Malajów. W komunikacie z 13 II 3 politycy ogłosili chęć współpracy w dziedzinie ekonomicznej i kulturalnej. 03 VII 1961r. w Bangkoku powołano do życia Stowarzyszenie Azji Południowo – Wschodniej – ASA. Akt założycielski przewidywał współpracę w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, naukowej i administracyjnej. Decyzje dotyczące działalności ugrupowania podejmowano podczas Konferencji Ministerialnych. Współpraca nie trwała jednak długo, gdyż już jesienią 1963r. działalność ASA została przerwana (konflikt między Filipinami a Malajami).
Czerwiec 1963r. przyniósł konferencję ministrów spraw zagranicznych w Manili. Znaleźli się tam przedstawiciele Malezji, Filipin i Indonezji. Przygotowano grunt do osiągnięcia porozumienia w sprawach interesujących 3 układające się strony. Ważnym postanowieniem było zobowiązanie się do współpracy i zapowiedź powołania konferencji pod nazwą Maphilindo. Ogólne cele współpracy sformułowano w tzw. Porozumieniu Manilskim z 31VII i Deklaracji Manilskiej z 05 VIII 1963r. oraz opublikowanym tego samego dnia Wspólnym Komunikacie. Współpraca miała dotyczyć sfery ekonomicznej, społecznej i kulturalnej.

II. Geneza ASEAN

Nieporozumienia, które występowały między państwami Azji Pd. – Wsch. pozostawały cały czas niewyjaśnione. Powstała zatem koncepcja ściślejszego powiązania tych państw, tak by wspólne uczestnictwo w organizacji ułatwiło komunikowanie się i zapobiegało ewentualnemu wybuchowi konfliktu. 08 VIII 1967r. ministrowie spraw zagranicznych 5 państw Azji Pd. – Wsch. – Filipin, Indonezji, Malezji, Tajlandii i Singapuru – podpisali w Bangkoku deklarację powołującą do życia Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo – Wschodniej „ASEAN”.
Ogłoszenie Deklaracji z Bangkoku poprzedziły 4 dniowe nieformalne rozmowy w Bang Saen. Deklaracja z Bangkoku jest krótkim, zwięzłym dokumentem i zawiera tylko 5 artykułów. Oznajmia ona powstanie organizacji o nazwie ASEAN i określa jej cele i zamiary czyli:

- Przyspieszanie rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego w regionie przez współpracę w duchu równości i partnerstwa
- Promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji przez trwałe respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych
- Promowanie aktywnej współpracy i wzajemnej pomocy w dziedzinie ekonomicznej, społecznej, kulturalnej, technicznej i administracyjnej
- Dostarczenie pomocy w sferze szkolenia i wyposażenia krajów regionu w dziedzinach takich jak: edukacja, technika i administracja
- Współpraca w celu efektywniejszego wykorzystania rolnictwa i przemysłu, rozwoju handlu, a także ulepszenia transportu i komunikacji między państwami regionu oraz wzrostu standardu życia ludności
- Promowanie studiów nad problemami regionu Azji Pd. – Wsch.
- Utrzymywanie współpracy z istniejącymi międzynarodowymi i regionalnymi organizacjami o podobnych celach oraz analiza możliwości bliższej współpracy między nimi.

Deklaracja z Bangkoku była raczej deklaracją dobrych intencji, niż wytyczeniem konkretnych zadań. Fakt, że była to deklaracją, a nie traktat, jest również dowodem na to, że miała to być swoista próba podjęcia współpracy w tym regionie. Nadrzędnym celem organizacji było bowiem przyczynienie się do stabilności i bezpieczeństwa państw członkowskich i całego regionu. Strukturę i program społeczno – ekonomiczny odziedziczyło ASEAN w spadku po ASA, natomiast idee polityczne zaczerpnięto z koncepcji Maphilindo. 29 VIII 1967r. zlikwidowano ASA.
Efektem działalności ASEAN w pierwszych latach jego istnienia był wzrost wzajemnego zrozumienia i zaufania. W latach 70. państwa członkowskie podjęły starania o zwiększenie współpracy. W II 1976r. przeprowadzono I Konferencję państw ASEAN. Wprowadziła ona problematykę polityczna jako jedną z głównych dziedzin współpracy. W połowie lat 80. XX w. Państwa ASEAN stanęły w obliczu poważnych trudności gospodarczych. Podjęto wtedy ideę neutralizacji i dodatkowo koncepcję dezatomizacji Azji Pd. – Wsch. W 1984r. do ASEAN dołączyło Brunei Darussalam, jako 6 członek organizacji. W 1995r. do organizacji przystąpił Wietnam. W 1997r. wstąpiły Laos i Mianmar, a w 1999r. królestwo Kambodży jako członek numer 10.

III. Organizacja ASEAN

ASEAN charakteryzuje się niewielkim poziomem instytucjonalizacji. Spotkania przywódców rządów państw członkowskich są głównym organem Stowarzyszenia, odbywają się w celu przeglądu bądź rewizji kierunków współpracy. Spotkania oficjalne odbywają się raz na 3 lata. W razie konieczności zwołuje się spotkania nieoficjalne. Dotychczas odbyło się 10 oficjalnych konferencji ASEAN i 4 nieoficjalne.
Pierwsze spotkanie „na szczycie” miało miejsce w II 1976r. w Denpasarze na Bali. Ostatnie natomiast w XI 2004r. w Vientiane.

Konferencje Ministerialne – są najwyższym, obradującym regularnie organem decyzyjnym. Uczestniczą w nich ministrowie spraw zagranicznych państw ugrupowania. Mają one następujące zadania:
- Podsumowanie rocznej działalności organizacji
- Kontrolę procesu realizacji założeń Stowarzyszenia
- Akceptowanie konkretnych programów i projektów współpracy
- Formułowanie nowych kierunków funkcjonowania i priorytetów na przyszłość
- Koordynowanie całokształtu działalności

Konferencje odbywają się raz w roku w państwach członkowskich, na zasadzie rotacji alfabetycznej. Dotychczas odbyło się 38 konferencji Ministerialnych.

Kolejnym organem decyzyjnym ASEAN są spotkania Ministrów Gospodarki ASEAN. Obradują oni regularnie przynajmniej raz w roku. W 2005r. odbyło się spotkanie w Vientiane. Głównym zadaniem Ministrów jest kierowanie współpracą gospodarczą w krajach ASEAN.
Spotkania Ministrów Finansów państw członkowskich odbywają się raz w roku, zwykle w kwietniu. Zadaniem ministrów jest koordynowanie polityki finansowej ASEAN.

Stała Komisja – jest organem kierującym działalnością bieżącą w okresie między Konferencjami Ministerialnymi i podejmującym pilne decyzje robocze. Jest odpowiedzialna za utrzymanie stosunków ASEAN z zagranicą oraz nadzoruje prace Sekretariatu ASEAN. W skład Stałej Komisji wchodzi minister spraw zagranicznych kraju udzielającego jej siedziby oraz Sekretarz Generalny, Dyrektorzy Narodowych Sekretariatów ASEAN. Zbiera się ona 4 razy w roku.

Podstawowe organy ASEAN wspierane są przez organy pomocnicze, jak np. Komitety ASEAN. W ich skład wchodzą szefowie misji dyplomatycznych państw ASEAN akredytowani przy państwach trzecich lub organizacjach. Na czele każdego Komitetu stoi Przewodniczący, którego kadencja trwa maksymalnie 6 miesięcy. Przewodniczący odpowiada za koordynację działalności Komitetu oraz pełni funkcję rzecznika Komitetu. Obecnie działa 16 komitetów ASEAN.

Sekretariat ASEAN – został utworzony w 1976r. przez Ministrów Spraw Zagranicznych krajów ASEAN. Jego siedziba znajduje się w Dżakarcie. Celem Sekretariatu jest zapewnienie koordynacji między poszczególnymi organami ASEAN, kontrola wcielania w życie decyzji organów ASEAN oraz prezentowanie projektów i działalności ASEAN. Na jego czele stoi Sekretarz Generalny, wybierany na 5 letnią kadencję przez przywódców rządów państw ASEAN z kandydatur rekomendowanych przez Konferencję Ministerialną. Sekretarz Generalny odpowiedzialny jest za spotkania przywódców rządów państw ASEAN oraz za sprawne funkcjonowanie i bezpieczeństwo Sekretariatu. Obecnie funkcję Sekretarza Generalnego pełni H. E. Ong Keng Yong. Sekretarz Generalny ma dwóch zastępców.

Innym ważnym elementem struktury ASEAN są Departamenty do spraw ASEAN, które istnieją w Ministerstwach Spraw Zagranicznych każdego z krajów państw członkowskich. Zajmują się one m.in.: opracowaniem koncepcji rozwoju współpracy w ramach Stowarzyszenia, nadzorowaniem realizacji decyzji podejmowanych na spotkaniach przedstawicieli państw członkowskich. Wykonują także wiele funkcji, mających na celu popularyzowanie idei współpracy.

IV. Kierunki współpracy politycznej

Wraz z rozwojem sytuacji międzynarodowej ASEAN zaczęło oficjalnie zajmować się sprawami politycznymi. Pierwszą tego oznaką było przyjęcie w XI 1971r. Deklaracji o neutralizacji Azji Pd. – Wsch. Do otwartego wytyczenia celów politycznych doszło jednak dopiero w Deklaracji Zgody z 1976r. Za najskuteczniejsze instrumenty umocnienia bezpieczeństwa regionalnego ASEAN uznało działanie pozawojskowe. W latach 70. XX w. wystąpiło ono z dwiema koncepcjami w tym zakresie:

a) neutralizacji Azji Pd. – Wsch.
b) „odporności” narodowej i regionalnej

Deklaracja o neutralizacji została przyjęta 27 XI 1971r. na konferencji w Kuala Lumpur. Natomiast z koncepcją „odporności” narodowej i regionalnej wystąpiła Indonezja w 1971r. Zakładała ona, że jeśli każde państwo z osobna będzie skutecznie działać na rzecz rozwoju gospodarczego, osłabienia zagrożeń wewnętrznych i umacniania stabilizacji społeczno – politycznej, to automatycznie osiągnięty zostanie efekt „odporności regionalnej”.

Maciej Wierzchnicki